مقدمه‌ای برای اعزام فضانورد ایرانی

در جهت  تحقق این هدف، چند سالی است مقدمات اعزام موجودات زنده غیرانسانی و مطالعات روی آنها در دستور کار پژوهشگاه هوافضا به عنوان یکی از مراکز تحقیقاتی سازمان فضایی ایران قرار گرفته است.

طی چند سال گذشته پرتاب کاوشگرهای مختلفی را توسط این پژوهشگاه شاهد بودیم که یکی از آنها شامل محموله‌ای زیستی نیز بود.

اما در این میان پرتاب پیشگام ـ 1، اولین میمون ایرانی در آینده نزدیک به فضا را می‌بایست حرکتی جدی برای اعزام انسان به فضا به حساب آورد.

سفر زیرمداری نخستین میمون از ایران‌ به فضا در حالی ‌قرار است به زودی انجام شود که تاکنون کشور ما در حوزه طراحی و ساخت موشک‌های ماهواره بر و دو نمونه ماهواره عملیاتی نیز پیشرفت خوبی داشته است اما موضوع پرتاب موجود زنده به فضا را به لحاظ ماموریت ویژه‌اش باید از بحث پرتاب ماهواره، کاملا متفاوت دانست.

چرا که در ارسال ماهواره به فضا، اصراری به بازگشت آن نیست و زمانی که مدت زمان ماموریت ماهواره به اتمام برسد، ماهواره به عنوان پسماند فضایی در فضا رها می‌شود. اما انسانی که به عنوان فضانورد به فضا می‌رود، باید به زمین برگردد.

ارسال میمون به فضا توسط ایران با فاصله زیادی نسبت به کشورهای پیشرو در این عرصه انجام  می‌شود البته به اعتقاد رئیس پژوهشگاه هوافضا، علوم و فنون هوافضا از جمله فناوری‌های پیشرفته و نوینی محسوب می‌شود که توانمندی‌های لازم برای فعالیت در آنها باعث شده تا در دنیا تنها کشورهای محدودی به این عرصه وارد شوند و در نتیجه توانایی ارسال موجود زنده به فضا را نباید دست‌کم گرفت.

دکتر ابراهیمی همچنین تاکید می‌کند پرتاب کاوشگر دستاوردهای مهمی در حوزه تحقیقات زیستی و تکنولوژی‌های پشتیبان حیات و عملیات رهگیری و بازیابی برای سازمان فضایی ایران به همراه خواهد داشت  و انجام آن یکی از گام‌های مقدماتی برای اجرای پروژه عظیم ملی اعزام انسان به فضا محسوب  می‌شود.

برای آن که درباره  مراحل پرتاب کاوشگر و شرایط لازم برای آموزش وآمادگی مسافر آن بیشتر بدانیم،  پای صحبت‌های دکتر محمد ابراهیمی، رئیس پژوهشگاه هوافضا نشستیم.

اصلا چرا به این نتیجه رسیدید که یک میمون به فضا بفرستید؟

در مورد پروژه‌هایی که انجام می‌دهیم، بخصوص فرستادن موجود زنده به فضا هم یک سابقه بین‌المللی هم یک سابقه کشوری وجود دارد. از دیدگاه بین‌المللی سال‌ها پیش، وقتی بحث فرستادن انسان به فضا داغ شد، کشورهای مختلف کارهای متفاوتی را شروع کردند. در این عرصه رقابت شدیدی بین دو بلوک قدرتمند آن زمان وجود داشت و در نهایت روس‌ها خیلی سریع توانستند ماهواره اسپوتنیک (sputnik) را به فضا پرتاب کنند و به فاصله اندکی پس از آن، اولین حیوان را که سگی به نام لایکا بود را نیز به فضا ارسال کردند و به این ترتیب به لحاظ فناوری فضایی، برتری خود را نسبت به آمریکا به اثبات رساندند.

علت این‌که آنها سگ را برای پرتاب انتخاب ‌کردند، این بود که سگ‌ها مقاومت بسیار بالایی دارند. روس‌ها در واقع کارهای اولیه و اصلی را به سگ‌ها آموزش می‌دادند و آنها را پرتاب می‌کردند. اولین آنها لایکا بود که اعلام شد پرتابش بسیار موفقیت‌آمیز بوده است.

البته بتازگی اعلام کردند که برخلاف آنچه گفته شده این سگ در فضا دوام نیاورده و در شرایط دشوار پس از پرتاب و گرمای کابین از بین رفته است. از طرف دیگر، آمریکایی‌ها این کار را روی میمون‌ها شروع کردند، دلیل آنها برای این انتخاب این بود که میمون‌ها از نظر ساختار رفتاری، فیزیکی و نوع نژادی به انسان خیلی نزدیک هستند و بعلاوه نوع نشستن و استقامت ارگونومیک در میمون‌ به انسان بسیار نزدیک و شبیه است.

در حالی که سگ به حالت درازکش می‌نشیند، ولی میمون می‌تواند مثل انسان در حالت نشسته در محل مورد نظر جای بگیرد. در مرحله بعد و در شرایطی که روس‌ها مطمئن شدند در سفینه‌شان شرایط حیات وجود دارد، بلافاصله انسان را به فضا پرتاب کردند،اما آمریکایی‌ها می‌خواستند از سلامت میمونی که به فضا پرتاب شده مطمئن شوند وبعد نسبت به پرتاب انسان به فضا اقدام کنند.

در واقع از آنجا که آمریکا نسبت به ارسال انسان به فضا حساسیت و احتیاط بیشتری از خود نشان داد، در نهایت روس‌ها در رقابت ارسال فضانورد با فرستادن یوری گاگارین توانستند پیروز شوند. پس از مدتی آمریکایی‌ها هم توانستند به صورت زیرمداری این کار را انجام دهند و با ارسال جان گلن ارسال انسان به فضا را تکرار کنند.

در حال حاضر بعضی‌کارهای انجام شده برای ارسال موجود زنده به فضا از دید مسائل حقوق حیوانات محکوم است و حساسیت بیشتری روی این مسائل وجود دارد، اما کاری که ما انجام می‌دهیم تکرارآنچه تاکنون انجام شده نیست. کاری که ما انجام می‌دهیم، با استفاده از دانشی است که در دست داریم، زیرا بسیاری از کارهای پیشگامان عصر فضا منتشر شده و به خیلی از سوالاتی که در آن زمان مطرح شده بود، پاسخ داده شده است و بنابراین خیلی راحت‌تر به پروژه نهایی‌مان که فرستادن انسان است، خواهیم رسید.

برای اطمینان از موفقیت پرتاب میمون به فضا، قبل از آن پرتاب دیگری در اسفندماه سال گذشته انجام دادیم که در آن همین سیستم با همین تشکیلات اما با عروسک شبیه سازی شده پرتاب شد. در داخل این عروسک بردهای الکترونیکی گذاشته شد که سیگنال‌های قلبی را شبیه‌سازی می‌کرد، سیستم تولید دی اکسید کربن را داشتیم که سیستم بازدم و تنفس موجود را شبیه سازی می‌کرد و در واقع همه فاکتورهای حیاتی را یک‌بار آزمایش کردیم. آنچه در پرتاب ‌آینده برای ما مهم است ، درک رفتارشناسی موجود زنده در شرایط واقعی پرواز است و این که آیا ما فرآیند فرستادن فضانورد از صفر تا 100 را می‌توانیم بدرستی انجام دهیم یا خیر؟

میمونی که در نهایت برای این منظور مورد استفاده قرار می گیرد‌ طوری انتخاب می‌شود تا از نظر شرایط فیزیکی برای پرواز آماده‌تر باشد‌. این میزان آمادگی را طی تست‌های مختلفی که انجام می دهیم، ارزیابی می کنیم. به علاوه پس از پرتاب کاوشگر4، آزمایشات میانی دیگری نیز انجام دادیم که از نتایج آنها در پرتاپ پیشگام- 1 بهره خواهیم برد.

برای موجودات آزمایشگاهی همیشه امکان مرگ وجود دارد. چه در آزمایشات پزشکی و چه در آزمایش‌های ما این موجودات ممکن است با ریسک مرگ مواجه باشند که این موضوع ممکن است طبیعی باشد یا تحت شرایط پیش‌بینی نشده به وجود آید.

عروسک، ما را مطمئن کرد که اشکال عمده‌ای در راکت وجود ندارد و در بازیابی سالم در گرفتن داده های پروازی مشکلی نداریم. در واقع وقتی عروسک را فرستادیم می‌خواستیم به این پرسش خود پاسخ بدهیم که آیا کاوشگر ما از لحاظ تکنولوژی مناسب پرواز هست یا خیر؟

اما اگر موجودی در سیستم آماده‌سازی به مشکل بربخورد بدون این‌که فشار کاری بیشتری به او وارد کنیم، موجود را از سیستم آموزش فضانوردی خارج می‌کنیم و از موجود دیگری استفاده می‌کنیم. کما این‌که بعضی از میمون ها برای شرایط پروازی آرام هستند و حتی همکاری می‌کنند، اما برخی دیگر اصلا به شرایط پروازی علاقه‌مند نیستند و هیجانات این گونه‌ای را دوست ندارند. ما چنین گزینه‌هایی را کنار می‌گذاریم و میمون دیگری را وارد چرخه آموزشی می‌کنیم.

این مساله فقط در دنیای مدرن حل شده است آن هم فقط برای دو کشور و همین اواخر برای کشور سوم یعنی چین که در دهه 90 حل شد. کشور دیگری این توانایی را ندارد و دیگران نیز براحتی به این مهم دسترسی پیدا نمی‌کنند. اتحادیه اروپا با تمام بضاعتی که در فرانسه و آلمان و انگلیس وجود دارد، سال‌هاست تلاش می‌کنند، اما هنوز در ارسال و بازگشت کپسولی که محتوی موجود زنده یا انسان باشد موفق نبوده است، البته یکی از دلایل آنها این بوده که از نظر بودجه‌ای به کارهای دیگری بودجه اختصاص داده‌اند.

هند هم یکی از برترین کشورها از نظر فضایی است و چندین سال است که کار را شروع کرده، اما فقط توانسته یک کپسول سرنشین دار فاقد فضانورد را بازگشت بدهد،اما هنوز به مرحله بعدی قدم نگذاشته است. بنابراین این موضوع یک مساله علمی حل شده نیست و همه کشورها برنامه طولانی‌مدت برای انجام این پروژه دارند. به این ترتیب اگر ما بتوانیم این پروژه را با موفقیت طی کنیم، جزو معدود کشورهایی خواهیم بود که محموله زیستی فرستاده‌ایم.

فرانسه چندین سال پیش یک گربه را به فضا فرستاد و برگرداند. برخی‌ کشورها عنکبوت فرستاده‌اند، اما اکثر وسایلی که برای ارسال این موجودات به کار رفته توسط همان سه کشور اصلی و قدرت اصلی فضایی دنیا آمریکا، روسیه فعلی و چین فراهم شده است. ما با استفاده از تجربیات قبلی که منتشر شده است و در دسترس قرار گرفته این کار را دنبال می‌کنیم. درست است که ما در نقطه‌ای از بضاعت علمی و فناوری که قدرتمندان فضایی دنیا قرار دارند، نیستیم، اما این که آیا پرتاب موجود زنده مساله مهمی است یا خیر، بله، هنوز مساله بسیار مهمی است، چراکه رسیدن به مرزهای فضا، سکونت بشر در جایی غیر از زمین، دسترسی به منابع فراوانی که در سیارات دیگر است و شناسایی کل عالم و این که آیا موجودات دیگری در کرات دیگر زندگی می‌کنند یا نه سوالات روز بشریت هستند که خیلی از اینها به کمک حضور مستقیم بشر در محیط مورد مطالعه بهتر پاسخ داده می‌شوند تا ربات‌ها.

قدرت‌هایی که سال‌هاست در فضا حضور دارند هیچ وقت از مساله حضور انسان در فضا کوتاه نیامده‌اند و آمریکا هم که شاتل ها را بازنشسته کرد، بشدت دنبال جایگزین‌هایی ارزان‌قیمت‌تر است و حتی چین که مدعی جدید در رقابت‌های فضایی است برای ایجاد ایستگاه‌های فضایی مستقل برای خودش در حال فعالیت شدیدی است.

در سال 1387 ما پرتاب ماهواره امید را داشتیم. در آن موقع نزدیک به 50 سال از پرتاب اولین ماهواره می‌گذشت، اما با پرتاب ماهواره امید ما این دره عمیق 50 ساله را بسرعت پشت سر گذاشتیم و اکنون جزو 9 کشوری هستیم که توانستند با موفقیت این کار را انجام دهند.

در حال حاضر اگر 50 سال ما از این کشورها عقب هستیم به این معنی نیست که ما 3 سال دیگر نمی‌توانیم به آنها برسیم چراکه سال‌هاست در این عرصه زحمت می‌کشیم و متخصص تربیت می‌کنیم.

در واقع ممکن است ما تا 5 سال دیگر بتوانیم به ایده فرستادن انسان به فضا برسیم، بنابراین فاصله ما با دیگر کشورها بعد از رسیدن به این توانایی 50 یا 60 سال نیست.

دو مساله وجود دارد، فضایی شدن و تکنیک فضایی را داشتن، ما از دید فناوری این توانایی را داشتیم که جزو 10 کشور صاحب فناوری باشیم که ماهواره بسازیم و خودمان پرتابش کنیم. این یک سطح بسیار بالایی است که خیلی از کشورهای قوی دنیا در این سطح وجود ندارند.

این را هم بدانید‌ بین این 10 کشور خیلی‌هایشان دیگر نمی‌توانند این کار را انجام دهند و دیگر امکاناتش را ندارند. اما این که ما یک کشور واقعی فضایی شویم یعنی این که بتوانیم‌ درآمدی را از فضا کسب کنیم و در تجارت فضایی دنیا سهیم شویم، موضوع دیگری است که نیاز به کسب فناوری‌های خاص و تجارب بالادارد، ضمن این‌که این موضوع، پایداری بیشتری را می‌طلبد و برنامه‌ریزی اقتصادی زیادی را می‌خواهد. زمانی که بتوانیم فناوری‌مان را به اقتصاد گره بزنیم، در آن زمان قطعا یک سیکل درون‌زای توسعه و یک توسعه پایدار در فضا پیدا می‌کنیم و این قدم بسیار مهمی است که مملکت ما باید حتما به سمت آن برود.

افرادی که بازیگر جدی در این صحنه هستند باید خیلی جدی باشند و تلاش بیشتری کنند .قبول داریم که هنوز ضعف‌هایی وجود دارد ، اما آنها که در حوزه تکنولوژی بازیگر واقعی هستند خیلی کارها کرده‌اند یعنی توانسته‌اند به ‌رغم وجود تحریم و محدودیت‌ها، مشکلات را پشت سر بگذارند. با تلاش آنها این فناوری در کشور ما بومی شده و وجود دارد. از نظر فرستادن موجود زنده به فضا هم ما قطعا در چند سال آینده این فناوری را خواهیم داشت و بلافاصله پس ازآن، استارت فرستادن انسان به فضا زده خواهد شد و در واقع از نظر پیش‌بینی آینده کشورمان انتظار داریم این موضوع عملی شود.

فناوری های کلیدی در این کار وجود داشت تا ما بتوانیم به این موفقیت برسیم. اولین آن حفظ حیات است. وقتی شما می‌خواهید موجودی را در شرایطی قرار دهید که شرایط عادی حیات نیست، باید شرایط محیطی را به صورت مصنوعی برایش فراهم ‌کنید. ساده‌ترین چیز این است که وقتی از ارتفاعی بالاتر می‌رویم جاذبه کم می‌شود، حضور اکسیژن نادر می‌شود، تشعشعات خورشید بیشتر می‌شود، شرایط دیگر زیستی مانند فشار درون و بیرون موجود برهم می‌خورد که همه اینها باید جبران شوند. به همین دلیل برای موجود زنده یک محفظه تعبیه می‌شود که به کمک آن اولا دی‌اکسیدکربن ناشی از تنفس حیوان را که برایش خطرناک است، حذف کنیم. به این منظور سیستمی را داخل محفظه قرار می‌دهیم که دی‌اکسیدکربن را به اکسیژن تبدیل می‌‌کند.

همچنین کپسول را از نظر شرایط تشعشعی باید چک کنیم که شرایط بدنه طوری انتخاب شود که در برابر تشعشعات، موجود را بتوانیم حفاظت کنیم. از طرف دیگر فشار داخل محفظه همان فشار محیط عادی است که داخلش زندگی می‌کنیم و طی پرواز این فشار توسط سیستم آب‌بندی حفظ می‌شود. این چند عامل در پرواز بدون موجود زنده تست شده است و از صحت آن مطمئن شده بودیم تا این بار که می‌خواهیم این کار را با موجود زنده‌ انجام دهیم از بازگشت سالم حیوان اطمینان داشته باشیم.

بعلاوه باید صوت زیادی را که در این محفظه تولید می‌شود، کنترل کنیم که برای غلبه بر این موضوع هم عایق‌های صوتی و جداره‌های صوتی اطراف محفظه نصب می‌شوند. همچنین وقتی در شرایط پرواز با سرعت بالا قرار می‌گیریم جسم پرنده بتدریج گرم می‌شود و این گرما می‌تواند هوای داخل محفظه را غیرقابل تحمل کند. به همین دلیل عایق‌های صوتی ما در کنار عایق‌های حرارتی به صورتی مشترک تعبیه می‌شوند که حرارت داخل محفظه هم بالا نرود. در کنار آن یک سیستم سرمایش کوچک هم داشتیم که اگر حرارت از حد نرمال تجاوز کرد بتدریج بتواند محفظه را خنک کند.

اینها تکنولوژی‌هایی هستند که در اصل برای حفاظت از حیات در نظر گرفته می‌شوند. بعلاوه طراحی صندلی موجود زنده هم موضوع مهمی است که برای این کار از بدن میمون قالب گرفتیم تا نحوه استقرار موجود در شرایط ارتعاشات و تکان‌های موجود در حالت پروازی مناسب باشد. به عنوان مثال اگر بخواهیم شرایط اولیه پروازی را در نظر بگیریم، در فاز اولیه روشن شدن موتور شتاب زیادی به موجود اعمال می شود. بنابراین میمون باید طوری در محفظه قرار بگیرد که شتاب وارد شده باعث نشود خونش گردش نامناسبی پیدا کند و یا ضربه‌های ناشی از پرتاب باعث آسیب‌دیدگی او شود.

آخرین تستی که در آن از این نوع محفظه‌ استفاده کردیم محفظه‌ای است که برای عروسک استفاده کردیم، اما در پرتاب قبلی، نوع محفظه‌ و کلاس محفظه‌ای که استفاده کرده بودیم یک رده پایین‌تر از رده تکنولوژی فعلی است. در پرتاب اخیر یک کاوشگر کاملا جدید را استفاده کردیم . پرتاب قبلی ما موفقیت‌آمیز است جز در مرحله برخورد با زمین که ایراداتی وجود داشت.

ما مجبور بودیم این کار را انجام دهیم تا اعتماد به نفس اولیه به وجود آید. وقتی ما موش را فرستادیم خیلی‌ها گفتند در همان لحظه اولیه پرتاب چشم موش از حدقه بیرون می‌زند، اما هیچ اتفاق نامساعدی در پرواز برای موش نیفتاد.

تمام آموزش‌ها براساس شرایطی است که در پرواز با آن روبه‌رو‌ ‌می‌شود. پرواز موجود همزمان با شتاب بالا مواجه است. این شتاب شبیه شتاب آسانسوری است که بشدت در حال بالا رفتن از طبقات است. در چنین شرایطی احساس می‌کنید وزن بیشتری پیدا کرده‌اید. در حالت عادی همه ما تحت شتاب g 1 قرار داریم. اما اگر حرکت وسیله شتابدار باشد شتابی که به ما وارد می‌شود بیش از این مقدار می‌شود .

خلبان‌ها تا g 6 و آنهایی که خوب آموزش دیده‌اند براحتی تا g 8 می‌توانند شتاب را تحمل کنند، اما یک انسان عادی با افزایش شتاب دچار حالت تهوع و سرگیجه می‌شود و حتی به صورت موقت ممکن است بیهوش شود. بتدریج لازم است چه موجود زنده، چه انسان فضانورد با شتاب آشنا شود. در آموزش این میمون هم، شتاب را در مراحل مختلف و قدم به قدم بالا بردیم و موجود را مورد آزمایش قرار دادیم. همچنین ضربان قلب و استرس میمون را مورد آزمایش قرار دادیم. در چنین شرایطی از میان میمون‌های تحت آموزش، آن میمونی که تغییر ضربان قلب و استرس کمتری را در این شرایط دارد برای پرواز انتخاب می‌شود. در واقع هر کدام از میمون‌ها که در مراحل مختلف پرواز، دچار ترس واسترس بودند، از برنامه آموزش حذف شدند.

اولین تکنولوژی، تکنولوژی راکتی است که سال‌ها در کشور ما روی آن کار شده و در کشور نهادینه است و به مجموعه ما وابسته نیست و در صنایع هوافضایی کشور توسعه داده می‌شود. از دید فضایی سیستم‌های جدایش را نیاز داریم. در حین پرواز برای این که بتوانیم پروفایل پرواز را کنترل کنیم، دو مرحله جدایش داریم. در یک مرحله دماغه آیرودینامیکی جدا می‌شود که قبل از جدا شدن آن می‌توانیم به خاطر شکل آیرودینامیکی اش به سرعت بالاتری دست پیدا کنیم.

در مرحله پایانی نیز جدایی موتور است که توسط کامپیوتر مرکزی خود کاوشگر این جدایش‌ها انجام و کنترل می‌شود. بعلاوه باید بتوانیم در تمام مراحل، داده‌های پروازی و همچنین داده‌های حیاتی را ثبت کنیم و اینها را به ایستگاه‌های کنترل زمینی به صورت مستقیم انتقال دهیم. تمام این داده‌ها به صورت همزمان در همه ایستگاه‌ها ثبت می‌شود.

‌ در کنار اینها باید بتوانیم عملیات پیچیده بازیابی محموله را پس از بازگشت به زمین هدایت کنیم. داده‌های لازم برای این کار هم به صورت همزمان از کاوشگر ارسال می‌شود. در مرحله بازیابی چند راهکار در سامانه ما طراحی شده است و با اطمینان می توان گفت تکنولوژی بازیابی محموله های کاوشگر فضایی ایران یکی از دستاوردهای مهم این پروژه است که در طول زمان طولانی طراحی و ساخت این سامانه به دست آمده است.

طراحی سیستم به صورتی است که کاوشگر با کمترین انحرافی در مسیر رفت و برگشت، طی طریق کند تا برای موجود زنده مستقر در آن استرسی به وجود نیاید. زمانی که کاوشگر فرود می‌آید، پیدا کردن سریع موجود زنده و انجام عملیات ریکاوری بسیار حیاتی و مهم است. از ایستگاه‌های زمینی مختلفی اطلاعات جمع و در ایستگاه اصلی عملیات آنالیز می‌گردد.

کل پروژه ما در یک ناحیه عملیاتی گسترده انجام می‌شود، ایستگاه‌های مختلف برای جستجوی موجود وجود دارد که اطلاعاتشان مستقیم به این مرکز می‌آید و مکان فرود تشخیص داده می‌شود، گروه نجات اعزام و موجود را پیدا و بازیابی می‌کنند تا بتوانیم در آزمایش های پزشکی اثر سفر فضایی را روی
میمون بررسی کنیم.

فعلا برنامه ما این است. اولین پرواز انسان هم زیر مداری است که تا قبل از 10 سال آینده به آن می‌رسیم.

در مورد پرتاب‌های فضایی تنها می توان از زمان تقریبی سخن گفت و زمان قطعی با طی شدن کلیه آزمایش‌ها و رفع گلوگاه های فناوری نهایی می‌شود . برنامه ما برای پرتاب بعدی موجود زنده به فضا در کمتر از 6 ماه آینده است، ولی زمان دقیق آن هنوز قابل تعیین نیست.

پژوهشگاه هوا فضا در تمام زمینه‌های مرتبطی که در کشور نیاز بوده، کار کرده است. روی دستگاه‌های کم‌ کردن استرس کار کردیم. بررسی فیزیولوژیک روی بیمارانی که توسط حمل و نقل هوایی منتقل شوند و آماری که وجود دارد و این که چقدر این پروژه‌ها منطقی بوده است و مطالعات متعددی که بیشتر علمی و فنی است، مثل ایمنی پرواز و آسیب‌دیدگی بال هواپیما. در کنار آن ما در زمینه حقوق فضایی و هوایی در زمینه استانداردهای هوایی و فضایی کار کرده‌ایم. در حیطه فضایی بجز کاوشگر، پروژه‌های دیگری وجود داشته که مهم‌ترین آن استفاده از داده‌های سنجش از راه دور است.

پروژه پایش جنگل‌های کشور و پروژه تعیین سطح زیر کشت محصولات استراتژیکی مثل برنج و چای و پنبه در کشور را داشته‌ایم به طوری که بتوانیم سریع اعلام کنیم در فصل جاری کاشت برنج، چقدر احتمال تولید می‌دهیم. اینها کارهایی است که کاربردهای فناوری فضایی را نشان می‌دهد. در واقع وصل کردن فناوری فضایی به اقتصاد است که متاسفانه در کشور ما به این مقوله بسیار توجه کمی می‌شود.

بهاره صفوی - گروه دانش