بار مالیاتی مشاغل بر دوش کارمندان

مالیات بر درآمد مشاغل، یکی از انواع مالیات‌های مستقیم بر پایه درآمد است. این نوع مالیات را افرادی پرداخت می‌کنند که اصطلاحا به آنها کسبه، اصناف، پیشه‌وران و صنعتگران گفته می‌شود. طبق ماده ۹۳ قانون مالیات‌های مستقیم، درآمدی که شخص حقیقی از طریق اشتغال به مشاغل یا به عناوین دیگر غیر از موارد مذکور در سایر فصل‌های قانون مذکور در ایران تحصیل کند پس از کسر معافیت‌های مقرر مشمول مالیات بر درآمد مشاغل است. در سال ۹۸ میزان درآمد مالیاتی حاصل از مشاغل ۱۱.۵هزار میلیارد تومان بود. در سال ۹۹ به ۱۲.۴هزار میلیارد تومان و در سال ۱۴۰۰ به ۱۷‌هزار میلیارد تومان رسید. سال گذشته نیز باز هم در این بخش رشد مشاهده شد و رقم ۲۶.۹هزار میلیارد تومان به دست آمد. نکته قابل توجه اینجاست که در سال ۱۴۰۰ تعداد مودیان مالیاتی مشمول مالیات بر مشاغل که اقدام به تسلیم اظهارنامه یا فرم تبصره ماده ۱۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم کرده‌اند، حدود ۲.۹میلیون نفر بوده و این رقم در سال ۱۴۰۱ به حدود ۴.۴میلیون نفر رسیده است. بر این اساس سرانه مالیات پرداختی توسط مشاغل در سال ۱۴۰۰، حدود ۵.۸میلیون تومان و در سال ۱۴۰۱ حدود ۶.۱میلیون تومان بوده است.

افزایش مودیان مالیاتی
تعداد اظهارنامه در سال ۹۸ حدود ۱۱۷۸ بود و در سال ۹۹ به ۱۱۹۷ رسید که رشد چندانی نداشت. در سال ۱۴۰۰ اما رویه تغییر کرد و به ۱۳۲۵ عدد رسید اما این رشد‌ها باز هم با توجه به شرایط اقتصاد ایران مطلوب نیست. در دهه اخیر سهم مالیات بر درآمد مشاغل از کل درآمدهای مالیاتی حدود ۶‌درصد بوده است، در حالی که مشاغل سهم ۲۰‌درصدی از تولید ناخالص داخلی کشور دارند. همچنین مجموع مالیات دریافتی از مشاغل نصف مالیات دریافتی از حقوق کارکنان بخش عمومی و خصوصی است. برای عملکرد سال‌های ۹۸ و ۹۹، تعداد مودیان مالیاتی اصناف که از تبصره ماده ۱۰۰ استفاده کرده بودند، حدود ۶۰‌درصد کل افراد بودند و این رقم برای عملکرد سال ۱۴۰۰ با توجه به افزایش مودیان مالیاتی و افزایش سقف استفاده از این تبصره (از ۳۰برابر به ۱۰۰ برابر) به بیش از ۷۰‌درصد رسیده است. سرانه وصول مالیات از اصناف استفاده‌کننده از تبصره ماده ۱۰۰ برای عملکرد سال‌های ۹۸ و ۹۹، حدود ۱.۴میلیون تومان بوده و برای عملکرد سال ۱۴۰۰ به حدود ۲.۶میلیون تومان رسیده است.

کارمندان بیشتر از مشاغل مالیات می‌پردازند
با توجه به تعداد کارمندان دولت (۳/۲میلیون نفر) و درآمد وصولی مالیات حقوق کارکنان بخش عمومی، سرانه مالیات دریافتی از کارمندان در سال ۱۴۰۰، حدود ۸.۸میلیون تومان و در سال ۱۴۰۱، حدود ۱۰ میلیون تومان بوده است. به عبارت دیگر، کارمندان دولتی ۱.۵برابر مشاغل، مالیات پرداخت می‌کنند. رقم شکاف مالیاتی این بخش در سال ۹۹ به حدود ۵۴‌هزار میلیارد تومان رسید. به عبارت دیگر، صرفا حدود ۲۰‌درصد از مالیات بالقوه مشاغل، وصول می‌شود یعنی مشاغل فقط یک‌پنجم مالیات واقعی خود را می‌پردازند.

مقاومت پزشکان برای پرداخت مالیات
نگاهی به سرانه مالیاتی اصناف پردرآمد نشان می‌دهد که شکاف مالیاتی در این اصناف هم قابل‌توجه است. به‌عنوان مثال، سرانه مالیات ابرازی پزشکان در سال ۱۴۰۱(عملکرد سال ۱۴۰۰) ۲۲.۳میلیون تومان و این رقم برای دندانپزشکان ۱۶.۴میلیون تومان بوده است. این رقم برای وکلا و بنگاه‌های املاک حدود دو تا سه میلیون تومان بوده است. براساس بررسی‌های سازمان امور مالیاتی، شکاف مالیاتی پزشکان برای عملکرد سال ۱۳۹۵، حدود ۷۲‌درصد بوده است.

در سال ۱۴۰۱ چه اتفاقی افتاد؟
تا سال ۱۴۰۰، مالیات مشاغل براساس چانه‌زنی بین مودی و مامور مالیاتی تعیین می‌شد و سالانه ‌درصدی بر میزان مالیات سال قبل افزوده می‌شد اما در سال ۱۴۰۱ سازمان امور مالیاتی تصمیم گرفت با توجه به اجرایی‌شدن مواد ۱۰ و ۱۱ قانون «پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان» و همچنین حکم بند «م» تبصره ۱۲ قانون بودجه ۱۴۰۰، اطلاعات فروش حساب فروشنده که در‌اختیار سازمان قرار گرفته بود را مبنای درآمدزایی مشاغل در نظر بگیرد و به سمت اخذ عادلانه مالیات حرکت کند. این اقدام موجب شد صاحبان مشاغلی که در سال‌های گذشته به‌مراتب کمتر از میزان قانونی مالیات پرداخت می‌کردند، مالیات‌شان ۱۰ تا ۲۰ برابر سال گذشته تعیین شود و به‌همین دلیل (عادت کردن آنها به پرداخت نکردن مالیات قانونی)، شاهد اعتراضات برخی مشاغل در خرداد ۱۴۰۱ بودیم. برای مدیریت اوضاع و کاهش فشار مالیاتی بر مشاغل، سازمان امور مالیاتی تلاش کرد تا تسهیلات و تخفیف‌هایی درنظر بگیرد. به‌عنوان مثال، امکان استفاده از تبصره ماده‌۱۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم را از ۳۰برابر معافیت موضوع ماده ۸۴ این قانون به ۱۰۰برابر این معافیت افزایش داد. همچنین برای مشاغل کوچک و متوسط که در طول سال کمتر از یک میلیارد تومان فروش داشتند، میزان مالیات پرداختی حداکثر سه برابر میزان مالیات پرداختی سال گذشته در سقف پنج میلیون تومان تعیین شد.