کارنامه فدائیان خلق در گنبد

این اتفاق در بسیاری از شهرهای ایران نیز بدون آن‌که مقاومتی از سوی نیروهای نظامی صورت پذیرد رخ داد، اما در گنبد و در بعدازظهر همان روز چریک‌های فدایی خلق به مردم انقلابی مستقر در شهربانی هجوم برده و خواستار تقسیم سلاح‌ها شدند.

در روزهای آغازین پیروزی انقلاب جریان چپ به رهبری فداییان خلق بشدت در منطقه ترکمن صحرا فعالیت می‌کرد.

آنها قصد داشتند تا از طریق تحریک احساسات قومی و بویژه به کارگیری روستاییان منطقه زمینه را برای اهداف جدایی‌طلبانه خود مهیا کنند. از همین رو شایعه کرده بودند «شیعه‌ها تفنگ گرفته‌اند و قصد تلافی حمله چماق به دست‌های ترکمن در دوران پهلوی را دارند».

در حدود دو هفته بعد منزل فرماندار سابق گنبد اشغال و به عنوان مرکز ستاد خلق ترکمن سازمان‌دهی شد. این ستاد طی بیانیه‌ای درخصوص حوادث مشابهی که در سنندج در حال وقوع بود اعلام کرد: «ارتش مسوول وقایع سنندج است. ختم این جنایات بستگی مستقیم به تصفیه ارتش ضدخلقی و ایجاد ارتش خلقی دارد».

این بیانیه نشان داد که میان جدایی‌طلبان مرزی، رابطه‌ای پنهانی وجود دارد، هرچند که همزمانی شورش‌ها و مشابهت رفتار و خواسته‌های شورشیان در مناطق مختلف مرزی از قبیل سیستان و بلوچستان، خوزستان، کردستان و ترکمن صحرا، خود مبین همین واقعیت بود.

خیلی زود فعالیت فداییان خلق در گنبد و کلاً منطقه ترکمن صحرا تبدیل به غائله‌ای بزرگ شد. تمام نوار مرزی ایران با شوروی به غیر از  دو پاسگاه «اینجه برون» و «داشمند» در دست گروه‌های چپ‌گرا بود. این گروه مسلح هرکس را می‌خواست دستگیر و اموالش را غارت می‌کرد.

ترور و جنایت به مرحله‌ای رسیده بود که در دیدار پاسداران انقلاب اسلامی و مردم گنبد با امام خمینی، مادری از میان جمعیت بلند شد و ضمن بیان گوشه‌ای از جنایت این گروهک گفت: «ای رهبر من، شرم دارم که مادری با گریه می‌گفت در جلوی روی من این گروه جنایتکار به دخترم تجاوز کرده و سر از بدن او جدا کردند».

ردپای عناصر غیرترکمن در درگیری‌ها بخوبی دیده می‌شد. رادیو عشق‌آباد ترکمنستان شوروی مرتب به زبان ترکمنی مردم منطقه را تحریک و دعوت به مقاومت در برابر نیروهای اعزامی از مرکز می‌کرد.

دو روز بعد از مذاکرات بین آیت‌الله طالقانی و هیات اعزامی دولت با نمایندگان ترکمن‌ها و در حالی که هنوز درگیری‌ها ادامه داشت،70 نفر از چریک‌های فدایی خلق در درگیری با پاسداران انقلاب دستگیر می‌شوند و به دنبال آن اطلاعات و مدارک مهمی مبنی بر دخالت عناصر کمونیست غیرترکمن در این غائله به دست می‌آید.

امام خمینی در واکنش به اقدامات شرورانه فداییان خلق در ترکمن صحرا ضمن مفسد خواندن عناصر خلق ترکمن، مقابله با آنها را واجب دانسته و فرمودند: «به مسلمین واجب است آنها را دفع کنند. ولو به قتل آنها منجر شود.»

ایشان به عناصر مزدور خلق ترکمن اخطار کردند: «این اشرار اگر دست از شرارتشان برندارند ما با آنها معامله دیگر خواهیم کرد».

به‌رغم حضور نیروهای نظامی اعزام شده از مرکز، ناآرامی‌ها در ترکمن صحرا تا بهمن سال 58 ادامه داشت.

سرانجام در سرمای 18 بهمن جمع زیادی از مردم ترکمن اعم از شیعه و سنی در مقابل چریک‌های فدایی موضع گرفتند و اعلام کردند: «محال است در سرزمین اسلام ما زنده باشیم و داس و چکش در وسط میدان شهر آویزان شود.»

فردای آن روز درگیری سختی بین مردم و هواداران فداییان خلق رخ داد که به کشته و مجروح شدن دهها نفر انجامید در 20 بهمن فرمانده سپاه گنبد نیز توسط هواداران فداییان خلق به شهادت رسید. با شدت گرفتن درگیری‌ها، ارتش در روز 22 بهمن عملا وارد جنگ شد.

در روز 23 بهمن آخرین سنگرهای چریک‌ها سقوط کرده و ستاد خلق ترکمن به تصرف نیروهای انقلاب درآمد و ارتش حفظ امنیت و انتظامات منطقه ترکمن صحرا را بر عهده گرفت. به مرور آرامش بر منطقه حاکم شده و از نفوذ نیروهای چپ در منطقه کاسته شد.(جام جم - ضمیمه ایام)

سیدرضا قزوینی