نسل «زد» از دست‌رفته نیست

«ایگرگی»ها خیلی وقت بود که می‌زیستند که ناگهان سروکله فناوری‌های مجازی پیدا شد و پا به زندگی‌شان گذاشت ولی «زد»ها وقتی به دنیا آمدند که دنیای مجازی خلق شده بود.

همین شد که «زد»ها خیلی زود به دل زندگی دیجیتال زدند و از نسل‌های قبل خود فاصله گرفتند و شدند «زومر»؛ نسلی جدید و جهانی که شبیه هیچ نسلی نیست.

درباره نسل «زد» که در جامعه ما نیز متولد شده و کنار ما زندگی می‌کند با محسن نصری، جامعه‌شناس گفت‌و‌گو کرده‌ایم تا آنها را بهتر و عمیق‌تر بشناسیم.

در جهان تقریبا از سال ۲۰۱۶ به بعد درباره نسل «زد» تحقیق و صحبت می‌شود، نسلی که آن را مقابل نسل «ایگرگ» قرار می‌دهند اما بعد از حوادث اخیر در کشورمان نسل «زد» به‌صورت جدی‌تر وارد ادبیات جامعه ما نیز شد به‌طوری‌که در محافل مختلف از آن حرف زده می‌شود. به اعتقاد شما نسل «زد» چه نسلی است و مهم‌ترین ویژگی‌های آن چیست؟

نسل «زد»، نسل نوجوان است که می‌توان به آن نسل نت و نسل فضای مجازی هم گفت. این نسل بیش از هر چیز تحت آموزش شبکه‌های اجتماعی و فضای نوین ارتباطی قرار دارد به‌طوری‌که سبک زندگی‌اش تحت تاثیر آموزه‌های این فضا شکل می‌گیرد. البته بدیهی است که فضای مجازی چه در جامعه ما و چه در سایر جوامع با واقعیت‌های اجتماعی تفاوت‌هایی دارد. به عبارت دیگر ما یک ایران مجازی و یک ایران حقیقی داریم که هرکدام ویژگی‌های خاص خود را دارند. مثلا در ایران حقیقی مشکلات، چالش‌ها، موفقیت‌ها و دستاوردهای مختلفی وجود دارد اما در ایران مجازی نکات و بحث‌های دیگری مطرح می‌شود که قادر است تفکرات، دیدگاه‌ها، مطالبات و سبک زندگی این نسل را حتی از هزاران کیلومتر آن‌طرف‌تر شکل دهد.

در دنیا از نسل «زد» به‌عنوان نسل انفجار هم یاد می‌شود. آیا این تعبیر را برای نوجوانان خودمان قبول‌دارید؟

اگر انفجار به معنی میل به مستقل عمل‌کردن، معترض‌بودن و داشتن الگوریتم‌های اجتماعی پیچیده ذهنی در آنها باشد، می‌توان این تعبیر را قبول کرد. نسل نوجوان و به‌ویژه جوان همواره نسلی معترض و مطالبه‌گر است به‌طوری‌که در سراسر تاریخ معاصر ما این‌گونه بوده است. امروز هم همین‌طور است با این تفاوت که نت و فضای مجازی که بعضا سبک زندگی غربی را ترویج کرده بعد اعتراضی و مطالبه‌گری این نسل را تشدید کرده است. البته اگر انفجار را به این معنی بگیریم که نسل «زد» اکنون پرتعدادترین نسل بشر است، من این تعبیر را برای کشورمان درست و صادق نمی‌دانم. اگر به حوادث اخیر توجه کنیم مثلا در دانشگاه «ا» که حدود ۳۰هزار دانشجو تحصیل می‌کنند نهایتا کمتر از ۵۰۰ نفر در تجمعات شرکت کردند و دست به اعتراض زدند که یعنی به یک‌درصد هم نمی‌رسید. به تعبیر دیگر اگرچه اعتراض و مطالبه‌گری، ویژگی مهم نسل نوجوان و جوان است، ولی نمی‌توان پذیرفت که اکثر نسل «زد» در کشور ما معترض هستند؛ گرچه نمی‌توان انکار کرد که بخشی از آنها این‌گونه هستند و در ماجراهای اخیر نیز حضور داشتند.

شما می‌گویید نسل «زد» به‌عنوان نسلی آشوب‌طلب در ایران در اقلیت قرار دارد اما به‌هرحال شواهد میدانی نشان می‌دهد که این نسل وجود دارد و به‌عنوان بخشی از پیکره اجتماع ابراز وجود می‌کند. طبیعتا رویکردهای دفعی نیز نمی‌تواند اثرات مثبتی به همراه داشته باشد. با این وصف به اعتقاد شما نحوه مواجهه با نسل «زد» ایرانی باید چگونه باشد؟

آن چیزی که انسان را شکل می‌دهد و تربیت می‌کند شناخت است. پس امروز بیش از هر چیز باید سعی کنیم از شناخت مجازی به شناخت واقعیت‌ها و حقیقت‌ها برسیم و نسل نوجوان نیز شناختش از پدیده‌های مختلف را نه از کانال نت و فضای مجازی و ماهواره‌ها و رسانه‌های بیگانه بلکه از طریق واقعیت‌های موجود و شناخت حقایق کسب کند. نکته دوم این که انسان زمانی به انسانیت می‌رسد که علم و آگاهی‌اش با ایمان، تقوا و اخلاق همراه شود. خداوند در سوره روم آیه ۵۶ در وصف اهل بهشت می‌فرماید: انسان‌های واقعی اهل‌علم و ایمان هستند. در دنیای امروز شاهدیم آنجاهایی که ایمان و اخلاق و مرزی به نام تقوا وجود ندارد ناهنجاری‌هایی شکل می‌گیرد که از طریق سبک زندگی برآمده از آن و به‌واسطه فضای مجازی به جامعه و نسل نوجوان و جوان ما سرایت می‌کند. به همین علت ما باید بکوشیم علم و ایمان و شناخت و آگاهی و بصیرت درست را در این نسل جمع کنیم. این موضوع نیز قطعا قابل تحقق است چون خداوند متعال برمبنای شدنی‌ها به بشر راه‌حل ارائه می‌دهد نه براساس ایده‌آل‌ها. بااین‌حال نباید فراموش کنیم که رسیدن به این نقطه نیازمند تلاش‌های برنامه‌ریزی‌شده و هدفمند است.

آیا برای رسیدن به این نقطه نگاه شما بیشتر معطوف به خانواده است یا نهادهای فرهنگ‌ساز؟

اگرنگاهی جامعه‌شناختی و مردم‌شناسانه به جامعه داشته باشیم هسته اولیه شکل‌دهنده به زندگی اجتماعی، ابتدا خانواده و سپس نهادهای آموزشی هستند. در مرتبه سوم نیز نهادهای رسانه‌ای و در کنار همه اینها نهادهای حکومتی قرار دارند. پس اینها در همراهی و همکاری با هم می‌توانند نقش علم و ایمان را برای فرهنگ‌پذیری در جامعه انجام دهند.

عده‌ای معتقدند که جامعه ما نسل «زد» یا «زومر»ها را از دست داده چون آنها نسلی هستند که از بدو تولد زندگی دیجیتالی را تجربه و همراه این فضا رشد کرده‌اند درحالی‌که نسل‌های موسوم به ایگرگ (نسل‌های قدیمی‌تر) با نسل «زد» زبان مشترک ندارند و همچنان با زبان خودشان با نسل جدید حرف می‌زنند.

نسل «زد» یا نت اگر در جامعه غربی مصداق‌هایی دارد قرار نیست که آن مصداق‌ها را در نسل نوجوان و جوان خودمان هم تعریف کنیم چون غرب می‌خواهد سبک زندگی‌اش را با هر روشی به ما تحمیل کند. پس باید بپرسیم که آیا اکثریت نسل نوجوان و جوان ما ویژگی‌هایی دارند که باعث می‌شود آنها را ازدست‌رفته بدانیم؟ من قاطعانه می‌گویم خیر چون ناهنجاری‌هایی که از این نسل در جوامع غربی و اروپایی می‌بینیم به درصد محدودی از جامعه ما سرایت کرده، ضمن این‌که ازدست‌رفته بودن نسل «زد» در کشور ما یکی از القائات بدخواهان است.