کودکان‌کار لاکچری!

یکی از محتواهایی‌که برخی به آن علاقه دارند، صفحات مربوط به بچه‌هاست که به قول معروف هم لایک‌خورش بالاست و هم فالوئر بگیرش. محتواهای تولید شده با موضوع بچه‌ها هم متنوع است و هم بسیار زیاد. بچه‌هایی‌که در سنین‌کم زبان‌های خارجی را به مخاطبان خود آموزش می‌دهند، مدلینگ هستند، آشپزی می‌کنند، موسیقی می‌نوازند تا آنهایی‌که رفتارهای هنجارشکن را به تصویر می‌کشند. نمونه این بچه‌ها در فضای مجازی‌کم نیست؛ کودک شش، هفت‌ساله‌ای‌که به شیوه بزرگسالان و با کلماتی بسیار زننده فحاشی می‌کند که برخی مخاطبانش با خنده و شوخی این حرکت را تشویق می‌کنند و برخی دیگر سر تاسف تکان می‌دهند، دختر وپسرخردسالی‌که پای بساط موادکشی پدرومادرشان می‌نشینندوبه‌صورت حرفه‌ای موادمخدرمصرف می‌کنند، پسرکوچکی‌که پشت فرمان خودروی شاسی‌بلند پدرش نشسته و باسرعت زیادی درجاده‌های خارج ازشهر می‌راند و پدرش هم‌که کنار او نشسته با افتخار به فرزندش نگاه می‌کند؛ البته پلیس هم‌که در جاده به کمین رانندگان متخلف نشسته بود، متوجه موضوع شد و بلافاصله خودرو را متوقف‌کرد. پسربچه‌ای‌که در لایو اینستاگرام همراه کسی‌که ظاهرا پدرش است، پیک مشروب را سرمی‌کشد و ۶۰۰ کامنت و ۱۵هزار لایک ناقابل را سخاوتمندانه نصیب صاحب لایو می‌کند، پلیس فتا هم بیکار ننشست و به محض گزارش  این صفحه، آن را بست. دختربچه چهار، پنج ساله‌ای‌در پاسخ به سؤال پدرش‌که می‌پرسد نوکر توسری‌خور وکارگرخانه‌تان چه کسی است؟ انگشت کوچکش را به سمت پدرمی‌گیرد و باغلظت می‌گوید: «تو» و بعد صدای قهقهه پدر و مادرش بلند می‌شود. درکنار این موارد، احتمالا ماجرای پسربچه اینستاگرامی با دو ملکه‌‌اش‌که به «سلطان سم اینستاگرام» معروف شد را هم می‌دانید. این پسرنوجوان‌مقابل لایو اینستاگرام می‌نشست وصحبت‌های نامتعارفی میان او ودوخواهر دوقلویی‌که نقش ملکه‌های او را بازی می‌کردند، رد و بدل می‌شد که برای بسیاری ازمخاطبان عجیب و غیرقابل باور بود. کار چنان به جاهای باریک کشید که پلیس فتا وارد عمل شد. فیلم این رفتارها را ما و خیلی‌های دیگر دیده‌ایم، اماهنوز هم صفحاتی با موضوع‌کودکان وجود دارد که برخی پدر و مادرها آن را درفضای مجازی بارگذاری می‌کنند بی‌این‌که بدانند انجام این رفتارها چه تبعاتی برای آنان و فرزندان‌شان به همراه دارد. 

تبعات سوء‌استفاده از کودکان در فضای مجازی
دکتر پروین ناظمی، روان‌شناس درپاسخ به این سوال‌که چرا برخی والدین اصرار دارند فیلم رفتارهای گاهی نادرست فرزندان‌کم سن و سال خود را در فضای مجازی به تصویر بکشند، به تپش‌گفت: «ابتدا باید ببینیم خود والدین چقدر صلاحیت پدر و مادر شدن را دارند. در حال حاضر، زمان به دنیا آوردن فرزند و مسئولیت‌پذیری در برابر او تغییرکرده است. یعنی والدین هنوز در آرزوها و توهماتی‌که در زندگی‌شان داشتند، مانده‌اند و حالا می‌خواهند تمام اینها را در قالب فرزند خود به دست آورند. من از تماشای رفتارکودکان خردسال در فضای مجازی بسیار لذت می‌برم، اما وقتی می‌بینم پدری کودکش را درآغوش خود نشانده و به جای این‌که لقمه غذا را در دهان او بگذارد، خود میل می‌کند، برایم آزار‌دهنده است. یک پدر با انجام این‌کارها دنبال اثبات چه چیزی است؟ مادری در واکنش به رفتارهای نامناسب فرزند خود می‌خندد، نام این‌کار چیست؟ رفتار نامناسب یعنی سوء‌استفاده ازکودکی که هنوز منطق و عقلش‌کامل نشده که به اعتقاد من این نوعی جنایت است؛ جنایت‌که الزاما آدمکشی نیست. چنین والدینی با انجام این‌کارها طرح‌واره‌هایی در کودک ایجاد می‌کنندکه او بعدها در زندگی زناشویی یا مشاغل خود دچار مشکل می‌شود. اینجاست‌که والدین همین بچه‌ها شاکی می‌شوندکه فرزندمان چرا این‌طور شد. پدر و مادرهایی‌که این‌طور از فرزندان خود سوء‌استفاده می‌کنند، هنوز جایگاه خود را پیدا نکرده‌اند. چه معنی دارد که فرزند شش یا هفت ساله را بنشانند و بگویند تو تریاک بکش و مشروب بخور و برقص تا ما بخندیم؟ این رفتارها تحقیرآمیز است و آینده بچه را تهدید می‌کند. خیلی‌ها با دیدن رفتارهای‌کودک، او را در ذهن خود قضاوت‌کرده‌اند. بعد از بزرگ شدن این بچه، حتی اگر همه یادشان نباشد، اما دو نفرکه یادشان می‌ماند این کودک در دوران کودکی خود چه کرده است و قطعا برای او جالب نخواهد بود.» 
این روان‌شناس در ادامه، مشکل اساسی را در رفتار والدین دانست و افزود:«این والدین هنوز ویژگی‌های پدر و مادر بودن را ندارند، اما صاحب فرزند شده‌اند و حالا می‌خواهند تمام کمبودها و محرومیت‌های‌شان را با سوءاستفاده از کودک خود، حتی به ضرر او جبران‌کنند. اصلا شاید خود والدین اختلال شخصیت داشته باشند یا قوه تشخیص‌شان آن‌قدر ضعیف است که فرزند خود را به انجام برخی کارها وادار می‌کنند و به عواقب آن فکر نمی‌کنند. برخی خانواده‌ها نسبت به فرزندان خود اصولگرایانه رفتار می‌کنند، اما بعضی دیگر دموکرات هستند؛ یعنی نه به فرزندان خود زور می‌گویند ونه خیلی به حال خودشان رها می‌کنند، اما به آنها نکات خوب و بد را گوشزد می‌کنند.‌»
ناظمی در پاسخ به این سوال‌که از میان چشم و هم‌چشمی، رفع کمبودها، رقابت یا ولع برخی والدین برای‌گرفتن تبلیغات مالی در فضای مجازی، کدام مورد باعث می‌شود تا برخی والدین ازفرزندان خود به این شکل بهره‌برداری کنند، ادامه داد:«یک اشکال اساسی اینستاگرام این است‌ که برخی افراد وقتی در این فضا قرار می‌گیرند، با خود می‌گویند «مگر من نمی‌توانم؟! صبر‌‌کن ببین چه حرکتی انجام می‌دهم!‌» بعد بدون اطلاعات و با رفتارهای نامناسب وارد تبلیغات می‌شوند که این تبلیغات هم بخشی از رقابت است. نمایش رفتار خلاقانه دختر یا پسرخردسال و تبلیغ آن هیچ ایرادی ندارد و به نوعی برای سایر کودکان و والدین هم الگوسازی مثبت می‌شود، اما انجام رفتارهای ناپسند، هم تاثیر منفی روی کودک و طرح‌واره‌های او در آینده دارد و هم موجب الگوسازی منفی برای سایرکودکان و خانواده‌ها می‌شود که خطرناک است. برخی والدین انجام برخی رفتارها توسط کودک‌شان را توانمندی می‌دانند، اما باید ببینیم خانواده‌ها توانایی فرزندشان را درچه چیزهایی می‌بینند وچطور تعریف می‌کنند. آیا این توانمندی است که بچه شش، هفت ساله رانندگی‌کند؟ یعنی والدین این بچه لحظه‌ای احساس خطر یا مسئولیت‌پذیری نمی‌کنند؟ اتفاق، یک لحظه است و ممکن است تا آخر عمر فرزند و پدر و مادر را درگیر خود کند.»
آسیب‌های سوء‌استفاده از کودکان توسط برخی والدین در فضای مجازی، موضوع دیگری بود که ناظمی به آن پرداخت و ادامه داد: «‌یک بخش آسیب‌ها این است که الگوهای منفی به جامعه منتقل شده و فردی که اصلا ظرفیت یا امکان انجام آن کار را ندارد، تصور می‌کند باید این‌طور باشد در غیر این صورت یک موجود عقب مانده نسبت به دیگران است. بعضی هم ممکن است نه آن رفتار خطرناک مشخص‌، بلکه رفتار دیگری را جایگزین کنند که باز هم خطرناک است. با این روند، الگوهای منفی بیشتری در جامعه شکل‌گرفته و تقویت می‌شود و به افراد آسیب می‌زند. به هر حال، تمام مخاطبان این افراد بزرگسال عاقل نیستند. بین آنها، نوجوانی وجود دارد که هنوز خودش را پیدا نکرده و نمی‌تواند تصمیمات منطقی بگیرد.
جوانی است که با بحران روبه‌روست و ممکن است تحت‌تاثیر قرار بگیرد. این موضوع را به‌کرات در مراجعان خود مشاهده کرده‌ام که چه اتفاقاتی رخ می‌دهد و چه اثراتی دارد. یک قیاسی انجام می‌شود که پس چرا من نمی‌توانم؟ یعنی عرضه انجام این کار را ندارم؟ بخش دوم آسیب‌ها مربوط به خود شخص است. فرزندان یک رشد شناختی دارند و بر همین اساس ما از آنها انتظاراتی داریم؛ مثلا نوجوانی‌که به تحریک بزرگ‌ترهای خود روابط نادرستی با دختران همسن خود در فضای مجازی را به تصویر می‌کشد. این رفتار قطعا برای او خطرناک بوده و تبعات منفی دارد. بعد که به سن بزرگسالی می‌رسد و گذشته او را بررسی می‌کنیم تازه متوجه می‌شویم که چه دوران کودکی و نوجوانی بدی را پشت‌سر گذاشته و این بچه چقدر زود بزرگ شده است؛ در حالی‌که بچه باید براساس طیف سنی خود رفتار کرده و بچگی کند. بچه باید نسبت به رشد خود پیشروی کند و متناسب با آن، نسبت به احساساتی که در او ایجاد می‌شود، واکنش نشان دهد. تحریک یک پسر نوجوان به انجام رفتارهای نامتناقض درحالی‌که هنوز معلوم نیست به سن بلوغ رسیده یا نرسیده، او را وارد یک بحران جدی می‌کند. قطعا اگر نتواند مقاومت کند یا رفتار مناسب یا الگوی مناسب داشته باشد، برای جامعه خطرناک خواهد بود. چنین نوجوانی از همان سن کم دنبال پیدا کردن دوست دختر می‌رود و همان دخترهای همراهش هم سراغ پسرها می‌روند. والدینی‌که از فرزندان خود سوء‌استفاده می‌کنند، باید بدانند که با انجام این کارها، آینده آنها را نابود می‌کنند. شاخ شدن فرزند در اینستاگرام به هر قیمتی رفتار بسیار غلطی است. من حتی با این‌که با فشار، فرزند را وادار به درس خواندن کنیم هم مخالف هستم. ما باید با توجه به استعداد فرزندان‌مان، آنها را آرام‌آرام خودآگاه کنیم و در عین‌حال نظارت و راهنمایی هم داشته باشیم تا در زندگی خود پیشرفت کنند. گاهی فرزندان ازدواج نمی‌کنند و والدین به ما می‌گویند شما می‌توانید او را راضی کنید؟ من روان‌شناس باید چکار کنم؟ شمای والدین با رفتار نادرست، فرزندتان را تخریب کرده‌اید.»
این روان‌شناس راه‌حل را درآموزش به والدین دانست و گفت: جدا ازاین‌که پلیس فتا به وظیفه خود باید عمل ‌کند، باید سطح آگاهی والدین را نیز افزایش داد. به گفته او، سطح آموزش به خانواده‌ها هنوز ضعیف بوده و ارائه آموزش‌های لازم به والدین نیز گرانقیمت است: «چون فرهنگ استفاده از این آموزش‌ها هنوز در بین مردم جا نیفتاده است. والدین به این فکر نمی‌کنند که ابتدا باید دوره‌های مهارت فرزندپروری را یاد بگیرند و بعد صاحب فرزند شوند. می‌گویند خودمان بلد بودیم، صد تا کتاب خواندیم یا از پدر و مادرمان یاد گرفتیم. بله یاد گرفته‌اید اما هنوز خودتان قدرت تشخیص خوب و بد را ندارید وگرنه فرزند خود را وسیله نمی‌کردید. والدین حق ندارند حتی فرزندشان را وقتی خردسال است به زور در آغوش سایر اعضای خانواده قرار دهند. برخی والدین حرکت‌های عجیبی با فرزند خود می‌کنند و بعد می‌گویند چرا فرزند ما این‌طور شد و حتما با دوست ناباب رابطه داشته است؛ خیر این‌طور نیست، دوست ناباب خود والدین بودند که متوجه نشدند با انجام برخی رفتارها، چه الگوهایی را در ذهن فرزند خود نهادینه کرده‌اند. در کنار این موضوع، کنترل افرادی است که در فضای مجازی به خود اجازه می‌دهند والدین را راهنمایی کنند. مدعیان روان‌شناسی و جامعه‌شناسی که تعدادشان هم در فضای مجازی کم نیست، با برگزاری سمینارها و ارائه توصیه‌های عجیب سعی می‌کنند مسائل آموزشی را که هیچ مهارتی در آن ندارند، به والدین القا کنند. من شخصا ازدیدن جولان این افرادکه هیچ صلاحیتی ندارند، به‌شدت آزرده‌خاطر می‌شوم. این افرادکه هیچ مهارتی ندارند و آموزشی هم ندیده‌اند، اطلاعات غلط در اختیار والدین قرارمی‌دهند. آنها نیز با این تصور که این راهکارها درست است، همان‌ها را انجام می‌دهند که نتیجه‌اش خلق فاجعه است. باید روی این افراد نیز نظارت داشت و مانع از فعالیت‌های مخرب‌شان شد.‌»

هشدار پلیس فتا
رئیس مرکز تشخیص و پیشگیری از جرایم سایبری پلیس فتا با بیان این‌که انتشار تصاویر کودکان در فضای مجازی نقض حریم خصوصی است، گفت: این کار می‌تواند کودکان را درمعرض مخاطره و سوءاستفاده مجرمان قرار دهد.سرهنگ علی محمد رجبی، رئیس مرکز تشخیص و پیشگیری از جرایم‌ سایبری پلیس فتای ناجا اضافه کرد: همزمان با پیشرفت فضای مجازی، تهدیدهای مختلف و متنوع موجود در این بستر به‌ویژه در شبکه‌های اجتماعی که مشخصه اصلی آنها تعامل و ارتباط با سایر کاربران است، نگرانی‌ها را درمورد امنیت کودکان ونوجوانان بسیار افزایش داده است. انتشارتصاویر کودکان در فضای مجازی، مخصوصا شبکه‌های اجتماعی علاوه بر نقـض حریـم خصوصی و حقوق کودکان و نوجوانان، آنها را در معـــــرض مخاطــــره و سوءاستفاده مجرمان قرار می‌دهد.کودکان و نوجوان به‌واسطه سن کم و عدم تسلط و آگاهى کافی در فضاى مجازى مى‌توانند قربانى آسیب‌ها و تهدیدات این فضا شوند. والدین باید تنظیمات امنیتى و حریم خصوصى دستگاه‌هایى را که در اختیار کودکان قرار دارند فعال کرده و به‌طور مداوم آنها را بررسى کنند؛ همچنین بر فعالیت‌ آنها نظارت داشته باشند. والدین برای استفاده کودکان از فضاى مجازى قانون گذاشته و به‌صورت دوره‌اى و با استفاده از نرم‌افزارهاى مانیتورینگ بر فعالیت کودکان نظارت داشته باشند.باید مراقب تصاویرى که کودکان مى‌توانند درفضاى مجازى انتشاردهند، بوده ودسترسى آنان را خصوصا به تصاویر خصوصى محدود کرد.

لیلا حسین‌زاده - تپش