طبیب من! حبیبم باش

اما وقتی وارد می‌شود، می‌بیند دکتر هم مثل خود او خسته است و اصلا حوصله شنیدن حرف‌هایش را ندارد. می‌فهمد باید تند و سریع همه مشکلاتش را در چند جمله خلاصه کند و آنها را طوری خلاصه بگوید که دکتر متوجه اصل موضوع شود و وقت اضافی‌ای برای معاینه اختصاص ندهد. تنها چند دقیقه داخل اتاق است و خسته‌تر از قبل بیرون می‌آید.

این حکایت یک نفر و دو نفر نیست؛ خیلی‌ از بیماران از این برخورد پزشکان ناراضی هستند و احساس می‌کنند پزشک چندان اهمیتی به مشکل‌شان نمی‌دهد.

خانم پرتوی یکی از این بیماران است که می‌گوید: پزشکی که من باید هر ماه حداقل یک‌بار به مطبش بروم، حتی وقتی نمی‌گذارد تا از من بپرسد در ماه قبل چه وضعی داشته‌ام و فقط به خواندن مطالب نوشته شده در پرونده اکتفا می‌کند؛ نکته جالب دیگر هم این است که آقای دکتر حتی زحمت باز کردن دفترچه بیماران را هم به خود نمی‌دهد و تصور می‌کند انجام این کار کوچک هم وقتش را می‌گیرد، برای همین منشی او همیشه دفترها را در صفحه مورد نظر باز می‌کند و از بیمار هم می‌خواهد همان‌طور دفترچه بیمه را به پزشک تحویل دهد.

شاید این موارد عجیب به نظر برسد و آنها که چنین دکترهایی را نمی‌شناسند، فکر کنند برخی از بیمارها کمی اغراق می‌کنند، اما خیلی‌ها تجربه این‌گونه برخوردهایی را دارند.

البته پزشکان هم دلایل خودشان را دارند و گاهی حق با آنهاست. مثلا یکی از پزشکان متخصص که نمی‌تواند وقت زیادی برای هر بیمار اختصاص دهد، می‌گوید: بسیاری از این افراد انتظار دارند ما تمام وقتمان را برای یک نفر بگذاریم و وقتی نوبت خودشان کمی دیر می‌شود، شکایت می‌کنند. در حالی که همه بیماران باید بپذیرند که گاهی لازم است برای یک بیمار وقت بیشتری در نظر گرفته شود.

یکی از متخصصان داخلی هم در این‌باره می‌گوید: مردم باید بدانند پزشک هم یکی از افراد جامعه است که با افراد دیگر تفاوتی ندارد. بنابراین اگر لازم باشد وقت بیشتری برای بیمار اختصاص دهد، این کار را انجام خواهد داد. بعضی‌ها هم انتظار دارند پزشک در مقابل رفتارهای مختلف هیچ واکنشی نشان ندهد، در حالی که بعضی از بیماران واقعا برخورد درستی ندارند و دوستان و آشنایان هم در صورتی که وضع جسمی بیمارشان بهبود نیابد، فقط پزشک را مقصر می‌دانند و با رفتارهایی ناشایست، نارضایتی‌شان را نشان می‌دهند.

اخلاق حرفه‌ای، موضوعی است که در همه مشاغل و همه جوامع پذیرفته شده و رعایت می‌شود. درواقع تفاوتی ندارد افراد در چه جامعه‌ای و با چه فرهنگ، مذهب، اعتقاد و سنتی زندگی کنند در هر حال باید نکات اخلاقی مورد توجه قرار گیرد.

در میان مشاغل مختلف بعضی از حرفه‌ها و کارها اهمیت بیشتری نزد افکار عمومی دارد یا حداقل میان مردم شاخص‌تر است. پزشکی یکی از این مشاغل است و اخلاق پزشکی نیز که رابطه صحیح میان بیمار و پزشک را تبیین می‌کند، اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد.

البته رابطه پزشک، بیمار و حقوق بیماران در کشورهای مختلف و با توجه به فرهنگ‌ها و هنجارهای هر جامعه تا حدی با یکدیگر تفاوت دارد؛ اما در هر حال همه جای دنیا احترام به بیمار و درمان صحیح وی نکته‌ای است که باید رعایت شود.

براساس آمار و اطلاعات سازمان جهانی بهداشت در جهان انواع متفاوتی از روابط بیمار و پزشک مشاهده می‌شود به طوری که حتی در یک جامعه نیز می‌توان تفاوت‌هایی را در این زمینه مشاهده کرد به‌عنوان نمونه در شمال آمریکا و اروپا حداقل چهار نوع رابطه مختلف در این زمینه وجود دارد؛ مدل پدرسالارانه، آموزنده، تفسیری و مشورتی که هر یک از این مدل‌ها نیز شامل تعهدات حرفه‌ای خاصی است که باید از جانب پزشک رعایت شود.

دکتر هرمز شمس درباره رعایت حقوق بیماران در گفت‌وگو با «جام‌جم» چنین می‌گوید: بیماران همیشه و در همه حال محترم هستند و پزشکان نیز به آنها احترام می‌گذارند. به‌عنوان نمونه، پدربزرگ من که چشم‌پزشک بود، هر زمان که بیماری به وی مراجعه می‌کرد، با رعایت تمام اصول اخلاقی با او برخورد می‌کرد و برایش تفاوتی نداشت که بیمار ثروتمند است یا فقیر، از شهر آمده یا روستا و.... او نه‌تنها بیمارانی را که پول کافی نداشتند، به صورت رایگان معاینه می‌کرد، بلکه هزینه برگشت آنها به روستا را نیز شخصا تامین می‌کرد. البته این موضوع فقط مربوط به دوران گذشته نیست و در این ایام هم می‌توان چنین رابطه‌ای را سراغ گرفت. به اعتقاد من اغلب پزشکان بیمارانشان را محترم می‌شمارند و حقوق آنها را رعایت می‌کنند.

وی تاکید می‌کند: با وجود این متاسفانه همیشه مواردی که استثناست، بیشتر به چشم‌ می‌آید و به همین دلیل ممکن است تصور شود که تعداد زیادی از پزشکان با بی‌احترامی با بیماران برخورد می‌کنند یا آن‌طور که باید و شاید برای بیمارانشان وقت نمی‌گذارند. در حالی که واقعا تعداد این افراد زیاد نیست و اکثر پزشکان، حقوق بیمار را در نظر می‌گیرند.

بسیاری از افراد تصور می‌کنند در صورتی که مشکلی در زمینه رابطه پزشک و بیمار به وجود بیاید، هیچ مرجعی از حقوق آنها دفاع نخواهد کرد در حالی که به گفته دکتر شمس، سازمان نظام پزشکی به شکایات بیماران رسیدگی کرده و تقریبا در اغلب موارد نیز از بیماران حمایت می‌کند؛ بنابراین مردم باید بدانند به هر موضوعی که در این زمینه وجود داشته یا هر اشتباه و مشکلی که پیش‌آمده باشد، رسیدگی خواهد شد.

وقتی صحبت از رعایت حقوق بیماران می‌شود، خیلی‌ها با تصور این‌که در کشورهای آمریکایی و اروپایی شرایط بهتری وجود دارد، درباره مشکلات و شکایات مطرح شده در ایران نظر می‌دهند، اما آیا واقعا حقوق بیماران در سایر کشورها بهتر رعایت می‌شود و در ایران این موضوع نادیده گرفته شده است؟

دکتر هرمز شمس به‌عنوان یک چشم‌پزشک پیشکسوت و جهان‌دیده در این‌باره می‌گوید: باید این نکته را در نظر داشته باشیم که واقعا در ایران حقوق بیمار پایمال نمی‌شود؛ مگر در مواردی خاص که آنها هم استثنا به حساب می‌آید و در کنار پیگیری جدی، نباید به کل جامعه پزشکی تعمیم داده شود. درواقع اگر بخواهیم وضع رابطه پزشک و بیمار را در ایران با سایر کشورها مقایسه کنیم، باید گفت اینجا جوی دوستانه و مبنی بر احترام برقرار است و در مقایسه با بسیاری از کشورها، وضع بهتری داریم.

همه ما پزشکان و افرادی را دیده‌ایم که برای کمک به بیمارانی که وضع مالی مناسبی ندارند، هر کاری از دستشان برآید، انجام می‌دهند. بنابراین باید گفت ما از نظر رابطه انسانی مساله‌ای در این مورد نداریم.

هر وقت پدربزرگم از دوران جوانی‌اش تعریف می‌کند وخاطرات آن روزها را برایمان می‌گوید با افسوس سرش را تکان می‌دهد و با این عبارت که «مردم عوض شده‌اند!» صحبتش را به پایان می‌برد. وقتی کوچک‌تر بودم زیاد منظورش را نمی‌فهمیدم و فکر می‌کردم شاید قدیمی‌ها یک شکل و قیافه دیگر داشتند! اما حالا بهتر منظورش را درک می‌کنم؛ حالا می‌فهمم که او چقدر به ادب و احترام‌همدوره‌ای‌هایش می‌بالد.

دکتر شمس نیز در این زمینه می‌گوید: قدیم‌ها، پزشکان باوجدان‌تر از امروز بودند، زمان بیشتری برای بیماران اختصاص داده و هر کاری از دستشان برمی‌آید برای آنها انجام می‌دادند. البته مردم هم آن روزها احترام بیشتری به پزشکان می‌گذاشتند و ارزش خاصی برای آنها قائل بودند؛ اما امروز این احترام کمتر به چشم می‌خورد؛ با این حال هنوز هم میان پزشک و بیمار جوی دوستانه برقرار است و این تغییر روابط، مشکلی میان پزشک و بیماران ایجاد نکرده است. در واقع این روزها هم می‌توان پزشکانی را دید که برای بیماران وقت زیادی می‌گذارند و با عشق و علاقه به فکر درمان آنها هستند.

این پزشک پیشکسوت بر این باور است که از این نظر چندان مشکلی در ایران وجود ندارد و مردم بخوبی به کارهای هم رسیدگی می‌کنند؛ سازمان‌های خیریه، پزشکان و افراد عادی همه به فکر کمک به همنوعان خود هستند.

آقای مصطفایی از پزشکی که کارهای مادرش را انجام می‌دهد، ناراضی است و می‌گوید او برای ما توضیحات کافی و روشنی نمی‌دهد؛ فقط چند کلمه علمی می‌گوید و فکر می‌کند کار تمام است. در حالی که نه من و نه برادرهایم هیچ چیز از صحبت‌های او نفهمیده‌ایم.

پزشک، اما نظر دیگری دارد. او از اصرارها و توضیح خواستن‌های پی‌درپی همراهان بیمار خسته شده و فکر می‌کند همراهان هم باید حجم کار پزشک را درک کنند. این پزشک متخصص می‌گوید: بارها شرایطی پیش آمده که وقتی من مشکل بیمار را برایش توضیح داده‌ام و او متوجه نشده، مجبور شده‌ام دو یا سه بار با زبانی ساده برایش تکرار کنم که مشکل چیست و چه کار باید کرد. می‌دانم این کار هم بخشی از وظیفه من است، اما زمانی که پدر بیمار، برادرش، خواهرش و تک‌تک اعضای خانواده از ما پاسخ می‌خواهند، واقعا شرایط دشوار می‌شود.

دکتر شمس نیز با اشاره به این‌که شلوغی بیمارستان‌ها و مطب‌ها موجب می‌شود پزشک فرصت کافی برای توضیحات مکرر نداشته باشد، می‌گوید: پزشک عامل به وجود آورنده چنین شرایطی نیست و بیماران هم باید این موضوع را درک کنند. در واقع با توجه به پایین بودن ویزیت پزشکان در ایران که حتی از کشوری مانند بنگلادش نیز کمتر است، با این‌که پزشک می‌داند باید با وجدان کاری بیمار را ویزیت کند و وقت کافی برایش اختصاص دهد، اما اگر بخواهد به فکر گذراندن زندگی‌اش هم باشد، ناچار است تعداد بیشتری بیمار را ببیند، بنابراین زیاد بودن تعداد بیماران از یک طرف و کم بودن ویزیت پزشکان از طرف دیگر، موجب ایجاد این شرایط می‌شود.

وی می‌افزاید: البته با وجود این پزشکان زیادی نیز هستند که وقت کافی برای هر بیمار اختصاص داده و شرایط جسمی‌اش را به‌طور کامل برایش شرح می‌دهند؛ اما متاسفانه بسیاری از بیماران هم فرهنگ صحیحی ندارند و با یک بار توضیح دادن، کار تمام نمی‌شود و دائم باید پاسخگوی افراد مختلف خانواده آنها باشیم؛ بنابراین مردم باید وضع پزشکان را درک کنند و وقت آنها را بی‌دلیل نگیرند.