مدیریت پسماند قانون فراموش شده 

مدیریت ناکارآمد پسماند، پیامدهای گسترده‌‌ای به همراه دارد.زباله‌هایی که به بخشی از منظره روزمره خیابان‌ها تبدیل شده‌اند، بوی نامطبوع آنها و گاه سرریز شدن‌شان از سطل‌های زباله، صحنه‌‌ای ناخوشایند را رقم می‌زند. اینجاست که، با وجود قانون مدیریت پسماند در کشور، بی‌توجهی به این موضوع اکنون چالشی اساسی را به‌ویژه در کلانشهرها ایجاد کرده است اما پرسشی که ذهن بسیاری را درگیر کرده این است که چرا اقدامات سازمان حفاظت محیط‌زیست در این زمینه کافی و مؤثر نبوده است؟

یک قانون ناکارآمد 
قانون مدیریت پسماند در اردیبهشت سال ۸۳ تصویب شد. با حدود گذشت دو دهه، هنوز آن کارآمدی لازم را از این قانون ندیده‌ایم. مدیریت ناکارآمدی که پیامدهای گسترده‌ای برای محیط‌زیست، سلامت عمومی و اقتصاد شهر به همراه دارد. با نگاهی به منابع مختلف، کشورهایی همچون آلمان، سنگاپور، کره‌جنوبی، هند، سوئد، چین، برزیل، اندونزی، اتریش و بلژیک جزو ۱۰ کشور برتر در جمع‌آوری زباله هستند. این کشورها تلاش‌های قابل‌توجهی برای مدیریت موثر زباله و ترویج شیوه‌های بازیافت انجام داده‌‌اند. این در‌حالی است که در ایران، بخش قابل‌توجهی از زباله‌ها بدون تفکیک و بازیافت در زمین دفن یا در طبیعت رها می‌شوند. سمیه رفیعی، رئیس فراکسیون محیط‌زیست مجلس در گفت‌وگو با جام‌جم با اشاره به قانون مدیریت پسماند، می‌گوید: «از‌سال ۸۳، که این قانون ابلاغ شد، تاکنون هیچ گزارشی از نحوه عملکرد و اجرای آن منتشر نشده است؛ قانونی که انواع زباله‌ها را مورد توجه قرار داده است. با این‌حال، نقش نظارت و هماهنگی در اجرای قانون مدیریت پسماندها، در بخش‌های مختلف، برعهده سازمان حفاظت محیط‌زیست بوده است؛ سازمانی که باید برعملکرد دستگاه‌های اجرایی، به‌‌ویژه وزارت کشور، نظارت داشته باشد تا این نهادهاوظایف وتکالیف خود را به‌درستی انجام دهند.»
وی ضمن بیان خطرات انواع زباله‌ها ادامه می‌دهد: «شاید مردم با زباله‌ها و پسماند شهری آشنایی بیشتری داشته باشند اما بخشی از این مسأله که از دید عموم پنهان مانده، زباله‌های بیمارستانی و پزشکی است. با این‌حال، مهم‌تر از آن، زباله‌های خطرناک یا ویژه هستند که برای دفن یا امحای آنها ضوابط خاصی در‌نظر گرفته شده و کوچک‌ترین قصور در این زمینه می‌تواند خسارت‌های بزرگی به‌دنبال داشته باشد. متاسفانه این نوع زباله‌ها از دید عموم و مطالبه‌گری شهروندان دور مانده‌، در حالی‌که تأثیری چشمگیر بر محیط‌زیست دارند.»
 
نبود زیرساخت‌های کافی
ایران سال‌هاست که در تلاش برای اجرای طرح‌های تفکیک زباله از مبدا بوده اما این تلاش‌ها تا‌کنون نتیجه‌ای پایدار نداشته است. یکی از بزرگ‌ترین موانع، نبود زیرساخت‌های کافی برای جمع‌آوری و بازیافت زباله‌های تفکیک شده است.  از سوی دیگر فرهنگ تفکیک زباله هنوز در میان شهروندان نهادینه نشده است. آموزش‌های پراکنده و مقطعی هم نتوانسته تغییری در این زمینه ایجاد کند. رفیعی با اشاره به خلأهای قانونی در این‌خصوص به ما توضیح می‌دهد: «اکنون با وجود خلأ نظارتی، اتفاقاتی رخ داده که خسارات جبران‌ناپذیری را برای زمین و کشور ما به همراه داشته است. پس از بررسی‌های متعدد، مجلس به این نتیجه رسیده که دستگاه‌های مختلفی در مدیریت انواع زباله، امحا و دفن آن نقش دارند و میزان قصور و کوتاهی آنها قابل توجه است.» 
 
استان‌های شمالی و نبود مدیریت پسماند
چندی پیش بود که هادی کیادلیری، سرپرست معاونت آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط‌زیست با اشاره به این‌که طبق آمار و به‌طور میانگین استان‌های شمالی بیش از ۶۰۰۰ تن زباله در روز تولید می‌کنند، گفت: «‌۷۰ درصد این زباله‌ها مستقیما و بدون بازیافت و تفکیک دفع شده و در بیشتر مواقع باعث آلودگی رودخانه‌ها و آب‌‌های زیرزمینی می‌شود.» این موضوع در‌حالی است که سمیه رفیعی خبر از بودجه‌های خوب شهرهای شمالی کشور در این مورد می‌دهد و می‌گوید: «بودجه و توجهات نسبت به این مسأله کم نبوده و در قانون هم کمبودی در این زمینه نداشته‌ایم، با وجود این نباید شاهد یک مقوله یا تراژدی به نام زباله فراوان‌باشیم.» 
البته تورج فتحی، کارشناس محیط‌زیست نیز در گفت‌وگو با جام‌جم بر این باور است که ترمز اصلی در بحث مدیریت پسماند، برخی تخلفات و همچنین وجود گروه‌هایی است که در این ماجرا درآمد سرشاری به‌دست می‌آورند. وی در ادامه می‌گوید: «قرار بود تا پایان برنامه توسعه چهارم، مشکلات مربوط به استان‌های شمالی رفع شود اما همچنان مشکلات پابرجاست و علت آن گروه‌های سوداگری است که حتی به هیچ مسئولی اجازه نمی‌دهند نسبت به انجام اقدامات اصولی، کارشناسی، حفظ محیط‌زیست و هرگونه آلودگی ناشی از پسماندها، فعالیت‌کنند.»

هزینه سنگین بی‌توجهی به مدیریت پسماند
هر روز، هزاران تن زباله بدون تفکیک در گودال‌ها‌ دفن یا در طبیعت رها می‌شود؛ زباله‌هایی که شیرابه‌های‌شان آب‌های زیرزمینی را آلوده می‌کند، گازهای‌شان به گرمایش زمین دامن می‌زند و منظره شهر را مخدوش می‌کند. فتحی ضمن اشاره به وجود ۵۰ محل دفن غیراصولی زباله به ما می‌گوید: «بعد از دو دهه از تصویب قانون مدیریت پسماند، ما همچنان شاهد معضل مدیریت پسماند مخصوصا در استان‌های شمالی کشور هستیم. حدود ۵۰محل دفن غیراصولی وغیراستاندارد و به‌شدت آلوده‌کننده در این استان‌ها در‌حال فعالیت است.» او می‌افزاید: «درسال‌های اخیر اما به‌صورت محدود در استان‌های کرمانشاه و خراسان رضوی سعی کردند تا به صورت بهداشتی و مهندسی، پسماندها را مدیریت کنند. در بقیه شهرها متاسفانه موضوع پسماند رها شده است. بقیه محل‌های دفن پسماند در همه شهرهای کشور، جزو آلاینده‌های محیط‌زیستی به‌شمار می‌رود.» با همه این تفاسیر مدیریت پسماند، نه فقط یک چالش زیست‌‌محیطی، بلکه یک مسئولیت اجتماعی است. شهرهای ما برای نفس کشیدن به سیستم‌هایی کارآمد، مشارکت شهروندان و اراده‌‌ای قوی در سطح مدیریت کلان نیاز دارد. اگر امروز برای تفکیک زباله و بازیافت سرمایه‌‌گذاری نکنیم، فردا با هزینه‌‌های سنگین‌‌تر زیست‌‌محیطی، بهداشتی و اقتصادی رو‌به‌‌رو خواهیم شد. شاید زمان آن رسیده که هر یک از ما، از شهروند عادی تا مسئولان و متولیان امر، سهمی در ساختن شهری پاک‌تر ایفا کنیم.