گفت‌وگو با احمد وکیلیان، پژوهشگر فرهنگ عامه به بهانه بزرگداشت سعدی شیراز

شاعر جهانگرد

در تاریخ ادبیات فارسی همواره از سعدی به عنوان شاعری مردمی ‌نام برده شده است و شاید کمتر فردی باشد که تاکنون از یک مصراع از شعر این شاعر به عنوان ضرب‌المثل استفاده نکرده باشد، با این حال شاید هنوز خیلی‌ها ندانند که «هر آن کس که دندان دهد نان دهد» متعلق به همین حضرت شیخ اجل سعدی شیرازی است. استاد سخن براستی تاثیری شگرف در فرهنگ عامه مردم داشته است و همین نکته بهانه‌ای شد تا به مناسبت بزرگداشت سعدی با احمد وکیلیان ـ که سال‌های بسیاری از عمرش را برای شناخت فرهنگ مردم صرف کرده است ـ گفت‌وگو کنیم؛ پژوهشگری که از سعدی به عنوان یک جهانگرد و معلم اخلاق یاد می‌کند.
کد خبر: ۴۶۸۶۷۴

در حال حاضر تأثیر شعر سعدی را در فرهنگ عامه چگونه ارزیابی می‌کنید و چه عواملی را روی افزایش شناخت عامه مردم موثر می‌دانید؟

آنچه مسلم است سعدی 30 سال جهانگردی کرده و با هر ملتی که برخورد می‌کند، تا آنجا که مقدورش بوده، تجربیات خود را ثبت و ضبط‌کرده است و در بسیاری از بخش‌های گلستان اشاره می‌کند که فلان داستان را از فلان محله یا شهر شنیده است و در نهایت از آن پند اخلاقی می‌گیرد. گلستان سعدی، هم دانش مکتوب و هم دانش شفاهی بسیاری از فرهیختگان قبل از خود را گرفته است و بسیاری از قصه‌های او ریشه‌های مردمی‌ دارند که جای کار بسیاری نیز در این زمینه وجود دارد. روی آثار مولانا در این باره کارهایی صورت گرفته است، اما درباره قصه‌های گلستان سعدی کار چندانی صورت نگرفته است. گاهی اندیشمندان این کار را کرده‌اند و امیدواریم در روزی که پیش رو داریم، سالی را به سعدی و گلستان و بوستان اختصاص دهیم و در این جهت بتوانیم داشته‌های گلستان و بوستان را از فرهنگ مردم استخراج کنیم.

یکی از موضوعاتی که سبب شده سعدی به عنوان شاعر مردمی ‌شناخته شود، دانش بالای این شاعر است. متأسفانه در زمینه حکمت این شاعر پژوهشی جدی صورت نگرفته است. به عقیده شما برای شناخت ابعاد حکمی سعدی باید چه کرد؟

سعدی یک ادیب کامل و جامع‌الاطراف بوده است یعنی ادبیات را بخوبی می‌دانسته و با علوم دوران خود آشنا بوده
و به قول معروف جهانگردی همه‌چیزدان بوده است. 30 سال از زندگی سعدی از طریق جهانگردی گذشته است و از این طریق او با فرهنگ و ادبیات ایران آشنایی کامل داشته و از آنجا که طبع و ذوق خوبی برای سرودن غزلیات داشته این ذوق را با فرهنگ‌ها آمیخته است و به وسیله آن خوانندگان خود را با نحوه زندگی، خوراک، پوشش، بازی و تفریح‌ها و سرگرمی‌ مردم کوچه و بازار آشنا کرده است. سعدی هرآنچه از ایران دیده در گلستان و بوستان حاصل دسترنجش را به صورت قصه‌هایی بیان می‌کند که بین مردم جا دارد.

وکیلیان: 30 سال از زندگی سعدی از طریق جهانگردی گذشته است و از این طریق او با فرهنگ و ادبیات ایران آشنایی کامل داشته و از آنجا که طبع و ذوق خوبی برای سرودن غزلیات داشته این ذوق را با فرهنگ‌ها آمیخته است

در این زمینه به نظرم نیازمند یک کنکاش گسترده توسط فرهیختگان هستیم. اگر سعدی برای کشور دیگری بود حتما این کار انجام می‌شد، اما متأسفانه هیچ‌یک از گذشتگان ما زندگینامه خود را ثبت نکرده‌اند و ما بسیاری از گنجینه‌های ادبیات شفاهی و مکتوب را از دست داده‌ایم در حالی‌که غربی‌ها به آن توجه بیشتری دارند و در موزه‌های خود از آن نگهداری می‌کنند.

یکی از موضوعاتی که شما نیز به آن اشاره کردید راه‌یافتن اشعار سعدی به جامعه بویژه ضرب‌المثل‌هایی است که میان مردم رواج دارد. به عقیده شما برای گردآوری این ضرب‌المثل‌ها چه اقداماتی لازم است؟

بیش از 200 ضرب‌المثل در «امثال الحکم» از سعدی وجود دارد. بی‌شک یک عبارت برای این‌که ضرب‌المثل شود باید ویژگی‌های زیادی چه از لحاظ معنا و چه از نظر کلامی‌ داشته باشد و فرد مولف به یک جهان‌بینی کامل رسیده باشد. در گذشته در مدارس دانش‌آموزان موظف بودند دیباچه گلستان را از حفظ کنند، اما هم اکنون ما کمتر می‌بینیم که دانش‌آموزان اشعار سعدی را از حفظ باشند. مردم کوچه و بازار نیز از همان کودکی با شاهنامه و گلستان سعدی آشنا می‌شدند، ولی امروزه آنقدر وسایل ارتباط جمعی در اختیار ما قرار گرفته است که دیگر نمی‌تواند آن محافل را ایجاد کند. در گذشته چون ادبیات شفاهی از طریق گوش منتقل می‌شد در ذهن نقش می‌بست، اما امروزه افرادی که در این حوزه نیز فعالیت می‌کنند به صورت خودجوش نیستند و بیشتر برای امرار معاش یا منصب است و به همین دلیل است که بیشتر ضرب‌المثل‌های سعدی امروزه نادیده گرفته می‌شود.

گفتید سعدی یک جهانگرد بوده است. شناخت امروز جهانیان از استاد سخن چگونه است؟

اشعار سعدی ترجمه شده، ولی خیلی کم پرداخته شده است. یکی از مشکلات جامعه ما و جوامع بین‌المللی این است که ارتباط بین ملل بسیار کوتاه شده است. متأسفانه ما نتوانسته‌ایم آن طور که باید و شاید در برقراری ارتباط با ملت‌های دیگر موفق باشیم و شاید همین امروز که بزرگداشت سعدی است اگر رایزنی‌های فرهنگی ما برنامه‌های درخوری داشته باشد می​تواند در معرفی سعدی نقش بسزایی ایفا کنند.

حتی به نظر من پیش از وزارت ارشاد یا دیگر نهادهای به ظاهر مرتبط‌تر این سازمان گردشگری است که باید برای سعدی بزرگداشت بگیرد و او را در سطح ملی و بین‌المللی مطرح کند.

سعدی از نظر حکمت، دانش و ذوق و خلاقیت از تمام کسانی که امروزه در جهان به عنوان جهانگرد می‌شناسیم بالاتر است. سعدی اصلا قابل مقایسه با مثلا مارکوپولو نیست!

متاسفانه پس از انقلاب مشروطه راه به غلط رفتیم و بسیاری فکر کردند آنچه ما داریم در جهان امروز بی‌مصرف است و باید بکوشیم داشته‌هایمان را از غرب بگیریم. هر ملتی ابتدا باید با فرهنگ خود، خود را مجهز کند و سپس فرهنگ جهانی را بیاموزد.

معصومه کلانکی /‌ جام‌جم

newsQrCode
ارسال نظرات در انتظار بررسی: ۰ انتشار یافته: ۰

نیازمندی ها