کشف پرسیکوس، ‌گونه جدیدی ‌از ‌بندپایان در ‌ایران

کشف این گونه جدید که اسکولوپندرلوپسیس پرسیکوس (پرسیکوس برگرفته از کلمه پرشیا) نامگذاری شده در مجلهZOOTAXA و خبرنامه انجمن حشره‌شناسی ایران گزارش شده است.

در گفت‌و‌گو با کاویانپور از اسکولوپندرلوپسیس پرسیکوس پرسیدیم؛ جانور بی‌آزاری که از مواد پوسیده و موجودات ریز خاک تغذیه می‌کند و برای نخستین‌بار در دنیا به ‌صورت محدود در باغات اطراف شهرضا پیدا شده است.

آیا وجود این جانور را پیش‌بینی می‌کردید و در جستجوی آن بودید یا به طور تصادفی موفق به شناسایی این‌گونه جدید شدید؟

من از دوران کارشناسی اطلاع داشتم که مشاهده رده سیمفیلا از ایران گزارش نشده و دانستن این مسأله را مدیون استاد عزیزم دکتر علیرضا نعمتی هستم که اولین اطلاع و آگاهی از این رده را وارد ذهنم کردند.

این جرقه مانند ستاره‌ای در گوشه ذهنم روشن ماند تا این که چند سال بعد به طور اتفاقی با این موجود برخورد کردم. بسیار شگفت‌زده شدم و حتی شک کردم. با منابعی که داشتم و با کمک‌های استاد عزیز دیگرم، دکتر مهدی اسفندیاری (سرپرست و ناظر این طرح) این اطمینان برای من حاصل شد که این رده را برای نخستین‌بار به شکلی علمی یافته‌ام.

آیا کشف این موجود موضوع تحقیقات پایان‌نامه شما بوده است؟

کشف آنها مربوط به کار پایان‌نامه بنده نبود. موضوع تحقیق پایان‌نامه من بررسی تنوع گونه‌ای کنه‌های خاکزی خانواده‌های لیلاپیده و آسیده بود. بر حسب تصادف چون بندپایان سیمفیلا هم خاکزی هستند در حین نمونه‌برداری‌ها از خاک و جمع‌آوری کنه‌ها با این موجودات ـ یعنی سیمفیلاها ـ برخورد کردم.

کشف این بندپایان جدید چه اهمیتی دارد؟

تا قبل از کار ما کسی این رده را در ایران شناسایی نکرده بود. به نظر من با کشف این موجودات در ایران، افق جدیدی نسبت به رده‌بندی این موجودات در برابر ما نمایان می‌شود. با تحقیقات بعدی که در این زمینه صورت می‌گیرد (کارهای تاکسونومیک، اکولوژیک و...) دانش بومی سیمفیلا و دانش جهانی آن افزایش می‌یابد.

اسکولوپندرلوپسیس پرسیکوس چگونه کشف شد؟

به طور تصادفی، اما این تصادف حاصل نمونه‌برداری‌های زیاد و مداوم از موجودات خاکزی منطقه مورد مطالعه جهت پایان‌نامه بنده بوده که اگر مداومت در آن نبود، یافتن چنین موجوداتی بسادگی میسر نمی‌شد. به هر حال بسیار خوشحال شدم. نامگذاری این گونه بر اساس نام وطن عزیزم برایم فوق‌العاده غرورآمیز بود است.

آیا یافتن گونه‌های جدید جانوری در کشور و دنیا امر معمولی است؟ معمولا سالانه چند گونه جدید شناسایی می‌شود؟

به نظر من یک امر معمولی و طبیعی است. عدد دقیقی نمی‌توانم بگویم، ولی فکر می‌کنم بیشتر گونه‌های جدید از حشرات و کنه‌ها و نماتودها گزارش شود؛ چون این گروه‌ها بیشترین تنوع را در بین موجودات دارد.

در خصوص روند تائید و ثبت این‌گونه هم توضیحی بدهید. استاد سوئدی در این زمینه چه همکاری داشت؟

با توجه به این که ما در ایران متخصصی در این زمینه نداشتیم و خودمان نیز در زمینه حشرات و کنه‌ها فعالیت می‌کنیم ـ که متفاوت از این گروه هستند ـ با یک‌سری از منابع تا حدی این موجودات را شناسایی کردیم؛ لیکن شناسایی و تائید نهایی توسط دکتر شلر و با مقایسه با گونه‌های نزدیک ـ که در موزه دانشگاه لوند سوئد و مجموعه شخصی ایشان است ـ صورت گرفت.

آیا مرجعی جهانی برای تائید و ثبت گونه‌های جدید وجود دارد؟ آیا کل گونه‌های جانوری یا گیاهی در یک مرجع ثبت می‌شود؟

توصیف و ثبت گونه‌های جدید در ژورنال‌های علمی امکان‌پذیر است که آنها هم پس از ارزیابی مقالات توسط معتبرترین افراد در هر زمینه تخصصی اجازه چاپ و انتشار یافته‌های جدید را می‌دهند. برخی سایت‌ها وجود دارد که به صورت دیتابیس در خصوص برخی گروه‌ها یا شاید کل موجودات عمل می‌کنند، ولی بظاهر مرجع کامل و جامعی در مورد کل موجودات وجود ندارد.

جانوران رده سیمفیلا چه نوع جانورانی هستند و چه ویژگی‌هایی دارند؟

این جانوران سفید رنگ بوده و به صدپاها خیلی شبیه هستند. بعضی از محققان معتقدند این جانوران اجداد حشرات هستند، کمتر از ده میلی‌متر طول دارند، بدنی بندبند دارند و روی هر بند یک جفت پا وجود دارد. بین 10 تا 12 جفت پا دارند. دو شاخک نخی شکل و دو زائده به نام سرسی در انتهای بدن خود دارند. حدود 200 گونه از این رده در دنیا شناسایی شده است. اولین گونه از این رده، سال 1763میلادی توسط شخصی به نام اسکوپولی شناسایی شد.

با توجه به رشته شما که گیاه‌پزشکی است، بندپایان کشف شده آفت هستند یا مفید؟

جانوران این رده بیشتر از بقایای گیاهی و مواد پوسیده تغذیه می‌کنند، ولی در رده سیمفیلا تعدادی از گونه‌ها وجود دارد که از آفات گیاهی است. برای مثال گونه‌ای به نام Scutigerella immaculata وجود دارد که از ریشه محصولات متنوعی در اروپا و آمریکا تغذیه می‌کند.

این گونه به محصولات زراعی، درختان میوه، گیاهان زینتی و محصولات گلخانه‌ای خسارت زیادی در آمریکا، انگلستان، فرانسه، بلژیک، کلمبیا، نیوزیلند و... وارد می‌کند. جالب است بدانید کنترل این موجود تا حدی مشکل است؛ چرا که تمام مراحل آن در اعماق مختلفی از خاک زندگی می‌کنند و قابلیت مهاجرت به صورت عمودی و افقی در لایه‌های مختلف خاک را دارند.

علی شمس - جام جم