افق‌های جهانی پیش روی صنعت نشر کشور

لزوم فعالیت تخصصی

با نگاهی به فهرست حدودا ده هزار ناشری که در سراسر کشور مشغول فعالیتند و حوزه کاری آنها متوجه می‌شویم که عنوان ناشر عمومی به بخش عمده‌ای از این ناشران تعلق گرفته است؛ ناشری که کتاب داستانی منتشر می‌کند، گهگاهی شعر، بعضی وقت‌ها کتاب روان‌شناسی، اگر هم پیشنهاد خوبی داشته باشد آشپزی و قهوه بینی. گرچه این پراکندگی و گستردگی کار موجب می‌شود چرخ موسسه انتشاراتی به اصطلاح بچرخد ولی ناشر نمی‌تواند به پختگی و عمق کافی در حوزه نشر برسد و از قدرت حرفه‌ای بودن او کاسته می‌شود. این ناشران در مقایسه با موسسات نشری که به صورت تخصصی بر یک موضوع تمرکز کرده و فعالیت‌های انتشارات خود را بر اساس آن به پیش می‌برند، شانس کمتری برای جهانی شدن دارند، زیرا تخصصی شدن باعث می‌شود که کارها با دقت و وسواس بهتر و بیشتری منتشر شود. موضوعی شدن کتاب‌های یک ناشر از ملزومات نشر حرفه‌ای است، زیرا به گفته کارشناسان وقتی یک ناشر، کتاب‌هایی با موضوعات مختلف چاپ می‌کند، شانس خود را برای حرفه‌ای شدن از دست می‌دهد. این ناشر در طول زمان نه تنها در کار خود بندرت پیشرفت می‌کند، بلکه شانس موفقیت را هم از خود می‌گیرد.

محسن کفاشی، مدیرمسئول انتشارات بشری، ناشر کتاب‌های پزشکی در این زمینه معتقد است تمرکز بر یک موضوع کاری نه تنها بر خود ناشر اثرگذار است، بلکه بر بدنه نشر نیز تاثیرگذار خواهد بود. ناشری که فقط کتاب‌های پزشکی چاپ می‌کند، با تسلط به این حوزه می‌تواند فعالیت خود را به مرور زمان گسترش دهد و با شناسایی مخاطبان کتاب‌های خود و نیازسنجی، آثار مورد نیازشان را تهیه و کمبودهای آن بخش را تامین کند.

اتحادیه‌های صنفی

بسیاری از کارشناسان معتقدند برای این‌که صنعت نشر در یک کشور به سمت حرفه‌ای شدن حرکت کند باید از یک تشکل یا اتحادیه صنفی برخوردار باشد، این تشکل‌ها با هدایت فعالیت‌های حرفه‌ای ناشران به سوی جهانی شدن، روش‌های مختلف موفقیت را به اعضای خود می‌آموزند و روحیه رقابت را در میان آنان تقویت می‌کنند. محمود آموزگار، دبیر اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران در این باره می‌گوید: وجود یک تشکل صنفی نشان‌دهنده رشد حرفه‌ای اعضای آن صنف است، در ایران نیز اتحادیه‌ها و انجمن‌های صنفی در سال‌های اخیر گسترش بسیار خوبی ‌داشته‌ که امیدوارکننده است.

آموزگار ادامه می‌دهد: این تشکل‌ها برای نزدیک شدن به نشر حرفه‌ای باید به مرور از استانداردهای روز دنیا بهره‌مند شوند، در غیر این صورت اتحادیه‌ها تنها به شکل کلیشه‌ای فعالیت می‌کنند و نمی‌توان به اثرگذاری آنها در بدنه نشر امیدوار بود. وی با بیان این‌که تشکل‌ها می‌توانند بدنه صنف را به شکل حرفه‌ای و استاندارد نظم بدهند، می‌افزاید: اتحادیه‌ها، به صنف نشر هویت می‌دهند و نشان‌دهنده حرفه‌ای‌تر شدن ناشران در طول زمان است.

تشکل‌های نشر معمولا با برگزاری کلاس‌ها و دوره‌های آموزشی، اعضای خود را توانمند می‌کنند. گرچه توجه به این موضوع در یک سال اخیر توسط اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران جدی‌تر از گذشته پیگیری می‌شود ولی هنوز هم پاسخگوی نیاز جمع گسترده ناشران کشور نیست. در این میان، یکی از موانع حرفه‌ای شدن صنعت نشر کشور نبود آموزش رسمی در حوزه نشر است.آموزگار در این زمینه می‌گوید: آموزش‌هایی که اکنون در سطح دانشگاه‌ها ارائه می‌شود، دور از نیاز بازار نشر است. یک دانشجوی رشته مترجمی زبان نمی‌تواند بخوبی اثری را ترجمه کند یا آموزش ویراستاری اصلا در سطح نیاز ناشران نیست. به گفته وی، اغلب ناشران به طور عملی کار در حوزه نشر را فرا می‌گیرند، زیرا در رشته‌های آکادمیک جایی برای آموزش‌های حوزه نشر وجود ندارد.

بسیاری از ناشران قدیمی با تسلط بر امور مختلف انتشارات خود، حتی در حکم ویراستار، طراح، حروفچین و صفحه‌بند کار می‌کردند. آموزگار در این باره معتقد است، نشر حرفه‌ای علاوه بر ضابطه‌مندی تشکل‌های نشر، باید ملاک‌های دیگری نیز داشته باشد. وی توضیح می‌دهد: بسیاری از ناشران به‌صورت پیمانکاری کتاب منتشر می‌کنند و بدون این‌که بر محتوای کتاب نظارت داشته باشند، فقط از پروانه نشر خود برای امرار معاش استفاده می‌کنند. من معتقدم یک ناشر علاوه بر این‌که باید از محتوای کتاب‌های انتشارات خود اطلاع داشته باشد، باید به مسائل فنی آثار شامل صفحه‌بندی، طراحی جلد، حروفچینی و... نیز آشنا باشد.

و کپی رایت...

استانداردسازی بخش‌های مختلف نشر یکی از اصول حرفه‌ای شدن این صنعت است؛ اصلی که برخی محدودیت‌ها مانع اجرایی شدن آن است. استفاده نکردن از قانون کپی‌رایت یکی از این موانع است. مدیرمسئول انتشارات غزال جوان، نماینده برخی ناشران اروپایی و آمریکایی در ایران با تاکید بر استفاده از قانون کپی‌رایت در ایران می‌گوید: التزام به قانون کپی‌رایت یکی از ملزومات اصلی نشر حرفه‌ای است. ناشرانی که این قانون را رعایت می‌کنند، می‌توانند براحتی حق چاپ کتاب‌های خود را به اروپاییان بفروشند و از مزایای آن بهره‌مند شوند. علاوه بر این صنعت نشر ایران نیز در منطقه و جهان ارزش و اعتبار بیشتری پیدا می‌کند.

علیرضا ربانی می‌افزاید: قانون کپی‌رایت وضع یکسان و برابری از صنعت نشر در دنیا برای ایران مهیا می‌کند و در معاملات بین‌المللی سود بسیار خوبی عاید ایران خواهد شد. وی استفاده از این قانون را فرصت خوبی برای رشد و ارتقای صنعت نشر کشور می‌داند و معتقد است زمانی که قانون کپی‌رایت رعایت شود و آثار ناشران در بازارهای بین‌المللی خرید و فروش شود، به مرور سطح کارها ارتقا پیدا می‌کند و ناشران تلاش می‌کنند کتاب با سطح کیفی مناسب و ارزنده تهیه و تولید کنند. ربانی توضیحات خود را این‌گونه ادامه می‌دهد: ایران در حوزه کتاب‌های علوم انسانی دارای کتاب‌های ارزشمند بسیاری است که با کمی پرداختن به ظاهر و بازاریابی جهانی می‌تواند در سراسر دنیا مشتریان خوبی داشته باشد.

زمانی که در زنجیره تولید کتاب شامل سه بخش تولیدکننده، توزیع کننده و کتابفروش هماهنگی وجود نداشته باشد، بخش‌های مختلف صنعت نشر با مشکل روبه‌رو می‌شود. اگر حلقه‌های این زنجیره بدرستی در کنار هم نباشد، ناشر یا توزیع کننده هم نمی‌توانند کار خود را بدرستی انجام دهند.

ربانی از نبود تعریف مشخص از ناشر و توزیع‌کننده به‌عنوان یکی از موانع حرفه‌ای بودن نشر کشور نام می‌برد و می‌افزاید: متاسفانه در کشور ما، یک ناشر هم توزیع کننده است و هم یک کتابفروشی دارد. این تنوع فعالیت‌ها و مسئولیت‌ها موجب شده است که فرد نتواند در کار نشر، نه توزیع و نه کتابفروشی خود موفق باشد. یک کتابفروش باید در کار خود حرفه‌ای و موفق عمل کند، هر روز ویترین کتاب خود را تغییر دهد، از تازه‌های نشر باخبر بوده و در حوزه انبارگردانی تجربه داشته باشد؛ موضوعی که در کتابفروشی‌های ما کمتر به آن توجه می‌شود. وی با بیان این‌که در نشر بین‌الملل، ناشر، توزیع کننده و کتابفروش وظایف جداگانه‌ای دارند، ادامه می‌دهد: به عنوان مثال، انتشارات «ادیسون وزلی» از جمله ناشرانی است که تولید کتاب را به طور گسترده دنبال می‌کند. این انتشارات برای توزیع کتاب‌های خود با یک شرکت موزع قرارداد بسته است و از طریق آن شرکت، کتاب‌های خود را به کتابفروشی‌ها ارسال می‌کند، این انتشارات کتابفروشی ندارد و بیشتر روی تولید کتاب تمرکز کرده است. نه تنها این ناشر، بلکه دیگر ناشران بزرگ مانند «الزویر» نیز همین روند را در دستور کار خود قرار داده‌اند.

ساره گودرزی ‌/‌ جام‌جم