روضه‌ های خانگی و انتقال فرهنگ عاشورا به کودکان

برای پیشگیری از این اتفاقات خانواده برای درک درست و عمیق کودکان از ادراکات صحیح از محرم و فرهنگ عاشورا باید نکاتی را مورد توجه قرار دهد.

بیان خاطرات کودکی والدین از محرم

خاطره بسیاری از ما از محرم‌های کودکی به نشانه‌ها و علائم این ماه گره خورده است. علم و سنج و طبل و سینه‌زنی دسته عزاداری، سیاهپوش شدن خیابان‌ها، تکیه‌های کودکان و نوجوانانی که در کوچه‌پس‌کوچه‌های شهر با کمترین امکانات بنا می‌شد یا حضور در هیات و پذیرایی و کمک به بزرگ‌ترهای مجلس در پخش قند و چای و جفت‌کردن کفش‌های عزاداران حسینی. این نشانه‌ها در کودکی نقش مهمی در ارتباط کودک با مفاهیم دینی و اعتقادی دارند که بناکننده و سازنده اعتقادات مستحکم آنها حتی در بزرگسالی است. دقیقا همان اعتقادات و مفاهیم دینی که از پدران و مادران ما به ما انتقال یافته است.

بیان واقعه عاشورا با توجه به روحیات کودک

محرم فرصت خوبی است تا از این زمان برای بیان وقایع روز عاشورا و علت وقوع این حادثه به زبان کودکانه برای فرزندان خود توضیح داده شود. در هیات‌ها اغلب ماجرای عاشورا آنچنان که باید برای کودکان بازنمایی نمی‌شود و چه‌بسا شلوغی هیات و تکایا مانع از حضور ذهن و یادگیری کودکان می‌شود. در بسیاری از هیات‌ها نیز به‌دلیل اهمیت‌ندادن به شخصیت کودکانه آنها با برخوردهای تند برخی از افراد کودکان از حضور در این مراسمات و هیات‌ها دلزده می‌شوند.

برپایی روضه‌های خانگی 

بسیاری از شهروندان ایرانی خانه‌های خود را در زمان محرم آماده می‌کنند، پرچم‌های عزاداری را به در و دیوار خانه می‌آویزند و برای عزاداری سالار شهیدان برنامه‌های متنوعی را به‌نام برگزاری روضه خانگی ترتیب می‌دهند. از نظر کارشناسان مذهبی، برگزاری روضه‌های خانگی باعث انتقال پیام عاشورایی می‌شود و فرهنگ عزاداری امام‌حسین(ع) در دانشگاه کوچکی به‌نام روضه خانگی منتقل می‌گردد. مهم‌ترین بخش برگزاری روضه خانگی است اما حضور کودکان و نوجوانان را در این مراسمات و نقش تربیتی برگزاری مراسم عزاداری در جمع خانگی را نمی‌توان نادیده گرفت.

برکت و انتقال فرهنگ عاشورایی تنها اتفاقاتی نیست که در روضه‌های خانگی روی می‌دهد. در مجلسی که ذکر امام‌حسین(ع) خوانده می‌شود، فرهنگ نذر، وقف، احسان و خیرات هم وجود دارد. 

نباید نقش تربیتی روضه‌های خانگی بر فرزندان را نادیده گرفت. کارشناس مذهبی توضیح می‌دهد فرزند در روضه خانگی می‌بیند که پدرش با هر موقعیت اجتماعی و شغلی که دارد، خم می‌شود و کفش‌های مهمانان را جفت می‌کند یا به عزادار امام(ع) خدمت می‌کند. این اتفاق فرهنگ خضوع و خشوع را در فرزند تقویت می‌کند. به‌علاوه این‌که باعث ایجاد محبت و ارادت به اهل‌بیت(ع) می‌شود تا او از کودکی خود را آماده حضور در خیمه اباعبدا...(ع) ببیند.

روضه‌های خانگی از دیرباز تاکنون در بین سنت ایرانی عزاداری جایگاه ویژه‌ای در ماه‌های محرم و صفر و فاطمیه داشته است. سنت برپایی روضه‌های خانگی، جزئی از میراث معنوی فرهنگ شیعی به‌شمار می‌آید که ریشه در باورها و اعتقادات مردم این سرزمین دارد. در قدیم روضه‌های خانگی پررونق بود و امروزه روضه‌های دسته‌جمعی و گروهی به‌نام هیأت جایگزین روضه‌های خانگی شدند و به عبارتی این سنت دیرینه کمرنگ‌تر شد.

طریقه بیان و آشناکردن کودکان با واقعه عاشورا

واقعه عاشورا، یکی از رویدادهای تاریخی و مهم در اسلام است که برای بیان آن به کودکان، باید با یک لحن مناسب و منطبق با سن و فهم آنان ارائه شود. در اینجا چند راهنمایی برای بیان واقعه عاشورا به کودکان وجود دارد:

استفاده از زبان ساده و قابل فهم: برای کودکان، مفاهیم تاریخی و دینی پیچیده است. بنابراین، واقعه عاشورا باید با استفاده از زبان ساده و قابل فهم برای آنها توضیح داده شود. مفاهیمی مانند عدالت، صبر و شجاعت به‌طور ساده و با مثال‌های قابل فهم برای کودکان توضیح داده شوند.

استفاده از داستان: برای بهتر فهمیدن کودکان، می‌توان واقعه عاشورا را به شکل یک داستان برای آنها بیان کرد. با تاکید بر ارزش‌های اخلاقی مانند عدالت و دلسوزی، داستان را به‌طور جذاب برای کودکان شرح دهید.

تاکید بر مقصود و پیام عاشورا: در بیان واقعه عاشورا به کودکان، می‌توانید بر پیام‌های اصلی آن تأکید کنید. مثلا از کودکان بخواهید که درک کنند که حسین‌بن‌علی(ع) در دفاع از عدالت و مقابله با ظلم و ستم قرار گرفت و آمادگی خود را برای دفاع از ارزش‌های اخلاقی نشان داد.

ارائه مثال‌های مثبت: در حین بیان واقعه عاشورا، می‌توانید مثال‌هایی از شخصیت‌ها و رفتارهایی که در طول این واقعه نشان داده شد، برای کودکان معرفی کنید. به‌عنوان‌مثال، شجاعت حسین‌بن‌علی(ع) و صبر زینب‌کبری(س) را برای کودکان توضیح دهید و از آنها بخواهید که در زندگی خود نیز از این ویژگی‌ها الگو بگیرند.

رعایت حساسیت‌های روان‌شناختی: واقعه عاشورا یک رویداد تأثیرگذار و متأسف است. در بیان آن برای کودکان، باید از تصاویر و جزئیات خشن یا ترسناک خودداری کرد تا روان کودکان آسیب نبیند. به‌جای آن، تأکید بر مفاهیم و ارزش‌های اخلاقی می‌تواند مفیدتر باشد.

با استفاده از این راهنمایی‌ها و با توجه به سطح فهم کودکان، می‌توانید واقعه عاشورا را به آنها بیان کنید تا آنها بتوانند بهترین استفاده را از این آموزه‌های ارزشمند دینی ببرند اما مسأله مهم راه‌های انتقال این مفاهیم به نسل‌های جدید و کودکان است. طبیعی است که کودکان دهه 90 با بچه‌‌های دهه 60 تفاوت دارند؛ پس منطقی است که شیوه‌‌های تربیتی هر دهه هم تفاوت داشته باشند. 

مسئولیت‌دهی به کودکان در روضه‌های خانگی 

مسئولیت‌دادن به کودکان در روضه‌های خانگی، همذات‌پنداری کودک با شخصیت‌های عاشورا، همراهی و حضور کودکان در هیات، انجام بازی‌های هیاتی و تهیه کتاب‌های عاشورایی کودکانه برخی از راهکارهای آشناکردن کودکان با فرهنگ عاشوراست. کودکان در هر دوره زمانی به چیز خاصی علاقه نشان می‌دهند. در یک دوره علاقه‌مند به نقاشی و در دوره‌ای علاقه‌مند به کتاب و در دوره‌ای دیگر علاقه‌مند به کارتون و انیمیشن هستند که می‌توان با مدیریت درست در هرکدام از این دوره‌ها با روشی مناسب فرهنگ عاشورایی را به کودکان با توجه به علاقه آنها آموزش داد.

چگونه به سؤالات کودکان پاسخ دهیم

مسأله بچه‌ها در فضای محرم و فضای عزاداری مسأله مهمی است خصوصا این‌که اخیرا خانواده‌ها بیشتر دغدغه‌ انتقال ماجرا‌ها و این مفاهیم به بچه‌ها را دارند. همچنین در کنار هیات‌ها بسترهایی برای حضور بچه‌ها فراهم شده است تا در زمان حضور پدر و مادر در هیات آنجا باشند. وقتی کودک بیشتر در معرض هیات و این مراسم قرار گیرد احتمالا سؤالاتی برایش ایجاد می‌شود. این یک فرصت بی‌نظیر برای انتقال پیام‌ها به کودکان است و متاسفانه با عملکرد بد ممکن است این نقطه حساس به نقطه سقوط تبدیل شود. نکته مهم این است که ما بزرگ‌ترها یک تصویر مشخص از ماجرای کربلا در ذهن داریم که با روح و جان ما اخت شده است. برخی مسائل کربلا برای ما عادی شده است. یک تصویر، یک شعر، یا جمله برای ما ممکن است عادی باشد ولی برای بچه یک ضربه به حساب بیاید! و این همان نقطه حساس مهم است. دقیق‌تر این‌که ماجرای عاشورا دو جلوه و جنبه متفاوت دارد: یک جلوه‌ حماسی(قدرت‌پرور و قهرمان‌ساز) و یک جلوه‌ اندوهناک و غم‌‌انگیز یا سمت روضه.

زمانی که مخاطب ما کودک هست باید جنبه حماسی، قهرمان‌پرور و قهرمان‌ساز کربلا را روایت کنیم. زمان روایت جنبه پرسوز و آه را نباید در کودکی روایت کنیم. ما باید در ذهن بچه‌ها از علی‌اصغر، علی‌اکبر، حضرت‌عباس و امام‌حسین قهرمان بسازیم. امام‌حسین نباید برای بچه‌ها مظلوم باشد باید قهرمان باشد، چون بچه‌ها در این سن قهرمان‌ها را دوست دارند.

روضه‌های خانگی نقش مهمی در انتقال فرهنگ عاشورا به بچه‌ها دارند. عاشورا به‌عنوان یکی از مهم‌ترین رویدادهای مذهبی و تاریخی در جامعه اسلامی، از اهمیت فرهنگی بسیاری برخوردار است. با استفاده از روضه‌های خانگی، این فرهنگ و مفاهیم مرتبط با عاشورا به بچه‌ها در خانه آموزش داده می‌شود.

روضه‌ها، اشعار و مداحی‌هایی هستند که درباره واقعه عاشورا، شهادت امام‌حسین(ع) و یارانش سروده می‌شوند. با گوش‌دادن به این روضه‌ها، بچه‌ها با داستان عاشورا و شخصیت‌های آن آشنا می‌شوند و احساساتی مانند ترحم، اندوه و عشق به عدل و حق را تجربه می‌کنند. این روضه‌ها باعث می‌شوند تا بچه‌ها ارتباط عاطفی بیشتری با شخصیت‌ها و داستان عاشورا برقرار کنند. روضه‌های خانگی معمولا توسط والدین یا افراد بزرگسال خانواده به‌صورت زنده یا ضبط‌شده اجرا می‌شوند. این فعالیت به بچه‌ها فرصت می‌دهد تا با همراهی والدین و خانواده خود، در فضای خانه با معنا و ارزش عاشورا آشنا شوند. با گوش‌دادن به روضه‌ها، بچه‌ها با سیره و شهادت امام‌حسین(ع) و ارزش‌هایی همچون عدل و شجاعت آشنا می‌شوند. این ارتباط نزدیک با رویدادهای مهم تاریخی و مذهبی می‌تواند در شکل‌گیری هویت و ارزش‌های دینی و فرهنگی بچه‌ها تأثیر بسزایی داشته باشد.

همچنین، روضه‌های خانگی فرصت مناسبی است تا بچه‌ها سؤالات خود را درباره عاشورا و اهمیت آن بپرسند و والدین می‌توانند پاسخ‌های صحیح و مناسب را به آنها بدهند. این تعاملات خانوادگی به بچه‌ها کمک می‌کند تا درک عمیق‌تری از عاشورا پیدا کنند و ارتباطات خانوادگی قوی‌تری را تجربه کنند.

در نتیجه، روضه‌ های خانگی می‌توانند به‌عنوان یک وسیله موثر برای آموزش و انتقال فرهنگ عاشورا به نسل جدید و جوانان شناخته شوند و به آنها کمک کنند تا بهترین درک و ارتباط با این رویداد مهم را پیدا کنند.