وقتی می‌خواهید از مسیر تازه‌ای به خانه بروید بدون اینکه لازم باشد از نقشههای گوشی همراه استفاده کنید تنها با فکر کردن به نقشه مسیر مورد نظرتان دسترسی پیدا کنید. نورالینک میتواند تمام این موارد را به واقعیت تبدیل کند؛ تراشه الکترونیکی کوچکی که در شرکت نورالینک متعلق به ایلان ماسک ساخته شده و چند روز گذشته تاییدیه سازمان غذا و داروی آمریکا(FDA) برای انجام نخستین آزمایش بالینی روی انسان را دریافت کرد. در این آزمایشها قرار است طی عمل جراحی، ریزتراشه شرکت نورالینک روی سطح مغز متصل شود و پس از آن مطالعات جدی این پروژه از جنبههای مختلف پزشکی، زیستی و اخلاقی مورد بررسی قرار بگیرد. اگر علاقهمندید درباره عمل جراحی و کاربردها و امکانات این تراشه بیشتر بدانید با ما همراه باشید. نورالینک قرار است افکار را استخراج و ذخیره کند و به‌عنوان حافظه پشتیبان عمل کند. به این ترتیب اگر روزی بالاخره ایده نورالینک به‌طور عملیاتی برای عموم مردم در دسترس باشد، افراد میتوانند با انجام جراحی کوچکی حافظه جانبی برای خود تدارک ببینند و هر آنچه مدنظر دارند را روی این حافظه ذخیره کنند. جالب اینجاست که اطلاعات ذخیره شده روی تراشه، قابلیت انتقال به ابزارهای الکترونیکی مختلف را هم دارد و شما میتوانید افکار و ایدههایتان را تنها با فکر کردن به گوشی و لپ‌تاپ منتقل و آن را ویرایش کرده و هر‌طور خواستید ذخیرهاش کنید.
هدف از ساخت این تراشهها چیست؟
خبرساز شدن نورالینک در این روزها شاید این‌طور به‌نظر برسد که به‌تازگی تحقیقات در زمینه رابط‌ها و تراشههای مغزی آغاز شده در حالی‌که این‌طور نیست. چند دهه است که محققان در تلاشند به کمک ایمپلنتها و تراشهها برای درمان بیماریهایی مثل ناتوانیهای حرکتی، افسردگی و آلزایمر اقدام کنند. کاشت حلزونهای شنوایی نیز یکی دیگر از انواع و اقسام تراشههایی است که با اهداف پزشکی ساخته شده و درحال حاضر در کشورهای مختلف جهان مورد استفاده قرار میگیرد. اما ماهیت همه این تراشهها با تراشههای شرکت نورالینک متفاوت است. ایلان ماسک هدف نهایی از توسعه تراشه نورالینک را ایجاد یک شبکه جمعی عمومی میداند و میگوید: «ماموریت ما ایجاد یک رابط مغزی تعمیمیافته برای بازگرداندن استقلال به کسانی است که به‌دلایل پزشکی قادر به انجام بسیاری از کارهای روزمره نیستند، آنها به کمک نورالینک خواهند توانست با فکرشان به این ابزارها متصل شوند و از آن استفاده کنند.» مراحل اجرایی ماموریت او عملا از سال ۲۰۱۷ آغاز شد و در تمام این مدت این نوید را به کسانی که در سانحه عصب‌های‌شان از کار افتاده بود، میداد که قرار است مشکل‌شان به‌زودی برطرف شود.
دریافت تأییدیه برای آزمایش روی انسان
مدتی پیش شرکت نورالینک، توییتی با این مضمون را منتشر کرد: «با خوشحالی اعلام می‌کنیم که تأییدیه سازمان غذا و داروی آمریکا برای انجام اولین مطالعه بالینی انسانی خود را دریافت کرده‌ایم. این تأییدیه، نتیجه کار باورنکردنی تیم نورالینک در همکاری نزدیک خود با این سازمان است و اولین قدم مهمی محسوب می‌شود که روزی به فناوری ما اجازه خواهد داد به افراد زیادی کمک کند. روند جذب متقاضی ما برای این کارآزمایی بالینی هنوز آغاز نشده است و به‌زودی اطلاعات بیشتری در این مورد اعلام خواهیم کرد.» این اطلاعیه آغاز خبرهای جالبی در این رابطه خواهد بود و باید دید چه افرادی برای انجام این آزمایش بالینی مهم انتخاب میشوند. آیا ماسک برای آزمایش شرکت خود سراغ یک فرد بیمار می‌رود یا خودش برای انجام آزمایش تراشه مغزی نورالینک متقاضی خواهد شد؟ او قبلا ادعا کرده بود که این دستگاه را در زمان نامشخصی در سر خودش قرار خواهد داد. این شرکت در سال‌های گذشته به‌دلیل استفاده از میمون‌ها برای کارهای آزمایشگاهی با شکایت یک گروه حامی حقوق حیوانات مواجه شده بود. این گروه ادعا کرده بود که نورالینک شدیدا به میمون‌های آزمایشگاهی آسیب رسانده و حداقل موجب مرگ ۱۵میمون در طول آزمایش‌های خود شده است. به همین دلیل فعالیت‌های استارت‌آپ ایلان ماسک زیر ذره‌بین قرار گرفت. همچنین FDA در اواخر سال گذشته، به علت نگرانی‌هایی درباره ایمن نبودن این تراشه، درخواست نورالینک برای آزمایش آن روی انسان‌ها را رد کرده بود.
چطور تراشه الکترونیکی با مغز تبادل اطلاعات می‌کند؟
شرکت نورالینک اولین آزمایش‌های اتصال تراشه به مغز را روی میمون‌ها انجام داد و در یکی از ویدئوهایی که در سال۲۰۲۱ از نتایج این کار منتشر شد، نشان داد که میمونی با استفاده از این تراشه و ذهنش در حال انجام بازی رایانه‌ای است. سال۲۰۲۲ در ویدئویی دیگر، میمونی هم‌زمان فکر میکرد و حروف روی صفحه نمایشگر متصل به مغز او نقش میبستند، گویی او در ذهن خود در حال تایپ کردن بود. احتمالا از خودتان می‌پرسید چطور ممکن است افکار با کمک یک قطعه الکترونیکی از مغز به ابزار دیجیتال راه پیدا کند. مغز ما از نورونها تشکیل شده و محل اتصال نورونها به یکدیگر به سیناپس معروف است. نورونها با کمک سیگنالهای شیمیایی که به انتقال‌دهنده عصبی(Neurotransmitter) معروفاند، برای برقراری ارتباط استفاده میکنند. در حقیقت مغز با استفاده از همین نورونها و سیناپسها اطلاعات محیط بیرون را درک می‌کند. مغز از دو سیستم عصبی لیمبیک و کورتکس تشکیل شده که با هم در ارتباطند و هرکدام مسئولیتهای مشخصی برای راهبری انسان دارند. کورتکس مسئولیت تفکر و حل مسأله را به‌عهده دارد و لیمبیک بیشتر با احساسات و عواطف انسان در ارتباط است اما مسئولیت نورالینک چه خواهد بود؟ نورالینک به‌عنوان سیستم عصبی سوم به این دو بخش اضافه می‌شود و قرار است توانایی ما را گسترش دهد. این تراشه کوچک که ابعادی حدود ۴ در۴ میلی‌متر دارد، امکانی را فراهم می‌کند تا مغز مستقیما دستورهایش را به ابزار الکترونیکی که مورد استفاده انسان است ارسال کند و این ابزار میتواند گوشی همراه باشد یا دست و پای الکترونیکی یا ساعت هوشمند و... .
عمل جراحی نورالینک چگونه است؟
ما به تمام بخش‌های مغزمان دسترسی نداریم یعنی تابه‌حال هیچ انسانی نتوانسته از تمام ظرفیت مغزش استفاده کند. از طرفی بخش‌های قابل استفاده مغزمان در اثر سوانح مختلف، برخی بیماری‌ها یا افزایش سن دیگر به اندازه سابق قابل استفاده نخواهد بود. کار نورالینک این است که این بخشها را دوباره فعال کند و باعث شود مغز ما بیشتر از قابلیتهایش استفاده کند. نحوه اتصال نورالینک به مغز بسیار پیچیده است اما نه به این دلیل که جراحی گسترده و سختی دارد، بلکه به علت پیچیده بودن ماهیت مغز، این دشواری بیشتر می‌شود. الکترود نورالینک با کمک رشتههایی که قطری حدود پنج میکرومتر دارند به سر وارد میشوند. این ابعاد چیزی حدود ۱۰برابر نازکتر از موی انسان است. اتصال چنین ابعاد بسیار کوچکی به مغز نیازمند دقتی بیش از دقت انسان است و به همین دلیل عمل جراحی نورالینک باید به کمک بازوهای رباتیک انجام شود. به‌دلیل کوچک بودن سطح جراحی که تقریبا هشتمیلیمتر است، ترمیم پس از عمل بسیار سریع رخ میدهد. در نهایت پس از انجام عمل و برقراری اتصال نورالینک به مغز، شما میتوانید هر اطلاعاتی که بخواهید روی مغزتان آپلود یا دانلود کنید.
جهان آینده بدون موس و کیبورد و گوشی همراه
غیر از بحث علمی و فناوری و روشهای آزمایشی نورالینک روی انسان، همچنان چالشهای زیادی برای ورود این ایده به دنیای واقعی انسان‌ها وجود دارد. بخشی از این چالشها، موضوعات اخلاقی است که ازسوی برخی منتقدان مطرح می‌شود. این نقدها بیشتر به بحث حریم شخصی و اطلاعات افراد مرتبط است. بخشی دیگر هم مربوط به آزمایش‌هایی است که در این چند سال روی چند هزار حیوان انجام‌شده و از نگاه طرفداران محیط‌‌زیست و حامیان حقوق حیوانات، مورد نقد و بحث جدی قرار گرفته است. از دیگر نگرانیهای برخی از منتقدان نورالینک این است که با برقراری ارتباط بین رایانهها و مغز انسان، احتمال خطراتی که هوش‌مصنوعی میتواند برای انسان ایجاد کند بیشتر خواهد شد. با این حال اما نورالینک اگر به‌خوبی توسعه یابد و آزمایش‌های بالینی خود را با موفقیت سپری کند، میتواند جهان پیش‌روی ما را متحول کند، جهانی که در آن دیگر از گوشی هوشمند و موس و کیبورد و... استفاده نخواهیم کرد و همه دسترسیهایمان به اطلاعات و نیازمان برای ارتباطات مجازی از طریق مغز و تراشههای متصل به آن خواهد بود.
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
دانشیار حقوق بینالملل دانشگاه تهران در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
یک پژوهشگر روابط بینالملل در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتوگو با امین شفیعی، دبیر جشنواره «امضای کری تضمین است» بررسی شد
