ناکارآمدی تحریم‌ها ؛ چرا و چگونه؟

پس از آن‌که مردم مسلمان ایران انقلاب‌کردند و طرحی نو درانداختند روحیه‌‌شان نگذاشت برخی قدرت‌ها سیطره خود را بر آنها تحمیل کنند و از آن زمان، غرب و در راس آن، آمریکا همواره با سلاح تحریم در حال مبارزه با ملت شرافتمند ایران بوده است.

مبارزه‌ای که برخلاف انتظار آمریکا با وجود تحمیل برخی فشارها و هزینه‌ها به جای تسلیم و عقب‌ماندگی ایران‌، دستاوردی مهم به نام «خودباوری» و پیشرفت‌ علمی این کشور انقلابی داشته است.

اولین نمونه تحریم‌های ایران پس از انقلاب آن بود که آمریکا و متحدانش برخی همکاری‌های اقتصادی مهم و البته فروش تسلیحات به ایران را متوقف کردند.

پس از آن با شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، کشورهای غربی بخش زیادی از همکاری‌های اقتصادی زیربنایی خود با ایران را به بهانه نبود امنیت متوقف کردند.

در سال‌های دوران دفاع مقدس برای اولین بار ایران با نبود فروش لوازم یدکی و سلاح‌های آمریکایی مواجه شد، اما در عین حال توانست از طرق دیگر بخش قابل توجهی از نیازهای خود را تامین کند و بخشی از نیازهای خود را نیز با کمک متخصصان ایرانی مونتاژ و تولید کند. در واقع ایران از همان زمان در برابر تحریم‌ها قوی می‌شد و به نوعی «دورزدن تحریم‌ها» را تجربه می‌کرد.

معمولا تحریم اقتصادی برای بی‌ثبات‌کردن رژیم سیاسی کشور هدف انجام می‌شود و در واقع برگرفته از تضاد در منافع استراتژیک کشور تحریم‌کننده و کشور هدف است.

از این رو تحریم اقتصادی برای تغییر رفتار سیاسی یا اقتصادی کشور هدف صورت می‌گیرد که گاهی در برخی کشورها تاثیرگذار بوده و موجب تغییر رفتار کشور هدف شده است، اما چرا کشورهای خواهان سلطه همواره از این رفتار در قبال ایران بهره می‌گیرند با این‌که مقامات ایران همواره تاکید داشته‌اند این تحریم‌ها تاثیرگذار نیست و با اندکی گشت و گذار در بازار تهران و خرید و فروش‌های ایرانیان و وجود همه نوع کالا نشانه‌ای از تحریم دیده نمی‌شود، اما هنوز شماری از قدرت‌های مخالف ملت ایران و انقلاب اسلامی از این رویکرد روی برنگردانده‌اند.

به‌زعم ناظران مستقل، این «چرایی» هنوز پاسخ مشخصی نیافته است و تنها پاسخ آن است که آنان راهی جز ادامه تحریم ندارند.

این در حالی است که در چندسال اخیر بخش خصوصی در کشور بیشتر رشد کرده است و حتی آل‌اسحاق رییس اتاق بازرگانی تهران می‌گوید که بخش خصوصی می‌داند چگونه در برابر تحریم‌ها بایستد.

او می‌‌گوید: «حتی در کشوی میز من راه‌های مقابله با تحریم‌ها فراوان است، اما دولتمردان نیز باید در سیاستگذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها برای حل این معضل به بخش خصوصی بیشتر کمک کنند.»

دلیل این چرایی را رضا طلایی‌نیک، نماینده سابق مجلس و کارشناس مسائل سیاسی در گفت‌وگو با «جام‌جم» این‌گونه تشریح می‌کند: «33 سال تحریم‌های یکجانبه و متفاوت با فراز و نشیب‌های گوناگون تجربه ایران را در خنثی‌سازی تحریم‌ها نهادینه کرده است.»

وی به سیاسی‌بودن تحریم‌های اقتصادی اشاره می‌کند و می‌گوید: «غرب و بویژه ایالات متحده آمریکا و برخی متحدان‌اش به‌رغم ایجاد برخی مشکلات در مناسبات اقتصادی با ایران در نیل به اهدافش از طریق ابزار تحریم‌ و سایر فشارهای سیاسی و دخالت‌ها در مسائل داخلی کشور ناکام بوده است و شاهدیم قطار توسعه و پیشرفت ایران اسلامی چگونه با قدرت در مسیر و ریل آرمان‌های انقلاب به راه خود ادامه می‌دهد.»

به نظر می‌رسد سیاسی‌بودن تحریم‌ها همواره نقشی ویژه در اعمال تحریم‌ها داشته و همین امر موجب شده است که شرکای اقتصادی کشورهای خواهان سیطره‌طلبی از این امر ناراضی باشند چه آن‌که در دنیای امروز محدودشدن بازارها برای هیچ سرمایه‌گذاری منفعتی ندارد و از همین‌جاست که اختلاف میان سیاسیون و اقتصادیون آشکار می‌شود، از منظر برخی کارشناسان اقتصادی شاهدی بر این مدعا درخواست اخیر کره جنوبی به عنوان یکی از همپیمانان آمریکا برای مستثنی‌شدن از تحریم‌های اخیر است و این که این کشور بتواند روابط خود را با جمهوری اسلامی ایران در حوزه اقتصادی را همچنان حفظ کند.

کره 10 درصد نفت خود را از ایران وارد می‌کند و مانند شماری از کشورها روابط تجاری ویژه‌ای با ایران دارد و بازار ایران جایگاه مناسبی برای تجار و بازرگانان کره‌ای و غیرکره‌ای است.

کیهان برزگر، کارشناس مسائل استراتژیک درباره علت وضع تحریم‌های جدید از سوی دولت آمریکا معتقد است که عامل این چرایی، منهای سیاسی‌بودن، تبلیغاتی‌بودن آن هم هست.

در واقع ایالات متحده آمریکا در آستانه انتخابات ریاست جمهوری است و همین امر تاثیری مستقیم در بحرانی‌کردن روابط ایران و آمریکا دارد تا ضد ایرانیان تاثیرگذار در آمریکا ـ لابی صهیونیستی و وابستگان آن ـ‌ نیز از آقای پرزیدنت راضی بمانند.

این استاد دانشگاه معتقد است: «اوباما از زمانی که وارد کاخ سفید شد، اولین وعده‌اش این بود که تغییراتی در سیاست خارجی انجام داده و گفته بود که حل مساله هسته‌ای ایران از اولویت‌های سیاست خارجی وی خواهد بود. اکنون دوره اول ریاست جمهوری اوباما در حال اتمام است و وقتی وارد مبارزات انتخاباتی شود، مسلما گروه‌های رقیب از اوباما خواهند پرسید که مساله ایران و برنامه هسته‌ای این کشور را به کجا رسانده است و انتقاد خواهند کرد که ایران نه‌تنها در مقابل فشارها مقاومت کرده، بلکه چند مرحله برنامه هسته‌ای خود را جلوتر برده و سانتریفیوژهای جدید را به سایت فردو انتقال داده و اخیرا هم اعلام کرده میله‌های سوخت را تولید کرده است، این به آن معناست که ایران پیشرفت‌هایی داشته و اوباما نتوانسته به قول آنها برنامه هسته‌ای ایران را مهار کند.»

بی‌اثربودن تحریم‌ها از مهم‌ترین جملاتی است که در همه این سال‌ها از زبان مسوولان ایرانی مطرح شده است. همه دولتمردان کشور اعم از این‌که موسوم به سازندگی باشند، اصلاح‌طلب یا اصولگرا همواره بر تبدیل تهدید تحریم‌ها به فرصت پیشرفت و خوداتکایی تاکید کرده‌اند، شدت و ضعف بی‌اثربودن تحریم‌ها هم در ادامه سخنان آنها پس از این جمله معمولا مطرح ‌شده است.

طلایی‌نیک که اکنون در مجمع تشخیص مصلحت نظام فعالیت‌ دارد،‌می‌گوید: «تحریم‌ها نتوانسته است که اقتصاد بزرگ ایران را فلج کند به گونه‌ای که رشد صادرات غیرنفتی ایران در 10سال گذشته به بیش از سه برابر افزایش یافته و تداوم صادرات نفت توام با افزایش حجم مبادلات تجاری و واردات مورد نیاز ایران نشان‌دهنده ناکارآمدی تحریم‌ها بوده است.»

این کارشناس مسائل سیاسی می‌‌افزاید: «اصلاحات ساختاری اقتصادی ایران مانند هدفمندی یارانه‌ها و ورود به سیاست‌های اصل 44 قانون اساسی و گسترش ظرفیت‌های تولیدی منجر به خودکفایی در بسیاری از اقلام اساسی شده است به گونه‌ای که رشد صادرات غیرنفتی ایران در سه دهه گذشته، سه برابر شده است و این نشان‌دهنده ظرفیت تنوع مناسبات اقتصادی ایران در خارج از اردوگاه غرب است.»

وی به سیاست نگاه به شرق هم مثبت ‌می‌نگرد و معتقد است: «اتخاذ تدابیر پیشگیرانه و کنترل برخی تحریم‌های آمریکا و اروپا مانند گسترش مناسبات با شرق و کشورهای مستقل و انتقال بخش قابل توجهی از ذخایر ارزی به کشورهای غیراروپایی از شاخص‌های ناکارآمدی سیاست‌های تحریمی‌غرب علیه ایران بوده است.»

نکته جالب این است که مارک کرک، جان کیل و جو لیبرمن از سناتور‌‌های آمریکایی نیز در نامه‌ای به هیلاری کلینتون، وزیر امور خارجه و تیموتی گیتنر، وزیر دارایی آمریکا بر بی‌اثربودن تحریم‌ها تاکید کرده‌اند و مثال‌هایی را از شرکت‌های آمریکایی برای نقض تحریم ایران آورده‌اند.

در این نامه 54 صفحه‌ای به نام تعدادی از شرکت‌‌های خارجی نقض‌کننده تحریم‌‌‌های آمریکا ضدایران از جمله شرکت‌هایی مثل سینوپک چین، ژو‌‌های ژنرانگ، لاک اویل و توپراس اشاره شده و آمده است: «آمریکا نتوانسته روسیه، چین و ترکیه را برای اعمال تحریم‌‌‌های بین‌المللی ضد ایران با خود همراه کند.»

منابع ایتالیایی هم اخیرا از رشد قابل توجه روابط اقتصادی ایران و ایتالیا در زمان اعمال تحریم‌‌‌های غرب علیه کشورمان خبر داده‌اند. این درحالی است که برلوسکنی، نخست‌وزیر پیشین ایتالیا بر بی‌اثربودن تحریم ایران تاکید کرده و معتقد است باید با روش‌های ملایم‌تر با ایران روبه‌رو شد.

علی اکبر سیاهپوش، حقوقدان و متخصص در حقوق بین‌الملل هم درباره تحریم بانک مرکزی ایران توسط ایالات متحده آمریکا که اوباما در تعطیلات سال نو میلادی در جزایر‌ هاوایی متن آن را امضا کرد، می‌گوید: «تحریم‌های وضع‌شده فاقد وجاهت قانونی است. وی چنین اقداماتی را «بازی‌های پیش از مذاکره» می‌نامد.»

وی تاکید می‌کند: «بانک مرکزی شاهراه تبادلات مالی دولت‌ها محسوب می‌شود به همین علت از مصونیت‌های قانونی متعددی برخوردار است. مساله منع مصونیت دولت‌ها در مجامع حقوقی قابل بررسی است و همین موضوع است که در گفته‌های هفته گذشته بانکداران انگلیس به آن اشاره شده بود.»

بسیاری از رسانه‌ها، صاحب‌نظران و تحلیلگران آمریکا و غرب هم از ناکارآمدی تحریم‌ها در تحقق اهداف سیاسی آمریکا و لابی صهیونیست‌ها سخن به میان آورده‌اند.

در این خصوص قطب العربی، نویسنده و تحلیلگر سیاسی مصری گفته‌ است: «اوباما پس از آن که مصر را از دست داد، به دنبال تحریک افکار عمومی‌منطقه علیه برنامه هسته‌ای ایران است تا کشورهای منطقه را به سمت خود بکشاند و منافع خود را در منطقه حفظ کند.»

در این میان، برخی صاحب‌نظران اگر از بی‌اثربودن تحریم‌ها علیه ایران سخن می‌گویند دلیل‌شان فقط این نیست که ایران می‌تواند با تحریم‌ها مقابله موثر به عمل آورد، بلکه می‌افزایند نظام سرمایه‌داری قادر به پاسخگویی به شرکت‌ ها و موسسات خصوصی خود نیست که بخواهد بازار مستعد و بزرگی مانند ایران را از دست بدهد و هیچ جایگزینی هم برای آن نداشته باشد.

در واقع کشورهایی که ارتباط اقتصادی با ایران دارند و برخی‌شان هم متحدان آمریکا محسوب می‌شوند، معتقدند هم به واردات کالا‌های ایرانی نیازمندند و هم صادرات خود را ضروری می‌بینند از این رو به اصطلاح گلایه‌های سیاسی آغاز شده است و دولتمردان و فعالان اقتصادی در کره جنوبی، ترکیه، روسیه ، ژاپن و چین و البته ایتالیا و دیگر نقاط و تعداد زیادی از شرکت‌های خصوصی بین‌المللی نمی‌خواهند زیر بار تحریم‌های یکجانبه و فراقانونی بروند، حال باید دید آمریکا که بر فراز نظام کاپیتالیستی ایستاده با این تناقص چگونه دست و پنجه نرم خواهد کرد و اعتبار بشدت آسیب‌دیده خود در خاورمیانه و دیگر نقاط جهان را تا کجا قربانی مطامع غیرکارشناسی و البته غیرانسانی خود خواهد کرد؟

حسن محمدی - جام‌جم