نه سیاه نه سپید؛شاید خاکستری

: دیگر، همه عادت کرده ایم که هر از گاهی بحثی اجتماعی شکار رسانه ها شود، تبی تند و زودگذر، بازار خبر و گزارش ، روزنامه ها را داغ کند، کارشناسان نظرهای موافق و مخالفشان را ابراز کنند و پس از یکی دو هفته بحث به فراموشی سپرده شود تب تند فروکش کند تا وقتی دیگر، به بهانه ای دیگر رنگ بگیرد و...

کد خبر: ۱۳۸۳۷۳

صیغه یا متعه هم یکی از همان بحثهای اجتماعی است که سالها پیش در دهه 60 بر سر زبانها افتاد، پس از مدتی کوتاه فراموش شد و در چند هفته گذشته دوباره جان گرفت تا دیدگاه های مختلف درباره پسندیده بودن یا نبودنش مطرح شود اما این روزها که تب تند صیغه فروکش کرده است شاید فرصت مناسبی باشد که به دور از باورهای تعصبی ، به آن بپردازیم . به همین دلیل یکی از روزهای آخر هفته دکتر منیره نوبخت ، رئیس شورای فرهنگی - اجتماعی زنان ، دکتر سیدهادی معتمدی ، روانپزشک و استاد دانشگاه علوم بهزیستی ، دکتر بهشید ارفع نیا ، عضو هیات مدیره کانون وکلا و استاد دانشگاه شهید بهشتی و محمدعلی جداری فروغی ، وکیل دادگستری در دفتر روزنامه جام جم گردهم آمدند تا خوب و بد متعه را بار دیگر بررسی کنند.

بهتر است بحث درباره متعه را از منظر حقوقی آن آغاز کنیم. با توجه به این که ازدواج هم معنی کلمه نکاح است و در آن ارث و نفقه مورد توجه قرار می گیرد ، آیا به کار بردن اصطلاح ازدواج موقت برای صیغه صحیح است؛
ارفع نیا: در فصل ششم از باب اول کتاب هفتم قانون مدنی ، صیغه با عنوان نکاح منقطع مطرح شده است و در دیگر قسمتها هم بیش از 10 ماده درباره ارث و مهر به همین موضوع پرداخته است. همان طور که اشاره کردید در صیغه ، نفقه به زن تعلق نمی گیرد ، طلاق وجود ندارد و مرد هر زمان که مایل باشد می تواند بذل مدت کند. ضمن این که برای صیغه کردن یک زن ، مرد نیازی به اجازه گرفتن از همسر اول ندارد. این نوع ازدواج در شناسنامه دو طرف هم ثبت نمی شود و نهانی است که یکی از ایراداتش هم همین است.

دیدگاه قانون راجع به فرزندان حاصل از متعه چیست؛
ارفع نیا: سال 76به موجب یک رویه قضایی ، راه حلی برای فرزندان حاصل از رابطه نامشروع تعیین شد، به این ترتیب که پس از شصت هفتاد سال که قانون طفل حاصل از زنا را متعلق به زانی نمی دانست دیوان عالی کشور به نتیجه رسید که این روش به نفع زانی و به ضرر فرزند است . به همین علت در سال 76 یک رای وحدت رویه از دیوان عالی کشور گذشت که به موجب آن بچه های حاصل از رابطه نامشروع می توانند اثبات نسب کنند، شناسنامه به آنها داده می شود و از نفقه برخوردار می شوند. همین راه حل را می توان به فرزندان حاصل از ازدواج موقت هم تعمیم داد، با این تفاوت که طفل از ارث برخوردار می شود، البته به شرطی که بانی ازدواج یعنی پدر، رابطه ابوت را قبول داشته باشد ولی اگر نپذیرد باید از طریق دادگاه تسری گرفت . به عنوان یک حقوقدان معتقدم عرف اجتماعی هنوز ازدواج موقت را نپذیرفته است ، آن را برای جوانان توصیه نمی کنم و حتی برای حمایت از زنان بی سرپرست هم مناسب نمی دانم ؛ چرا که در پرونده هایم با موارد گوناگونی مواجه شده ام که زنان به امید برخورداری از حامی صیغه شده اند، اما از سوی شوهر موقتشان مورد سوءاستفاده های زیادی قرار گرفته اند.

با مصادیق جزیی نمی توان به نتیجه رسید، چون اگر مردی همسر صیغه ای اش را مورد سوئاستفاده قرار دهد، ممکن است همین عمل را درباره همسر عقد دائمش هم انجام دهد.
جداری فروغی : به طور مسلم زنان حق دارند مثل مردان از حداکثر حقوق اجتماعی برخوردار باشند، اما با این دیدگاه که به بهانه حمایت از حقوق زنان به آنان ضربه بزنیم ، بشدت مخالفم . با بحثهای تئوریک که ظاهری شیرین دارند و بر این اساس بیان می شوند که هیچ کس حق ندارد حتی اسم ازدواج موقت را ببرد، نمی شود به جایی رسید. کسی با این که جوانها شرایط مناسب داشته باشند، از حق تحصیل و مسکن و شغل و.... برخوردار شوند و در سنین پایین ازدواج کنند، مخالف نیست ولی وقتی سن ازدواج بالا می رود و روابط زیرزمینی و انحرافات اخلاقی شکل می گیرد باید چاره جویی کرد. این روابط باید افشا شود و جنبه قانونی به خود بگیرد تا بتوانیم کنترلش کنیم.

یعنی شما ازدواج موقت را برای جوانها هم توصیه می کنید؛
جداری فروغی : وقتی با توافق دختر و پسر معاشرت وجود دارد چرا باید با ازدواج موقت مخالفت کنیم . در دیگر موارد هم همین طور است . من نمی توانم مثلا برای بیوه زنی تعیین تکلیف کنم که نه تنها از لحاظ مالی تحت فشار است ، بلکه به عنوان یک انسان به همدم نیاز دارد، حتی اگر شوهر موقت باشد. ما قانونی برای حمایت از زنان بیوه نداریم. از طرفی شاید زنی مایل باشد که روابط عاطفی و انسانی با مردی داشته باشد ، این کجایش خلاف است؛! من یک سوال دارم. اگر 2 نفر مایلند روابطی داشته باشند، ضابطه ای هم بر این روابط باشد بهتر است یا آنقدر مقررات و مسائل دست و پاگیر مطرح شود که بخصوص زنان دست از هر نوع رابطه ضابطه مندی بکشند و روابط آزاد در جامعه شکل بگیرد که در پی آن فساد، فقر و بیماری و... در جامعه بیشتر شود؛

دکتر معتمدی ! آیا از دیدگاه روانپزشکی ، ازدواج موقت روش مناسبی برای برقراری روابط عاطفی و انسانی است؛
معتمدی : به نظر من ازدواج شامل عشق ، محبت ، ارتباط عاطفی ، رشد دو طرف ، دوست داشتن ، کانون گرم خانواده ، روابط جنسی ، رفع مشکلات مالی ، نفقه ، ارث و از همه مهمتر فرزند است . باید دید متعه کدام یک از موارد را شامل می شود. وقتی ما متعه را مطرح می کنیم ، قصد نداریم راجع به عشق ، کانون گرم خانواده ، فرزند و رشد عاطفی دو طرف صحبت کنیم و عمده بحثمان ، درباره روابط جنسی است . پس آیا متعه خوب است یا بد؛ من فکر می کنم متعه هم مثل بقیه مسائل اجتماعی ، مثل روابط بین فردی و اشتغال و تجارت ، فی النفسه نه خوب است و نه بد اما اگر به چند پرسش پاسخ بدهیم ، نسبت به آن آگاه تر می شویم ، این پرسش ها عبارتند از: فحشا در جامعه ما چگونه است؛ چگونه حلش می کنیم؛ آیا با بستن مراکز فساد قبلی ، همه مراکز فساد تعطیل شده اند؛ کسانی که قادر به ازدواج نیستند چه باید بکنند؛ اگر دولت شرایط مناسب فراهم آورد تا هر کس احساس نیاز به ازدواج کرد بلافاصله ازدواج کند و یک خانه 40متری و یک شغل با حقوق 200هزار تومان در اختیارش قرار گیرد، خوب است ؛ اما من معتقدم نه در کشور ما بلکه در جهان امروز تا 1000 سال آینده تحقق چنین امری ممکن نیست و آسیبهای اجتماعی به هیچ وجه کاهش نمی یابند. پرسش بعدی ، آیا ایدز در جامعه یک خطر رو به گسترش است؛ آیا ما در جامعه مان زنان ویژه داریم؛ آیا آنها امکان آلودگی به ایدز دارند؛ آیا جامعه ما هم مثل همه جوامع جهانی ، 3درصد مرد ضد اجتماع و یک درصد زن ضداجتماع دارد؛ آیا بی قانونی در ارتباط جنسی بهتر از قانونمند بودن آن است؛ آیا کسانی که می گویند نباید درباره متعه حرف زد راهکار دیگری پیشنهاد می کنند؛ آیا می توان متعه را به گونه ای تعریف کرد که به جای قرار گرفتن در برابر زنان ، یکی از جنبه های رعایت حقوق آنان شود؛ من می گویم نباید سیاه و سفید به مسائل نگاه کنیم ، خیر الامور، اوسطها!
نوبخت : گره زدن زلف ازدواج موقت به هزار و یک مشکل اجتماعی و تصور این که طرح این موضوع می تواند همه مشکلات ما را حل کند، کاملا غلط است .اتفاقا همین بحث دیروز در شورای فرهنگی اجتماعی زنان هم مطرح بود و تقریبا همه خانم ها با این شیوه ورود به آن مخالف بودند. یکی از خانمها می گفت آیا ما برای دختران و پسران جوان خودمان هم تدبیری اینچنینی می اندیشیم؛ آنچه فرهنگ اسلامی ایرانی ما امروز در جامعه پذیرفته است و هیچ داعیه ای برای از بین بردنش نداریم ، پذیرش ازدواج دائم ، تک همسری ، احترام به خانواده و حفظ نهاد آن است و معلوم نیست اگر این فرهنگ را از بین ببریم چه اتفاقاتی خواهد افتاد.

در شرایط کنونی که به قول شما متعه هنوز در جامعه ما رایج نشده است ، نهاد خانواده را چگونه ارزیابی می کنید؛ آیا آسیبهای اجتماعی که دکتر به آنها اشاره کردند وجود ندارد؛
نوبخت : ببینید، من منظورم این است که تا عزمی در نظام و دولت برای حل این موضوع پیدا نشود، راه به جایی نمی بریم . ما باید از مبدا شروع کنیم ، بحث سیاست های تشکیل و تحکیم و تعالی خانواده مصوب شورای انقلاب فرهنگی است ، بحث تسهیل ازدواج جوانان مصوب مجلس شورای اسلامی است ، آیین نامه اش کجاست؛ بحث پیشنهاد تشکیل کمیته ملی خانواده هم مصوب شورای انقلاب فرهنگی است ، ولی اینها کجا اجرا شده اند؛ اگر جوان ما به این نتیجه برسد که وقتی امکان ازدواج دائم ندارد ، باید دنبال ازدواج موقت برود ، چه مشکلی حل می شود؛ ما باید به دور از یک جو کاذب به این قضیه بپردازیم و در مبدا این موضوع ، دولت قرار دارد.

بالاخره جمعیت هدف ازدواج موقت چه کسانی هستند؛
معتمدی : اگر می خواهید به جواب صریح برسید باید بگویم با ازدواج موقت آقایان راحت تر می توانند ارتباط برقرار کنند و حقی برای زنان در نظر گرفته نشده است . ولی ما نباید از این منظر وارد بحث شویم .فکر نمی کنم ، صحبت های اخیر هم به این منظور باشد که برای همه مردان ، ازدواج موقت مجاز شود. هیچ دختری هم نمی تواند بخاطر میل جنسی صیغه شود. ما نباید محفلی صحبت کنیم. به نظر شما اگر الان یک روستایی بحثهای مربوط به ازدواج موقت را بخواند و برداشت کند که ازدواج موقت خوب است و حتما باید انجام شود، چه اتفاقی می افتد؛
جداری فروغی : نباید بدون مدیریت مسائل اجتماعی را مطرح کرد.
معتمدی : این قضیه باید در کمیسیون فرهنگی اجتماعی زنان و در پروتکل 20 ساله بررسی شود. از طرفی ، هر موضوعی که قصد داریم در جامعه مطرح کنیم باید آموزش و مشارکت اقشار گوناگون را هم در نظر بگیریم . چند درصد مردان جامعه ما همین الان حاضرند زنی را صیغه کنند؛ من معتقدم خیلی کم.

شاید بیشتر اقشار متمول...
معتمدی : نه! چنین اقشاری بیشتر دنبال روابط جنسی می روند نه لزوما صیغه. باز هم می پرسم چند درصد از افراد جامعه ما مشکلی به نام متعه را در حال حاضر حس می کنند؛ اصلا بحث متعه ، بحث زیبایی است راجع به افرادی که امکان ازدواج ندارند و از فحشا گریزان هستند اما آنچنان با بحثهای نامناسب به لجن کشیده می شود که...کسی که دنبال صیغه می رود ، دنبال فحشا نیست . در کشور ما بر اساس آمارهای رسمی کمیته امداد و سازمان بهزیستی ، یک میلیون و 200هزار نفر زن سرپرست خانوار وجود دارد ولی آمار غیررسمی بین 4 تا 5 میلیون نفر است.

ولی این را هم نمی توانید نادیده بگیرید که مساله متعه اگر مورد سوءاستفاده قرار گیرد وسیله ای خواهد شد برای مشروعیت بخشیدن به بی بندوباری جنسی. چه تضمینی وجود دارد که زنی اگر صیغه مردی شد ، در همان زمان برای کسب درآمد بیشتر صیغه فرد دیگری نشود و برخلاف گفته های شما ، سبب افزایش بیماری های گوناگون در سطح جامعه شود؛ درباره مردان چطور؛ آنها هم ممکن است در مدت زمان کوتاهی بارها و بارها همسر صیغه ای شان را عوض کنند؛
معتمدی : من بر این باورم کسی که دنبال فحشاست ، دنبال ایجاد قانونمندی برای آن نیست. صیغه یعنی دو طرف می روند محضر و پیوندشان ثبت می شود. اگر زنی صیغه یا متعه می شود ، معنی اش این است که مرد مقید به رعایت یکسری اصول شده است : اولین قید این است که وظیفه دارد 3 تا 4 ماه زندگی او را تامین کند. اگر زن فرزنددار شد ، فرزندش از مرد ارث و نفقه ببرد و قید سوم این که مرد با صیغه یک زن باید حداقل بخشی از مشکلات زندگی را برای او حل کند. وگرنه اگر کسی زنی را صیغه کند تا 2 ساعت لذت ببرد و بعد رهایش کند، شاید از نظر شرعی اشکال نداشته باشد و یک قانون است در برابر بی قانونی ولی دیدگاه روشنفکران جامعه را پوشش نمی دهد. ما باید بحث متعه را به عنوان راهکاری برای احقاق حقوق زنان ارائه کنیم ! بیایید این چالش را به راهکار تبدیل کنیم.
ارفع نیا: شما طوری صحبت می کنید انگار قانونی در مورد صیغه نداریم. من در ابتدای بحث اشاره کردم در قانون مدنی این قضیه با عنوان نکاح منقطع مطرح شده است !
معتمدی : به نظر شما در این مواد قانونی ، حقوق زنان رعایت شده است؛
ارفع نیا: نه. من می گویم قانونش وجود دارد ولی اگر مسوولان قصد دارند در زمینه ازدواج فکری بکنند، باید اول مشکلات اجتماعی را رفع کنند. شرایط ازدواج دایم باید تسهیل شود.
معتمدی : خانم دکتر! شما به بدیهیات می پردازید. الان شرایط تسهیل نشده است. باید چه کار کنیم؛
نوبخت : راه حل این نیست. کار سختی نیست ! مسوولان باید عزم آن را داشته باشند.
معتمدی : حالا که ندارند، جوانها چه کار کنند!
نوبخت : باید یک تابلوی ورودممنوع زد جلوی این بحث ! مسوولان نباید ازدواج موقت را مطرح کنند. سری به مراجع قانونی بزنید ، ببینید چه مشکلاتی در اثر صیغه به وجود آمده است اگر می خواهید تابلوی ورود ممنوع را بردارید، اولین نهادی که باید وارد شود مجلس است. مجلس باید بررسی کند چه حقوقی از زنان در اثر صیغه ضایع خواهد شد؛ من بسیار متاسف می شوم شما حکمی را که در اسلام وجود دارد ، با فحشا پیوند بزنید.
معتمدی : پس قصد دارید شرایط کنونی را حفظ کنید تا در 100 سال آینده ، قانونی را در مجلس به تصویب برسانیم و تا آن موقع آمار مربوط به زنا و فحشا در جامعه افزایش یابد و کودکان سر راهی زیاد شوند، چون ما شجاعت ورود به راه حل را نداریم.
نوبخت : ولی این راه حل نیست !

پس راه حل چیست؛
معتمدی : من از این حرف ها زیاد شنیده ام. مغزم دارد از این حرفها می ترکد. 10سال مدیرکل پیشگیری از آسیب های اجتماعی سازمان بهزیستی بودم. متخصص ها هی آمدند، از این حرفها زدند. آخر سر گفتم : خب راه حل؛ گفتند راهی نداریم ، گفتند ، مجلس باید برود مشکل مسکن را حل کند ، مشکل بیکاری را حل کند، عدالت اجتماعی را برقرار کند که جوانها زود ازدواج کنند و... ما هم از این حرفها بلدیم.
نوبخت : شما فکر می کنید اگر ازدواج موقت در سطح جامعه ترویج شود ، فحشا کم می شود؛
معتمدی : نه ! من فقط می گویم وقتی حرفی زده می شود ، نباید بلافاصله موضع گیری های علیه و له کرد.
جداری فروغی : من با صحبت های خانم نوبخت بشدت مخالفم. صحبت این نیست که آیا ازدواج موقت باید وجود داشته باشد یا نه؛ صحبت این است که چه طور باید جلوی معضلات پیش آمده را گرفت ، وگرنه بحث ازدواج موقت که از مدتها پیش هم مطرح بوده است. هنوز هم هست ، بعدا هم خواهد بود. هیچ کس نمی تواند ادعا کند زنان بیوه در جامعه ما تامین شده اند. هر وقت آنها را تامین کردید، خودشان می دانند چطور زندگی کنند ، نیازی هم به آقابالاسر ندارند.در مورد جوانها هم همین طور است . اگر بخواهید با تعصب و احساسات خشک برخورد کنید، آسیب وارد آمده را گسترده تر خواهید کرد.

بحث ما به دور و تسلسل نزدیک شده. هنوز مساله جمعیت هدف ازدواج موقت به نتیجه نرسیده است. آمارهای ثبت احوال نشان می دهد دومین عامل طلاق در ایران پس از اعتیاد ، خیانت و صیغه بدون اجازه از همسر اول توسط مردان است. پس نمی توان برای صیغه روی مردان متاهل حساب کرد. بعید به نظر می رسد دختران جوان هم به خاطر شروط عرفی در ازدواج دائم ، صیغه شوند. پس بار دیگر سوالم را مطرح می کنم. جمعیت هدف ازدواج موقت چه کسانی هستند؛
جداری فروغی : هدف کل جمعیت است.
ارفع نیا: آقای وزیر کشور که گفته اند برای جوانان ، نگفته اند دختران جوان یا پسران جوان.

آقای دکتر معتمدی ، شما به هرحال ازدواج موقت را برای حل مشکل جوانان راهکار مناسبی می دانید؛
معتمدی : جمعیت هدف این بحث نوجوانان نیستند. آنها باید در سنینی احساساتشان را کنترل کنند. در روانپزشکی سنین کمتر از 20 سال کودک و نوجوان محسوب می شوند. 20 تا 45 ساله ها جوان هستند ، 45 تا 65 ساله ها میانسال و 65 سال به بالا کهنسال اما فکر نمی کنم هدف از مطرح کردن این بحث حتی 45-20 ساله ها بوده باشد ، از نظر من ، بحث بر سر کسانی است که همین الان هم از روشهای غیر از متعه استفاده می کنند. برخلاف دوستان ، من همچنان معتقدم متعه یکی از راه حل های خوب برای جلوگیری از فحشاست و در ضمن معتقدم مردان متاهل نباید اجازه متعه داشته باشند ، مگر در مواردی خاص مثلا شرایطی که همسرانشان قادر به آمیزش نباشند اگر متاهلان اقدام به متعه کنند باید جرم محسوب شود و دست آخر این که متعه نباید مانع پیگیری حقوق زنان ، کودکان و جوانان شود.

یعنی شما جوانان و متاهلان را از بحث حذف می کنید.
نوبخت : خب آقای دکتر می گویند ازدواج موقت برای متاهل ها باید ممنوع شود برای جوانها قطعا ممنوع است. حالا باید دید جامعه ای که ایشان می گویند چه کسانی هستند؛!
معتمدی : کسانی که همین حالا از راههای دیگر استفاده می کنند....
جداری فروغی : این بحث در جامعه ما آن گونه که باید مطرح نشده است. درباره ترویج ازدواج موقت برای جوانان فکر نمی کنم کسی موافق باشد. این راه حل برای آنهایی است که در حال حاضر روابط جنسی آزاد با جنس مخالف دارند و جامعه چشمهایش را بر آنها بسته است.

گرچه موضوع مورد بحث در میزگرد جام جم به دلیل پایین بودن آستانه تحمل برخی از میهمانان ابتر ماند و 2دسته موافق و مخالف ازدواج موقت به عنوان راهکاری برای حل مسائل اجتماعی نتوانستند به جمع بندی منطقی در این باب برسند اما جام جم همچنان از طرح دیدگاه های کارشناسانه در این باره استقبال می کند.
ضمن آنکه باید تاکید کرد وقتی کارشناسان نمی توانند به راحتی در یک میزگرد درباره موضوعات اجتماعی به جمع بندی برسند ، پس مطرح کردن غیرکارشناسی این گونه موضوعات در سطح جامعه ، جز تاثیر منفی و واکنش های غیرعلمی پیامدی در بر نخواهد داشت.