تجهیزات آزمایشگاهی کاغذی می‌شوند

البته مقایسه آن آزمایشگاه‌ها آن هم با آن امکانات محدود با آزمایشگاه‌های مجهز امروزی که البته به مدد پیشرفت‌های تکنولوژیک با جدیدترین سیستم‌ها تجهیز شده‌اند شاید خنده‌دار به‌نظر برسد، اما اگر بدانید که محققان دانشگاه هاروارد به منظور کاهش هزینه‌های درمانی در کشورهای فقیر اقدام به تولید ابزاری آزمایشگاهی برای تست انواع بیماری‌ها از نمونه‌های مایع بدن توسط کاغذ کردند، شاید این مقایسه دیگر چندان هم عجیب به ‌نظر نرسد.

این محققان طی ابداعی نوین موفق به تولید کیت آزمایشگاهی از کاغذ شدند که می‌تواند سطح درمان پزشکی را در کشورهای فقیر بهبود بخشد. البته استفاده از کاغذ علاوه بر فواید اقتصادی که از سوی سازندگان تجهیزات آزمایشگاهی کاغذی مطرح است، از نقطه نظر ما می‌تواند فواید زیست‌محیطی هم داشته باشد که طی این نوشتار به آن خواهیم پرداخت.

آزمایشگاه‌هایی به اندازه یک موبایل!

این درست است که بیشتر کشورهای جهان سومی از عهده پرداخت هزینه‌های بسیار هنگفت برخورداری از تجهیزات پیشرفته امروزی در حوزه‌های مختلف ازجمله آزمایشگاه‌های تشخیصی بر نمی‌آیند ولی این مساله مانع از آن نمی‌شود که ما با آزمایشگاه‌های فوق پیشرفته آینده آشنا نشویم.

واقعیت آن است که تحولات 30 ساله گذشته در توسعه علوم و فناوری‌های زیستی، زیست‌شناسی مولکولی، فناوری زیستی، ژنتیک، مهندسی ژنتیک، میکروالکترونیک، بیوشیمی، مهندسی شیمی، سنتز شیمیایی مولکول‌های زیستی، میکروفلوئیدیک (نقل و انتقال مایعات در لوله‌های موئینه) و کشفیات ژنومی و پروتئومی موجودات زنده بخصوص انسان توانمندی‌های ارزشمندی را در عرصه تحقیقات پایه و بالینی پزشکی قرار داده است. هدف همه فناوری‌‌ها، کوچک‌سازی، فشرده‌سازی، استفاده از فناوری میکروالکترونیک و ساختار‌های دیجیتالی به جای سیستم‌های آنالوگ، بهره‌برداری از فناوری رایانه و پردازش و کنترل اطلاعات، لوله‌ها و پمپ‌های بسیار ریز برای انتقال مایعات موسوم به میکروالکترونیک، فناوری مهندسی روبوتیک و در نهایت کسب دانش از طبیعت جهت بهره‌برداری فنی در تشخیص‌های پزشکی است.

اکنون آزمایشگاه‌های امروزی با فناوری‌های ژنومیک و پروتئومیک و سیگنال‌های طبیعی روز به روز کوچک‌تر می‌شوند تا جایی‌که در آینده شاهد آزمایشگاه‌هایی روی یک ریز ارائه یا آزمایشگاه‌هایی با توان بیشتر ولی به اندازه یک رایانه و سپس در دهه بعد یک موبایل خواهیم بود.

استفاده از کاغذ؛ یک رفتار سبز

استفاده از تجهیزات آزمایشگاهی کاغذی غیر از جنبه‌های اقتصادی از جنبه دیگری نیز قابل ارزش است که آن از نقطه نظر استفاده از مواد قابل بازیافت است.

مساله اینجاست که امروزه دولت‌ها و مردم دنیا نه تنها از مساله گرم شدن جهان و تهدیدهای زیست‌محیطی آن آگاه شده‌اند، بلکه درخصوص آن نگرانی‌هایی نیز دارند و گام‌هایی را برای تغییر روشی که زندگی می‌کنند و آنچه به عنوان نتیجه و رفتارشان به دست می‌آید برمی‌دارند.

این نگرانی‌ها باعث شده حتی در 2 کشور آمریکا و انگلیس 70 درصد افراد به طور جدی از لامپ‌های کم مصرف، کاغذ و پلاستیک‌های قابل بازیافت استفاده ‌کنند. نیمی‌ از افراد نیز گفته‌‌اند کاغذ و محصولات بازیافت شده می‌خرند، اما هنوز کار بیشتری برای انجام شدن لازم است تا نگرش مردم در زمینه مصرف تغییر کند و حاضر شوند به بهبود محیط زیست کمک کنند. کاغذ یکی از اقلام با ارزش مواد زائد جامد است که سلطان زائدات لقب گرفته است. بازیافت این ماده ارزشمند و استفاده مجدد از آن در برخی مصارف، نه‌تنها از قطع درختان، هزینه‌های تبدیل الیاف گیاهی به کاغذ و سایر هزینه‌های تولید آن می‌کاهد، بلکه از نظر اقتصادی نیز به دلیل سودآوری آن و تولید اشتغال، اهمیت خاصی دارد. اهمیت بازیافت کاغذ را می‌توان به طور کلی از دو نظر «ضرورت بازیابی کاغذهای باطله» و «کمک به حفظ محیط زیست و منافع اقتصادی حاصل از آن» مورد بررسی قرار داد. از نظر زیست‌محیطی، بازیافت کاغذ موجب کاهش وابستگی و نیاز به کاغذهای بکر و در نهایت کاهش قطع درختان و بالارفتن فرصت تجدید حیات عرصه‌های جنگلی عریان شده می‌شود. مصرف کاغذ از دیر باز معیارهای سنجش توسعه یافتگی جوامع بوده است. گسترش رسانه‌ها و فرصت‌های الکترونیکی نیز با وجود قابلیت‌های بالا هنوز نتوانسته است از ارزش کاغذ در توسعه دانش و سطح توسعه یافتگی جوامع بکاهد.

اگر بخواهیم توصیه‌هایی را برای داشتن رفتاری سبز به عنوان شاخص مطرح کنیم، سرلوحه آنها بازیافت کاغذ است. در واقع در کنار استفاده از لامپ‌های کم مصرف و بازیافت پلاستیک، بازیافت کاغذ یکی از 3 مورد برتری است که مصرف‌کنندگان می‌توانند برای کمک به حفظ و نگهداری محیط زیست انجام دهند.

کیت‌های کاغذی، ارزان سبک و مقاوم

در حال حاضر اغلب آزمایش‌های پزشکی به جریان‌های بدن بستگی دارد. برای مثال بیشتر آزمایش‌های معتبر روی خون، ادرار و بزاق بیماران انجام می‌گیرد. در عین حال برخی از این آزمایش‌ها در آزمایشگاه به صورت اتوماتیک و با استفاده از یک تراشه الکترونیکی صورت می‌گیرد که به دلیل هزینه بالا محبوبیت چندانی ندارند.

به همین منظور محققان با ایجاد حفره‌هایی مبنی بر الگویی خاص روی کاغذ و قرار دادن آنها در میان لایه‌هایی از چسب نواری لیزری دورو که با الگویی مشابه کاغذ حفره‌دار شده بود، موفق به تولید کیت‌های کاغذی به منظور انجام آزمایش‌های پزشکی شدند. کاغذ پس از قرار دادن نمونه، مایع را از میان حفره‌ها جذب می‌کند و حفره‌ها لایه‌های کاغذ را برای تشکیل پلکانی سه بعدی به یکدیگر متصل می‌نمایند. نمونه‌ها از یک سمت این وسیله که از قبل توسط واکنشگرهای متفاوت آغشته شده است وارد تونل‌های کاغذ می‌شوند و نتیجه را با رنگ‌های متفاوت به نمایش می‌گذارند. جالب است بدانید نمونه آزمایشی این وسیله موفق به تعیین میزان قند در نمونه ادرار فرد شده است، اما به طور کلی این کیت آزمایشگاهی قابلیت انجام چندین آزمایش را در زمان واحد خواهد داشت. در واقع تصویری از نقاط رنگین که نشان‌دهنده نتیجه آزمایش خواهد بود را می‌توان برای تعیین و تشخیص بیماری با استفاده از تلفن همراه برای متخصص یا مرکز کنترل بیماری‌های محلی ارسال کرد. از دیگر ویژگی‌های این ابزار، قیمت پایین، وزن کم و مقاومت بالای آن است که می‌تواند به عنوان ابزاری مفید به منظور تشخیص و کنترل انواع بیماری‌ها در کشورهای فقیر مورد استفاده قرار گیرد.

پونه شیرازی