سیگار‌‌ در‌‌ ایران

کریستف کلمب، تصور کرد چیزی جادویی کشف کرده است و هنگام مراجعت، مقداری از برگ‌ها و دانه‌های آن گیاه را با خود به اسپانیا برد و به‌این ترتیب، توتون به اروپا راه یافت. مردم اروپا این گیاه را توباکو و در ایران تنباکو نامیدند. استعمال توتون را فاتحان اسپانیایی آمریکا از بومیان آن سرزمین آموختند و لفظ سیگار برگرفته از زبان اسپانیایی است. نام توتون نیز از زبان بومی‌، احتمالا زبان مالیایی گرفته شده است.

توتون در سال 1605 کم و بیش در عثمانی، مصر و هند شناخته شده بود. پس از تهاجم پرتغالی‌ها به جنوب ایران و اشغال جزیره هرمز و بندرعباس، توتون و تنباکو وارد ایران شده و در زمان شاه عباس صفوی کشت تنباکو از نواحی جنوب بهمناطق مرکزی، شرق و شمال غربی ایران گسترش یافت. تاریخ ورود این محصول را بعضی سال 1590 میلادی مطابق با 999 هجری نوشته‌اند. در سال 1875 میلادی، شخصی به نام استپان نوعی خاص از بذر توتون را از ترکیه به گیلان آورد و کشت کرد. پس از آن، بذر توتون به مازندران برده شد و با توزیع آن میان چند کشاورز کشت توتون در آن منطقه رواج یافت.

اعطای امتیاز انحصار محصول توتون و تنباکوی ایران از مرحله کشت تا فروش در داخل و خارج کشور به‌مدت 50 سال به یک شرکت انگلیسی از سوی ناصرالدین ‌شاه یکی از بزرگ‌ترین اتفاقات تاریخ دخانیات ایران بود.

ناصرالدین شاه در سومین سفرش به اروپا در سال 1275 خورشیدی (1890میلادی) از راه روسیه به انگلستان رفت و چون در اثر ولخرجی زیاد، پول‌هایش تمام شد امتیازی را در زمینه کشت، توزیع و فروش توتون وتنباکو به شخصی انگلیسی به نام ماژور تالبوت داد و در مقابل مقداری پول گرفت و با رشوه به درباریان شرکت تالبوت توانست امتیاز تجارت انحصاری توتون و تنباکو را به‌مدت 50 سال در ایران از آن خود کند. این امتیاز که به امضای شاه و سرهنری ولف رسید، دارای 15 فصل بود که حکایت از اختیارات تام تالبوت در امور دخانیات ایران و بی‌اعتنایی به منافع ملت ایران داشت. مطابق با این قرارداد، شرکت رژی متعهد می‌شد که در ازای انحصار خرید و فروش توتون و تنباکوی ایران به‌مدت 50 سال، سالانه مبلغ 15 هزار پوند استرلینگ به همراه یک چهارم سود خالص خود را به شاه بپردازد. با انعقاد این قرارداد، تولید‌کنندگان و فروشندگان داخلی نیز استقلال خود را از دست دادند و برای فروش توتون و تنباکو باید از شرکت خارجی اجازه می‌گرفتند که با مخالفت‌های گسترده‌ای از سوی مردم و روحانیون مواجه شد. همزمان با ورود حدود 200 هزار نفر از اتباع دولت بریتانیا به‌عنوان کارکنان شرکت رژی به ‌ایران، حدود 100 هزار مبلغ مسیحی نیز وارد ایران شدند و همان شیوه‌ای را که در تصرف هند و ایجاد کمپانی هند شرقی و سپس حضور نظامی‌ به بهانه حفظ امنیت این کمپانی و در نهایت مستعمره کردن هند به کار گرفته بودند، در ایران آغاز کردند.

میرزای شیرازی، مرجع عالیقدر شیعه به واسطه نامه‌هایی که از علمای ایران دریافت می‌کرد در جریان امور قرار داشت. میرزای شیرازی، نامه‌ای به شاه می‌نویسد و مفاسد این اقدام را برای او بازگو می‌کند. در نهایت پس از بی اعتنایی شاه، حکم تحریم تنباکو از طرف آیت‌الله میرزای شیرازی صادر می‌شود.

سرانجام شاه تحت فشار شدید لغو کامل امتیاز را اعلام می‌کند و پس از لغو امتیاز تنباکو، حکم تحریم تنباکو نیز پس از 55 روز از سوی علما لغو شد.

این اقدام نه تنها در تاریخ دخانیات تاثیر زیادی داشت بلکه به نوعی تاریخ ایران را نیز رقم زد. بسیاری از مورخان سرآغاز نهضت مشروطیت را از اینجا می‌دانند.

اما سیگار این تحفه استعمارگران برای اولین بار با نام پاپیروس از طریق روسیه تزاری وارد ایران شد و تا مدت‌ها با استقبال مردم روبه‌رو نبود، ولی سرانجام ترفندهای استعمارگران و پولسازان، سد فرهنگی مخالفت با سیگار را درهم شکست و کم کم عده‌ای قلیان و چپق را کنار گذاشته و به سیگار رو آوردند و عده‌ای هم از ابتدا شروع به سیگار کشیدن کردند و کشت توتون و تنباکو که به علت دریافت مالیات قابل توجه، مورد مخالفت دولت نبود در قسمت‌های مختلف کشور رواج یافت و کارخانه‌ها و کارگاه‌های توتون‌سایی و توتون بری و سیگار پیچی دستی و.... بوسیله بخش خصوصی دایر و با مارک‌ها و انواع مختلف دسته‌بندی و به بازار عرضه می‌شد. تا سرانجام در سال 1294 ه .ش‌‌مجلس شورای ملی، نخستین قانون مربوط به انحصار دخانیات را تصویب کرد و با اصلاحات سال‌های 1302 و 1307 حق وارد کردن، صادر کردن، خریدن، فروختن، ساختن، نگاهداری و حمل و نقل مواد دخانی و انواع کاغذ سیگار و متفرعات آن در سراسر کشور به دولت واگذار شد و وظایفی برای توتون‌کاران مقرر شد. سپس با قانون سال 1310 انحصار دخانیات، گسترش و موسسه انحصاری دولتی دخانیات تأسیس شد.

خرید دستگاه‌های مربوط به دخانیات از جمله حقوق دیگری بود که به موسسه انحصار دخانیات محول گردید و صدور مواد دخانی، از پرداخت حقوق گمرکی معاف شد و قاچاق آن مشمول قانون 1310 شناخته شد. همچنین خرید و فروش و ورود سیگار در انحصار موسسه قرار گرفت. وزارت مالیه از 1311 مأمور اجرای این قوانین شد و در سال‌های 1313، خرید توتون سیگار و 1314 خرید توتون چپق و تنباکو و نظارت بر دیگر مراحل انتخاب محل، نوع کشت، داشت، برداشت و رسیدگی به وضعیت و تولید مواد دخانی توسط دولت عملی شد.

اولین کارخانه سیگارت‌سازی در 5 مهر 1316 ه .ش در زمینی به مساحت 10 هکتار در محل فعلی شرکت دخانیات واقع در تهران،‌ خیابان قزوین احداث شد و شروع به کار کرد و سیگارت‌های اشنو، فومن، گرگان، افسر، تاج، اردیبهشت و نیز انواع سیگار برگ و جیگاره و انواع تنباکو، توتون چپق و انفیه و توتون پیپ با حمایت دولت وارد بازار شد.