جهان، تشنه هنر اصیل ایرانی است

برای شروع می‌خواهم از نکته‌ای شروع کنم که شاید بسیاری بخواهند آن را از زبان شما بشنوند. همه می‌دانند موزه هنرهای معاصر تهران گنجینه‌ای دست‌نیافتنی از آثار برجسته هنرمندان نقاش بزرگ دنیا را در سینه دارد. از چندی پیش موضوع امانت سپاری برخی از این آثار هنری مطرح شد. برخی منتقدان معتقد بودند این امانت‌سپاری‌ها ممکن است به این آثار خدشه وارد کند، اصلا ایده این امانت‌سپاری‌ها از کجا مطرح شد؟

از آنجا که ما در ایران شاید بیشتر از خیلی از کشورهای اروپایی از نقاشان نام‌آورشان اثر هنری داریم، من هم با شما هم عقیده هستم که شاید بتوان به این وسیله موزه هنرهای معاصر ایران را به جهان معرفی کرد.

من حتی می‌خواهم در این زمینه کمی بیشتر جلو بروم. ما به دنبال کشاندن گردشگر فرهنگی به ایران هستیم. ببینید وقتی ما یک اثر را به یک کشور اروپایی امانت می‌دهیم در کنار آن بروشوری از آثار گنجینه را نیز به نمایش می‌گذاریم. بی‌شمار هنرمند و هنردوست هستند که آرزوی یک بار دیدن مثلا اثر جکسون پولاک را در موزه هنرهای معاصر تهران دارند که کارشناسان جهانی هنر حتی نتوانسته‌اند برای آن قیمت تعیین کنند. این خود زمینه‌ای می‌شود برای معرفی و در کنارش حضور گردشگر هنری در ایران؛ بنابراین درواقع یک معامله دوسویه در این زمینه صورت می‌گیرد.

نقاشی معاصر ایرانی را می‌توان هنر پیشرو در منطقه اما نوزا در جهان معاصر معرفی کرد. هنرمندان ایرانی حرف‌های بسیار زیادی برای گفتن دارند. ببینید در حراجی‌های منطقه‌ای همیشه ما حرف نخست را می‌زنیم. هنرمندان ایرانی همیشه رتبه‌های اول این حراجی‌ها را به خود اختصاص می‌دهند. اما آن که در جهان چه جایگاهی داریم باید بگویم نگاه هنرمند امروز ایرانی به مقوله هنر با آن چیزی که در دنیا امروزه به عنوان نقاشی به آن نگاه می‌شود، کمی تفاوت دارد. ما گاه پیشرو هستیم و گاه سنت‌گرا که البته این امر می‌تواند از نگاه مثبتش به عنوان شناسنامه کار هنر معاصر نقاشی ایرانی نیز به آن توجه شود. واقعیت این است که دنیا، هنر نقاشی امروز ایران را می‌شناسد. دنیا نسبت به تحولات هنر معاصر ایران بی‌تفاوت نیست. اما این امر نیازمند 2 بال برای پرواز است. این‌که می‌گویم پرواز یعنی جهانی شدن در همه ابعاد. ما قبل‌تر در مورد این امر حرف زدیم که می‌خواهیم گردشگر هنری به ایران بیاوریم.

می‌خواهیم با داشته‌هایمان هنردوستان جهانی را به کشورمان بکشانیم تا با هنرمند ایرانی نفس به نفس برخورد کرد. این مساله را در مورد هنرمندان ایرانی نیز مورد توجه قرار داده‌ایم و آنان را به نمایشگاه‌های برگزیده جهانی اعزام می‌کنیم تا تبادلات هنری از جان نیفتند. هنر نقاشی امروز ایران گرچه با ریشه‌های هنر غربی رشد و پرورش‌یافته، اما درواقع متعلق به خود است و در هیچ جای جهان نمونه آن را نمی‌توان سراغ گرفت. اما با این موضوع موافق هستید که مثلا در حوزه نقاشی به هنر انقلاب ایران کمتر توجه شده است؟ ما نمونه‌هایی از این دست را در مکزیک سراغ داریم که هنر انقلاب آنان با نقاشی آغاز شد و اکنون نیز با آن که سال‌ها از انقلاب‌شان گذشته اما هنوز در این کشور هنری زنده است.

هنر انقلاب ایران از بین نرفته است، چراکه هنرمندان انقلابی کشورمان هنوز آن آرمان‌ها و ایده‌ها را در آثارشان به کار می‌بندند. خیلی ساده‌بینانه است که بگوییم هنر انقلاب ایران آن هم در حوزه نقاشی در یک فرصت زمانی در کشور به وجود آمد و چند سال بعد از بین رفت. ببینید با توجه به سال‌های پس از پیروزی انقلاب ایران و آغاز جنگ تحمیلی این هنر با بن‌مایه قبلی رویکرد جدیدی یافت تا هنرمندان این حوزه رسالت خویش را به گونه‌ای دیگر انجام دهند. من این موضوع را قبول دارم که سال ها کم‌توجهی به هنر انقلاب صورت گرفته است، اما نمی‌پذیرم که این هنر از بین رفته است. هنر نقاشی انقلاب هنوز زنده است و نفس می‌کشد. ما در وزارت ارشاد سال‌هاست به فکر هستیم تا این هنر را به نوعی احیا کنیم. اصولا هنر انقلاب که من می‌خواهم در اینجا از آن به عنوان هنر متعهد یاد کنم درواقع بخش مهمی از هنر معاصر ایران است که باید به آن توجه بیشتری شود.

ما چندی پیش برای این‌که نگاهی تازه به هنر ایثار و شهادت شود، پیشنهاد برگزاری دوسالانه‌ای با نام مقاومت را مطرح کردیم که امیدواریم این دوسالانه تا چندی دیگر برگزار شود.

هنر ایرانی از دیرباز در جهان سرآمد بوده است. نگاهی به گذشته پرافتخار هنر ایرانی نشان می‌دهد ایرانیان هنر را نه از روی تفنن که در برخی کشورهای اروپایی و آمریکایی به آن نگاه می‌شود، بلکه از جهت کاربردی به آن نگاه می‌کردند. نگاه کنید که در اروپا و آمریکا همان فرش‌هایی را که آنها به دیوار می‌چسبانند تا آسیبی نبینند ایرانیان در زندگی روزمره سالیان سال است که روی آن می‌نشینند. ببینید نقش و نگار‌هایی را که روی کوزه‌های سفالی ایران باستان می‌بینیم همه نشان‌دهنده این است که مردمان این گوشه از دنیا حتی اگر می‌خواستند آب هم بخورند، هنر به نوعی با آن دخیل بوده است.

ما و همکارانمان در مرکز هنرهای تجسمی به دنبال این هستیم که هنر ایرانی مبتنی بر ارزش‌های فاخر و قابل را که با هویت اسلامی و ایرانی عجین شده است، مطرح کنیم. همان‌طور هم که گفتم این وظیفه است نه هیچ چیز دیگر.

ببینید هنرهای تجسمی برای دیده شدن است، برای ارتباط برقرار کردن است که اگر این اتفاق رخ ندهد نمی‌توان به آن هنر کاربردی لقب داد. البته در این موضوع هم که هنر باید کاربردی باشد یا خیر نیز بحث زیاد است، اما بحث ما در اینجا این است که مردم ما تا وقتی با یک اثر خوشنویسی ارتباط برقرار نکنند و به دیوار نیاویزند یا آن که با نقاشی قهوه‌خانه‌ای که ساده شده هنر نقاشی است، ارتباط برقرار نکنند چطور می‌توان امیدوار بود که مثلا به یک اثر اینستالیشن علاقه‌مند شوند. بر همین اساس بود که ما شروع کردیم در راستای حمایت از هنر مدرن و به روز، هنر‌های اصیل ایرانی را نیز تقویت کنیم. خوشنویسی را بها دادیم تا جایی که برای نخستین بار دوسالانه‌ای را نیز برای آن برپا کردیم. از سویی دیگر نگارگری را نیز به همین شیوه مورد حمایت قرار دادیم. آخرین اقدامی را هم که در این زمینه انجام دادیم حمایت جدی از هنر نقاشی قهوه‌خانه و خیالی‌نگاری بود که خوشبختانه با استقبال زیادی هم از سوی مخاطبان روبه‌رو شد.

نه با شما در این زمینه موافق نیستم. نقاشی قهوه‌خانه‌ای کم‌کم در دنیا دارد جای خود را باز می‌کند. درست است که سالیان سال در این زمینه هیچ‌گونه تبلیغاتی صورت نگرفته بود. این که می‌گویم تبلیغات منظورم این است که حتی این سبک از نقاشی با نام هنر نقاشی قاجاری در حراجی‌های جهانی به فروش می‌رسید. تا وقتی که ما تصمیم گرفتیم این هنر را دوباره احیا کنیم و در‌همین‌خصوص و برای شروع تصمیم به ایجاد آموزشگاهی در این زمینه گرفتیم تا هنرجویان بتوانند در این زمینه به تحصیل بپردازند.

جالب اینجا بود که از آغاز شکل‌گیری این هنر تاکنون تنها نقاشی قهوه‌خانه‌ای از طریق استاد ـ شاگردی تدریس می‌شد. چند استاد و چند شاگرد تمامی ماحصل سالیان سال کار در زمینه نقاشی قهوه‌خانه‌ای است که ایجاد این آموزشگاه با همین هدف صورت گرفت که حداقل تعداد هنرجویان این حوزه بالا برود. بعد از مدتی و با استقبال زیاد از این آموزشگاه تصمیم گرفتیم آن را گسترش بدهیم و تا سطح دانشگاهی هنر نقاشی قهوه‌خانه‌ای را بالا ببریم که این اتفاق افتاد و اساسنامه دانشکده‌ای در این زمینه نیز به تصویب رسید تا نقاشی قهوه‌خانه‌ای کماکان زنده بماند و به عنوان شناسنامه هنر نقاشی ایرانی در جهان معرفی شود. البته در این زمینه راه زیادی پیش‌رو داریم، زیرا این دانشکده با بین‌المللی شدن می‌تواند هنرجویان جهانی را نیز به ایران بکشاند و ما بتوانیم در این زمینه نگاهی جهانی‌تر را نیز دنبال کنیم.

اشاره به سنگلاخ‌ها اشاره به جایی بود. ببینید ابتدای حضور در مرکز هنرهای تجسمی با چالشی روبه‌رو بودیم که هنرهای تجسمی به طور کامل آن طور که باید و شاید در کل کشور پراکنده نشده بود. ملاحظه می‌کنید که تا چند سال پیش اگر هنرمندی شهرستانی می‌خواست به قولی شناخته شود باید حتما می‌آمد تهران و در تهران نمایشگاه هنری برپا می‌کرد.

اصلا زمینه‌ای در شهر و شهرستان خود نداشت که مثلا در آن نمایشگاهی برپا کند. ایده تمرکززدایی از فعالیت‌های هنری قبل از هر چیز یک نیاز بود. می‌خواستیم که تعادل در تمامی شهرستان‌های کشور برقرار شود، پس به دنبال ایجاد موزه‌های هنرهای معاصر در شهرهای مختلف افتادیم. موزه هنرهای معاصر آبادان از همین دست بود. از سوی دیگر می‌خواستیم دوسالانه‌های هنری را کاملا در شهرستان‌هایی غیر از تهران برگزار کنیم. باورکردنی نبود که بسیاری از هنرمندان ابتدا مخالفت خود را با این مساله اعلام کردند که مثلا دوسالانه عکس در شهری مثل یزد برگزار شود. اما این اتفاق افتاد و از آن به بعد هنرمندان به دنبال برگزاری رویداد‌های مختلف نمایشگاهی در شهرستان‌ها بودند. ما از نظر علمی و بودجه به کمک اداره کل ارشاد استان‌های مختلف می‌رفتیم و آنها آنچه را که در توان داشتند برای برگزاری هرچه بهتر یک دوسالانه هنری به کار می‌گرفتند. دوسالانه سفال و سرامیک به سمنان رفت، دوسالانه عکس به یزد رفت، جشنواره بین‌المللی هنرهای تجسمی جوانان به گرگان و.... استقبال استان‌های مختلف ما را نسبت به این امر امیدوارتر کرد؛ البته راضی کردن هنرمندان و از سویی دیگر ایجاد محیط مناسب نمایشگاهی در استان‌هایی که برخی از آنها حتی یک نگارخانه استاندارد نیز نداشتند سخت بود، اما اکنون که به این موضوع نگاه می‌کنم می‌بینم خدا را شکر دیگر تهرانی بودن برای هنرمند شدن شرط لازم نیست. ایران اسلامی کشوری هنری و هنرمندپرور است که گوشه گوشه‌اش پر از هنرمندانی است که می‌توانند هر کدام جهانی شوند.