«جامجم» در گفتوگو با معاون پژوهش جامعهالزهرا(س) بررسی کرد
واکسن بصیرت علیه ویروس ابتذال
جامعه ایران، امروزه با گونههای مختلفی از ناهنجاریهای فرهنگی مواجه شده است؛ ناهنجاریهایی که نباید به سادگی از کنار آنها گذشت. یکی از برجستهترین این نمودها، افزایش جلوههای برهنگی و کمرنگشدن الگوهای عفاف و حجاب در بخشهایی از جامعه است. این پدیده را نمیتوان نتیجه یک عامل واحد دانست بلکه حاصل برهمکنش مجموعهای از متغیرهای مستقل است که در نهایت متغیر وابسته اجتماعی یعنی «ناهنجاری رفتاری» را شکل میدهد.
گروهی از کارشناسان، رشد ناهنجاریهای فرهنگی از جمله ترویج برهنگی و بیتوجهی به ارزشهای اجتماعی را «ابتذال سازمانیافته» مینامند و بیش از پیش بر ضرورت برخورد جدی با شبکهسازان و عاملان این جریانها تأکید دارند. در همین راستا برخی جریانها با برنامهریزی هدفمند درفضای مجازی و رسانهای دنبال تغییر هنجارهای فرهنگی و تضعیف بنیانهای اجتماعی هستند. در ادامه برای بررسی بیشتر ابعاد این مسأله با «صدیقه شاکری حسینآباد معاون پژوهش جامعهالزهرا(س) و مدرس حوزه و دانشگاه» به گفتوگو پرداختهایم.
در سالهای اخیر برخی ناهنجاریهای فرهنگی از جمله برهنگی، در جامعه افزایش یافته. این وضعیت را از منظر فرهنگی و اجتماعی چگونه ارزیابی میکنید؟
در ارتباط با بحث ناهنجاریهای فرهنگی باید گفت اینها درواقع «معلول» هستند که عوامل مختلفی در ایجاد آنها نقش دارند. اگر تصور کنیم فقط یک عامل موجب چنین ناهنجاریهایی شده، قطعا اشتباه است. در مسائل پژوهشی تأکید میشود وقتی فرد دنبال تحلیل یک مسأله اجتماعی است باید ببیند چه مؤلفهها و شاخصههایی دارد. بهعبارتی این مسأله یک متغیر وابسته است که توسط متغیرهای مستقل متعددی شکل گرفته؛ از جمله همین ناهنجاری برهنگی. در این موضوع، متغیرهای مستقل بسیاری وجود دارد و ممکن است مسائل مرتبط با امور فرهنگی، اقتصادی یا سیاسی در آن دخیل باشند. فشار هجمههای خارجی، فشار برخی گروهها، فعالیتهای پشتپرده در فضای مجازی یا شیطنتهایی که از دستنشاندههای دشمنان خارجی سرمیزند نیز میتوانند مؤثر باشند.
این مسائل چهرابطهای با مسأله هویت دارند؟
این ناهنجاریها میتوانند با بحران هویت جمعی و حتی فردی مرتبط باشند یا از گسست اجتماعی و خانوادگی ناشی شوند. ممکن است برای بعضی افراد بهخصوص جوانان، پرسشهای بیپاسخی شکل گرفته باشد که نتوانند جوابی برای آن بیابند و در نتیجه در دام این ناهنجاریها بیفتند. همچنین ناکامیهای شخصی یا اجتماعی ممکن است آنها را بهسمت تفکرات
نامناسب یا ناهنجاریهایی که این تفکرات دعوت به آنها میکنند، سوق دهد. برخی هم ممکن است دنبال دیدهشدن باشند. همانطور که روانشناسان بیان کردهاند چنین افرادی ممکن است «خود واقعیشان» را گم کرده باشند و در «خود نفسانی و غیرواقعی» زندگی کنند. بهقول مولوی: «در زمین دیگران خانه مکن/ کار خود کن، کار بیگانه مکن». کسی که خود را خرج دنیای حیوانی یا دنیای رو به گذر و افول کند درواقع در زمین دیگران خانه کرده است. گاهی نیز بلاها، سختیها و ناکامیها (چه در نظام تکوین و چه در نظام تشریع) باعث میشوند انسان بهخودش بیاید و به هویت اصلی و پایدار خود که همان باطن و بعد ملکوتی اوست، رجوع کند. بنابراین این مسأله ابعاد و عوامل مختلفی دارد که باید هرکدام در جای خود مورد بررسی قرار بگیرند.
برای تقویت و محافظت از خانواده در برابر این آسیبها چه باید کرد؟
خانوادهها را میتوان از این جهت به دو دسته تقسیم کرد. دسته اول خانوادههایی هستند که پدر، مادر و اعضای خانواده با این ناهنجاریها همراه شدهاند. درباره این گروه باید بهطور ویژه بررسی شود که چه عواملی باعث سقوط خانوادهها در این زمینه شده و همچنین باید راهکارهای برونرفت از آن را جستوجو کرد. دسته دوم خانوادههایی هستند که خودشان همراه این ناهنجاریها نیستند ولی از آنها آسیب میبینند و ضربه میخورند؛ اگرچه از ابتدا همراه این جریان نبودهاند اما در نهایت متأثر میشوند. در چنین مواردی به فرمایش شهید مطهری باید خانوادهها را واکسینه کرد. این واکسینهسازی نیازمند علم، معرفتیابی، بصیرتیابی همچنین صبر، مدارا و برنامهریزی مداوم با زمانبندی مناسب است. علاوه بر آن، همراه بودن خانواده با حکومت و ساختارهای حکمرانی و کمک از طرق مختلف میتواند در کاهش و حذف این ناهنجاریها مؤثر باشد.برهنگی میتواند در سست شدن بنیان خانواده نقش داشته باشد، همانطور که سایر ناهنجاریهای اجتماعی نیز چنین تأثیری دارند. این مسأله به عقیده بسیاری از جامعهشناسان و متخصصان فرهنگی و اجتماعی، یکی از علل مهم طلاق و بالا رفتن سن ازدواج است. به گفته این صاحبنظران، ناهنجاریهایی مانند همین مسأله برهنگی، سهم قابل توجهی در مشکلات نهاد خانواده دارند.
گسترش این ناهنجاریها چگونه میتواند ساختارهای اجتماعی را تحتتأثیر قرار دهد؟
با توجه به اینکه کوچکترین نهاد جامعه، خانواده است طبیعی است وقتی خانوادهها در برابر چنین ناهنجاریهایی آسیب میبینند جامعه نیز دچار اختلال و آسیب میشود. آسیبهای اجتماعی ناشی از این ناهنجاریها در ابعاد مختلف قابل بررسی بوده و لازم است پژوهشگران در این زمینه مطالعات عمیقتری انجام دهند. از نظر علمی این آسیبها میتوانند کارکرد دانشی جامعه را مختل کنند. نسلی که باید انرژی و توان خود را صرف علمجویی و رشد دانش کند، بهدلیل بحران هویت ناشی از این ناهنجاریها ممکن است از «خودی به بیخودی» کشیده شود و از مسیر اصلی خود باز بماند.
از جهت فضایل و ارزشهای اخلاقی نیز جامعه آسیب میبیند. همچنین در بعد اقتصادی، این ناهنجاریها موجب اختلال در کارکرد سالم جامعه میشوند و حتی ممکن است زنجیرهای از آسیبها را بهدنبال داشته باشد زیرا انرژی و تمرکز جامعه را از فعالیتهای سازنده منحرف میکند. از جنبه سیاسی و حتی نظامی، جامعهای که گرفتار ناهنجاریها و آسیبهای اخلاقی و هویتی باشند تحلیل میرود و در مقابل دشمنان بهسرعت دچار ضعف و تسلیمپذیری میشود. بنابراین این ناهنجاریها در یک بخش محدود نمیمانند بلکه مانند ویروسی مسری به لایهها و سطوح مختلف اجتماعی سرایت میکنند و اثرات مخرب گستردهای میگذارند.
برای ساماندهی و کاهش ناهنجاریهایی مانند برهنگی در جامعه، چه اصول و اقداماتی باید درنظر گرفته شود؟
برای ساماندهی و رفع اینگونه ناهنجاریها لازم است اقدامی علمی و دقیق صورت بگیرد. این مسأله بهعنوان یک بیماری و ناهنجاری فردی ــ اجتماعی باید برای هر فرد، هر خانواده، هر شهر و هر بخش از جامعه بهصورت اختصاصی آسیبشناسی شود. همانطور که پزشک متخصص قبل از تجویز دارو منشأ درد و بیماری را بررسی میکند، در اینجا نیز باید متغیرهای مستقل و متعددی که این ناهنجاریها به آنها وابسته است، بهصورت دقیق تحلیل شود. برای این کار باید همه نهادهای اجتماعی دستبهدست هم بدهند تا بتوان این ناهنجاریها را در مدارس، خانوادهها، دانشگاهها، مراکز فرهنگی، پارکها، سینماها و همه مظاهر اجتماعی شناسایی کرد. نباید با خوشخیالی تصور کنیم که این مسائل بیاهمیت است. زیرا بیماری مسری در یک نقطه باقی نمیماند.هر فرد در هر جایگاهی باید خود را در برابر خانواده و جامعه مسئول بداند و نظارت اجتماعی همگانی با هدف پاکسازی جامعه از این ناهنجاریها شکل بگیرد. ما نمیتوانیم از خودمان سلب مسئولیت کنیم. بنابراین باید شبکهسازی معنادار از طریق کارهای فردی و گروهی انجام شود تا بتوان بهصورت هماهنگ و برنامهریزیشده با این آسیبها مقابله کرد.
کدام نهادهادرگسترش ناهنجاریهای فرهنگی نقش داشتهیابهدلیل ترک فعل وضعفعملکرد،زمینهسازاین وضعیت شدهاند؟
با توجه به پیچیدگی و گستردگی عوامل ناهنجاریها، برای پاسخ قطعی باید بررسی و پژوهش علمی انجام شود؛ آنهم پژوهشی مبتنی بر پرسشنامههای جامعهشناسی و روانشناسی تا بتوان براساس دادههای معتبر به نتیجه دقیق رسید. اما اگر منظور از «ترک فعل»، بدعملکردن یا کمکاری برخی نهادها باشد، میتوان گفت نهادهایی که باید در این موضوع اثرگذار باشند (مانند نهادهای فرهنگی، آموزشوپرورش، حوزههای علمیه، دانشگاهها، نهادهای سیاسی مثل دولت و...) هرکدام ممکن است در این زمینه سهمی داشته باشند. البته تعیین اینکه هر نهاد دقیقا چه میزان سهم دارد، نیازمند پژوهش جدی است؛ هم پژوهش کاربردی و هم پژوهش میدانی با شیوههای علمی و روش تحقیق قابل اتکا.
ریشهدار نبودن باورها چه نقشی درگسترش ناهنجاریهایی مانند برهنگی داردوچگونه بایدبا این آسیبهامقابلهمؤثر کرد؟
به فرموده برخی بزرگان، حجاب و عفاف همچون برگها و شاخههای درخت است. اگر ریشههای این درخت عمیق نباشد و نتواند از آب، خاک و نورکافی بهرهمند شود، نمیتوان انتظار داشت دربرابر بادهای تند، طوفانها یابارانهای سیلآسا ایستادگی کند.بنابراین در گام نخست باید بحران هویت را حل کرد و سپس به تحکیم باورها همت گماشت. در این تشبیه، عقاید انسان ریشه درخت است، اخلاق تنه آن و احکام، برگها و گلهایش. اگر میخواهیم ریشه ناهنجاریها را بخشکانیم، باید همین ریشهها را تقویت کنیم. زیرا ریشههای ضعیف، توان مقاومت در برابرجاذبهها وهجمههای ترویجدهنده ناهنجاری را ندارند. از سویی، دشمنان اسلام با بیپروایی کامل درصدد ترویج برهنگی هستند وحتی درداخل، افرادی را اجیر میکنند تا با شیوههای جذاب و فریبنده نوجوانان و جوانان ما را شکار کنند.حتی کودکان معصوم نیز ازاین هجمهها در امان نیستند. بنابراین برای مقابله با این افراد لازم است از سوی دستاندرکاران حکومتی برنامهریزی جامع صورت گیرد. مسأله مهم دیگر، عوامل نفوذی دشمن هستند که گاهی به نام«تجدد»یا باعناوینی که جوانان به آن علاقه دارند عمل میکنند و ناخواسته به ابزار و اهرم دشمن تبدیل میشوند. از آنجا که قانون حکومت اسلامی مقابله با ناهنجاریهایی مانند برهنگی را ضروری میداند، باید در برابر این ناهنجاریها برخورد جدی و قانونی صورت گیرد.
در سالهای اخیر برخی ناهنجاریهای فرهنگی از جمله برهنگی، در جامعه افزایش یافته. این وضعیت را از منظر فرهنگی و اجتماعی چگونه ارزیابی میکنید؟
در ارتباط با بحث ناهنجاریهای فرهنگی باید گفت اینها درواقع «معلول» هستند که عوامل مختلفی در ایجاد آنها نقش دارند. اگر تصور کنیم فقط یک عامل موجب چنین ناهنجاریهایی شده، قطعا اشتباه است. در مسائل پژوهشی تأکید میشود وقتی فرد دنبال تحلیل یک مسأله اجتماعی است باید ببیند چه مؤلفهها و شاخصههایی دارد. بهعبارتی این مسأله یک متغیر وابسته است که توسط متغیرهای مستقل متعددی شکل گرفته؛ از جمله همین ناهنجاری برهنگی. در این موضوع، متغیرهای مستقل بسیاری وجود دارد و ممکن است مسائل مرتبط با امور فرهنگی، اقتصادی یا سیاسی در آن دخیل باشند. فشار هجمههای خارجی، فشار برخی گروهها، فعالیتهای پشتپرده در فضای مجازی یا شیطنتهایی که از دستنشاندههای دشمنان خارجی سرمیزند نیز میتوانند مؤثر باشند.
این مسائل چهرابطهای با مسأله هویت دارند؟
این ناهنجاریها میتوانند با بحران هویت جمعی و حتی فردی مرتبط باشند یا از گسست اجتماعی و خانوادگی ناشی شوند. ممکن است برای بعضی افراد بهخصوص جوانان، پرسشهای بیپاسخی شکل گرفته باشد که نتوانند جوابی برای آن بیابند و در نتیجه در دام این ناهنجاریها بیفتند. همچنین ناکامیهای شخصی یا اجتماعی ممکن است آنها را بهسمت تفکرات
نامناسب یا ناهنجاریهایی که این تفکرات دعوت به آنها میکنند، سوق دهد. برخی هم ممکن است دنبال دیدهشدن باشند. همانطور که روانشناسان بیان کردهاند چنین افرادی ممکن است «خود واقعیشان» را گم کرده باشند و در «خود نفسانی و غیرواقعی» زندگی کنند. بهقول مولوی: «در زمین دیگران خانه مکن/ کار خود کن، کار بیگانه مکن». کسی که خود را خرج دنیای حیوانی یا دنیای رو به گذر و افول کند درواقع در زمین دیگران خانه کرده است. گاهی نیز بلاها، سختیها و ناکامیها (چه در نظام تکوین و چه در نظام تشریع) باعث میشوند انسان بهخودش بیاید و به هویت اصلی و پایدار خود که همان باطن و بعد ملکوتی اوست، رجوع کند. بنابراین این مسأله ابعاد و عوامل مختلفی دارد که باید هرکدام در جای خود مورد بررسی قرار بگیرند.
برای تقویت و محافظت از خانواده در برابر این آسیبها چه باید کرد؟
خانوادهها را میتوان از این جهت به دو دسته تقسیم کرد. دسته اول خانوادههایی هستند که پدر، مادر و اعضای خانواده با این ناهنجاریها همراه شدهاند. درباره این گروه باید بهطور ویژه بررسی شود که چه عواملی باعث سقوط خانوادهها در این زمینه شده و همچنین باید راهکارهای برونرفت از آن را جستوجو کرد. دسته دوم خانوادههایی هستند که خودشان همراه این ناهنجاریها نیستند ولی از آنها آسیب میبینند و ضربه میخورند؛ اگرچه از ابتدا همراه این جریان نبودهاند اما در نهایت متأثر میشوند. در چنین مواردی به فرمایش شهید مطهری باید خانوادهها را واکسینه کرد. این واکسینهسازی نیازمند علم، معرفتیابی، بصیرتیابی همچنین صبر، مدارا و برنامهریزی مداوم با زمانبندی مناسب است. علاوه بر آن، همراه بودن خانواده با حکومت و ساختارهای حکمرانی و کمک از طرق مختلف میتواند در کاهش و حذف این ناهنجاریها مؤثر باشد.برهنگی میتواند در سست شدن بنیان خانواده نقش داشته باشد، همانطور که سایر ناهنجاریهای اجتماعی نیز چنین تأثیری دارند. این مسأله به عقیده بسیاری از جامعهشناسان و متخصصان فرهنگی و اجتماعی، یکی از علل مهم طلاق و بالا رفتن سن ازدواج است. به گفته این صاحبنظران، ناهنجاریهایی مانند همین مسأله برهنگی، سهم قابل توجهی در مشکلات نهاد خانواده دارند.
گسترش این ناهنجاریها چگونه میتواند ساختارهای اجتماعی را تحتتأثیر قرار دهد؟
با توجه به اینکه کوچکترین نهاد جامعه، خانواده است طبیعی است وقتی خانوادهها در برابر چنین ناهنجاریهایی آسیب میبینند جامعه نیز دچار اختلال و آسیب میشود. آسیبهای اجتماعی ناشی از این ناهنجاریها در ابعاد مختلف قابل بررسی بوده و لازم است پژوهشگران در این زمینه مطالعات عمیقتری انجام دهند. از نظر علمی این آسیبها میتوانند کارکرد دانشی جامعه را مختل کنند. نسلی که باید انرژی و توان خود را صرف علمجویی و رشد دانش کند، بهدلیل بحران هویت ناشی از این ناهنجاریها ممکن است از «خودی به بیخودی» کشیده شود و از مسیر اصلی خود باز بماند.
از جهت فضایل و ارزشهای اخلاقی نیز جامعه آسیب میبیند. همچنین در بعد اقتصادی، این ناهنجاریها موجب اختلال در کارکرد سالم جامعه میشوند و حتی ممکن است زنجیرهای از آسیبها را بهدنبال داشته باشد زیرا انرژی و تمرکز جامعه را از فعالیتهای سازنده منحرف میکند. از جنبه سیاسی و حتی نظامی، جامعهای که گرفتار ناهنجاریها و آسیبهای اخلاقی و هویتی باشند تحلیل میرود و در مقابل دشمنان بهسرعت دچار ضعف و تسلیمپذیری میشود. بنابراین این ناهنجاریها در یک بخش محدود نمیمانند بلکه مانند ویروسی مسری به لایهها و سطوح مختلف اجتماعی سرایت میکنند و اثرات مخرب گستردهای میگذارند.
برای ساماندهی و کاهش ناهنجاریهایی مانند برهنگی در جامعه، چه اصول و اقداماتی باید درنظر گرفته شود؟
برای ساماندهی و رفع اینگونه ناهنجاریها لازم است اقدامی علمی و دقیق صورت بگیرد. این مسأله بهعنوان یک بیماری و ناهنجاری فردی ــ اجتماعی باید برای هر فرد، هر خانواده، هر شهر و هر بخش از جامعه بهصورت اختصاصی آسیبشناسی شود. همانطور که پزشک متخصص قبل از تجویز دارو منشأ درد و بیماری را بررسی میکند، در اینجا نیز باید متغیرهای مستقل و متعددی که این ناهنجاریها به آنها وابسته است، بهصورت دقیق تحلیل شود. برای این کار باید همه نهادهای اجتماعی دستبهدست هم بدهند تا بتوان این ناهنجاریها را در مدارس، خانوادهها، دانشگاهها، مراکز فرهنگی، پارکها، سینماها و همه مظاهر اجتماعی شناسایی کرد. نباید با خوشخیالی تصور کنیم که این مسائل بیاهمیت است. زیرا بیماری مسری در یک نقطه باقی نمیماند.هر فرد در هر جایگاهی باید خود را در برابر خانواده و جامعه مسئول بداند و نظارت اجتماعی همگانی با هدف پاکسازی جامعه از این ناهنجاریها شکل بگیرد. ما نمیتوانیم از خودمان سلب مسئولیت کنیم. بنابراین باید شبکهسازی معنادار از طریق کارهای فردی و گروهی انجام شود تا بتوان بهصورت هماهنگ و برنامهریزیشده با این آسیبها مقابله کرد.
کدام نهادهادرگسترش ناهنجاریهای فرهنگی نقش داشتهیابهدلیل ترک فعل وضعفعملکرد،زمینهسازاین وضعیت شدهاند؟
با توجه به پیچیدگی و گستردگی عوامل ناهنجاریها، برای پاسخ قطعی باید بررسی و پژوهش علمی انجام شود؛ آنهم پژوهشی مبتنی بر پرسشنامههای جامعهشناسی و روانشناسی تا بتوان براساس دادههای معتبر به نتیجه دقیق رسید. اما اگر منظور از «ترک فعل»، بدعملکردن یا کمکاری برخی نهادها باشد، میتوان گفت نهادهایی که باید در این موضوع اثرگذار باشند (مانند نهادهای فرهنگی، آموزشوپرورش، حوزههای علمیه، دانشگاهها، نهادهای سیاسی مثل دولت و...) هرکدام ممکن است در این زمینه سهمی داشته باشند. البته تعیین اینکه هر نهاد دقیقا چه میزان سهم دارد، نیازمند پژوهش جدی است؛ هم پژوهش کاربردی و هم پژوهش میدانی با شیوههای علمی و روش تحقیق قابل اتکا.
ریشهدار نبودن باورها چه نقشی درگسترش ناهنجاریهایی مانند برهنگی داردوچگونه بایدبا این آسیبهامقابلهمؤثر کرد؟
به فرموده برخی بزرگان، حجاب و عفاف همچون برگها و شاخههای درخت است. اگر ریشههای این درخت عمیق نباشد و نتواند از آب، خاک و نورکافی بهرهمند شود، نمیتوان انتظار داشت دربرابر بادهای تند، طوفانها یابارانهای سیلآسا ایستادگی کند.بنابراین در گام نخست باید بحران هویت را حل کرد و سپس به تحکیم باورها همت گماشت. در این تشبیه، عقاید انسان ریشه درخت است، اخلاق تنه آن و احکام، برگها و گلهایش. اگر میخواهیم ریشه ناهنجاریها را بخشکانیم، باید همین ریشهها را تقویت کنیم. زیرا ریشههای ضعیف، توان مقاومت در برابرجاذبهها وهجمههای ترویجدهنده ناهنجاری را ندارند. از سویی، دشمنان اسلام با بیپروایی کامل درصدد ترویج برهنگی هستند وحتی درداخل، افرادی را اجیر میکنند تا با شیوههای جذاب و فریبنده نوجوانان و جوانان ما را شکار کنند.حتی کودکان معصوم نیز ازاین هجمهها در امان نیستند. بنابراین برای مقابله با این افراد لازم است از سوی دستاندرکاران حکومتی برنامهریزی جامع صورت گیرد. مسأله مهم دیگر، عوامل نفوذی دشمن هستند که گاهی به نام«تجدد»یا باعناوینی که جوانان به آن علاقه دارند عمل میکنند و ناخواسته به ابزار و اهرم دشمن تبدیل میشوند. از آنجا که قانون حکومت اسلامی مقابله با ناهنجاریهایی مانند برهنگی را ضروری میداند، باید در برابر این ناهنجاریها برخورد جدی و قانونی صورت گیرد.
تازه ها
پیشنهاد سردبیر
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
جنبش مردمی سوریه
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
زمان دیپلماسی برای حمایت از مقاومت
عضو دفتر حفظ و نشر آثار رهبر انقلاب در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
نقش ویژه اهالی اندیشه، رسانه و هنر در مقابله با تهدیدات نرم
گفت و گو
رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس در گفتوگو با «جام جم» مطرح کرد
زیرمیزی را گزارش دهید
عضو کمیسیون اقتصادی مجلس در گفتوگو با جامجم مطرح کرد:
گرانی دلار در نبود حکمرانی ریال
روزنامه «جامجم» در گفتوگو با عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی بررسی کرد