همدلی ربات «اَبل» با مبتلایان به اوتیسم (+عکس)

بایومیمیک مالک آزمایشگاه‌هایی است که بسیاری از معروف‌ترین شخصیت‌های مصنوعی در فیلم‌های جنگ ستارگان و پارک ژوراسیک در آنها ساخته شده‌اند.

با این‌که ابل از گوشت و خون ساخته نشده ، از همه نظر شبیه پسربچه‌ای ۱۲ ساله است و چهره‌اش به‌طرز قابل‌توجهی شبیه چهره همسالان انسانی‌اش است و بیان و نحوه تعاملش هم تقریبا به یک انسان واقعی شباهت دارد.

در واقع می‌توان گفت ابل پروژه یک نوجوان انیماترونیک است که براساس برنامه‌‌ریزی‌ها باید بتواند حرف بزند، استدلال کند و احساسات انسان‌ها را تفسیر کند. ایده اولیه توسعه‌دهندگان ابل استفاده از مهارت‌های شنیداری او در برخورد با کودکان و نوجوانان دارای مشکلات رفتاری و بیماران مبتلا به آلزایمر است. انیماترونیک رشته‌ای است که عروسک‌های مکاترونیک پیچیده و با چهره واقعی را اغلب برای استفاده در پارک‌های تفریحی بزرگ می‌سازد اما ابل هدفی بسیار عمیق‌تر از سرگرمی را دنبال می‌کند. این ربات مجهز به هوش‌ مصنوعی و سامانه‌ای از الگوریتم‌هایی است که می‌تواند حرکت و رفتار انسان را شبیه‌سازی کند و به ربات اجازه بدهد محیط پیرامونش را درک کند.

به‌دلیل جذابیت شکل ظاهری و قدرت ارتباطی این ربات نوجوان، با دکتر انتزو پاسکوآله شیلینگو ، استاد مرکز پژوهش‌های رباتیک و مهندسی‌زیستی انریکو پیاجو و دپارتمان مهندسی اطلاعات و مدرسه مهندسی دانشگاه پیزا و مدیر اصلی این پروژه گفت‌وگو کرده‌ایم.

برای شروع اگر موافق باشید از ظرایف درنظر گرفته‌شده برای آناتومی و طراحی فیزیکی ابل صحبت کنیم. زیرا اولین چیزی که بلافاصله با دیدن این ربات به ذهنم رسید پینوکیو بود. شاید به‌دلیل این‌که این ربات هم مثل عروسکی است که دارد سعی می‌کند احساسات یک بچه واقعی را درک کند.

ابل ربات انسان‌نمایی است که به یک پیشانوجوان شباهت دارد. در انسان‌ها مرحله پیشانوجوانی، سنی بسیار اساسی است که در آن عقاید، شخصیت و رفتارهایی شکل می‌گیرد که ویژگی‌‌های زندگی در بزرگسالی را می‌سازند. بنابراین، سنی مطلوب برای ربات انسان‌نمایی است که باید این جنبه‌ها را یاد بگیرد.

به‌علاوه، از منظر کاربردی که بر پایه آن یک ربات اجتماعی باید با سالمندان و نوجوانانی تعامل کند که در درک و مدیریت احساسات خودشان مشکل دارند، انتخاب این سن برای ربات می‌تواند بسیار مفید باشد.

ابل کدام حالات چهره و کدام احساسات انسان را می‌تواند درک و شبیه‌سازی کند؟

ما از طریق حالات چهره با تقلید از احساسات اولیه شروع کردیم. این حالات چهره در همه نقاط و فرهنگ‌ها ‌تغییر ناپذیرند و عبارتند از: شادی، غم، شگفتی، انزجار، ترس و خشم و همچنین بیان خنثی. با این وصف، این فقط نقطه آغاز است؛ زیرا ابل علاوه‌بر حالات چهره، از حرکات، صدا و بو هم برای برقراری ارتباط با حالات احساسی ظریف‌تر استفاده می‌کند و این خصایص در او هم به‌همان نسبت که در انسان متغیرند، می‌تواند بر حسب واکنش به محیط تغییر کند.

گفتید ابل صدا هم دارد. چگونه از طریق صدا یا صحبت‌کردن به احساسات واکنش نشان می‌دهد؟

در وضعیت کنونی، ابل هنوز توانایی تکلم ندارد اما در تلاش هستیم این ربات را آماده کنیم تا با شبیه‌سازی حرکات عضلانی چهره انسان، دهان و صورتش را هم از نظر آوایی و هم از نظر احساسی منطبق با نحوه بیان کلمات حرکت دهد. این کار را با کنترل شبکه‌ای از موتورها که اطراف دهانش قرار گرفته‌اند انجام می‌دهیم. این‌گونه ابل می‌تواند هنگام گفتار، مفاصل اطراف دهان را شبیه‌سازی و با افزودن صدای مصنوعی با واقع‌بینانه‌ترین شکل ممکن برای برقراری ارتباط احساسات با مخاطب تعامل ‌کند.

تاکنون این ربات با یک کودک واقعی ملاقات کرده‌است؟

ابل هنوز برای تعامل با کودکان آماده نیست اما به‌زودی اولین آزمایش‌های خودمان را آغاز خواهیم کرد. در این آزمایش‌های اولیه قرار است هم با نوجوانان و هم با بزرگسالان ملاقات کند. تعامل با کودکان بسیار حساس است و ما باید نحوه تنظیم آن را بدانیم تا آزمایش با موفقیت انجام شود و کودک بتواند ربات را به‌عنوان یک طرف گفت‌وگو بپذیرد. درواقع، ما در آستانه آزمایش ابل با گروهی از نوجوانان هستیم که میل به پرخاشگری در آنها زیاد است و قصد داریم واکنش‌های آنها را در مواجهه با ربات مطالعه کنیم.

هر الگوریتم هوش‌مصنوعی به کد اخلاقی نیاز دارد و حتی به‌نظر می‌رسد هوش‌مصنوعی که برای بیماران توسعه می‌یابد به قوانین اخلاقی قوی‌تری نیاز داشته‌باشد. ابل از نظر اخلاقی به چه قوانینی احترام می‌گذارد؟

بله. همان‌طورکه گفتید همه ربات‌ها باید از یک کد اخلاقی پیروی کنند و اگر ربات‌ها اجتماعی باشند یا حتی با بیماران تعامل داشته‌باشند، این کد اخلاقی سخت‌تر می‌شود. ابل هم از این قاعده مستثنا نیست اما منشور اخلاقی را براساس روشی تعیین می‌کنیم که بر پایه آن تصمیم به برنامه‌ریزی ابل می‌گیریم. تعامل اجتماعی باید با رعایت بنیادی‌ترین اصول اخلاقی صورت بگیرد، ‌طوری‌که هوش مصنوعی به‌هیچ‌وجه نباید امنیت جسمی و روحی مخاطب را تهدید کند. به‌عنوان تضمینی برای این مسأله، می‌توانیم بگوییم هدف ابل فقط ایجاد بهبود در وضعیت روانی کسانی است که با آنها در تعامل است.

می‌دانیم علاوه‌بر کودکان مبتلا به اوتیسم، ابل با احساسات افراد مبتلا به بیماری‌های زوال عصبی هم تعامل می‌کند. رابطه این ربات با این افراد چگونه است؟

افراد مبتلا به بیماری‌های زوال عصبی از اختلال شناختی و عاطفی رنج می‌برند. ابل را می‌توان طوری برنامه‌ریزی کرد که در این بیماران محرک‌های احساسی خفته یا سرکوب‌شده را بیدار کند. ابل از طریق شبکه‌ای از حسگرها که قادر است پارامترهای فیزیولوژیک مانند ضربان قلب و بسامد تنفس و عرق پوست را تشخیص دهد و همچنین ازطریق تجزیه‌وتحلیل حرکات، صدا و حالات چهره، وضعیت عاطفی این بیماران را درک می‌کند. تمام این اطلاعات را که الگوریتم‌های هوش‌مصنوعی پیشرفته پردازش می‌کنند به ابل امکان می‌دهند وضعیت عاطفی شخص مقابل خودش را تخمین بزند و به‌نوبه خودش با استفاده از صدا، حرکات و حالات صورت، واکنش همدلانه‌ای را اجرا کند. به‌علاوه، بعضی از این الگوریتم‌ها می‌توانند به‌طور خودکار و با توجه به رفتار افرادی که در مقابلشان قرار دارند، نگرش ربات را تغییر دهند و تعدیل کنند.

در فیلم‌های منتشر شده از عملکرد ابل، دیده می‌شود ربات نوجوان دو دست دارد اما به‌نظر می‌رسد این دست‌ها بسیار ظریفند و بنابراین، برای کار با اشیا مناسب نیستند. همین‌طور است؟

بله، دست‌های ابل برای گرفتن و دستکاری اشیا طراحی نشده‌است. در عوض، هدف آنها افزایش واقع‌گرایی ربات و اجازه‌دادن به او برای ابراز احساسات نه با استفاده از چهره که با بدنش است. به‌همین‌دلیل دست‌هایش کارکردهای محدودی دارند اما در شمار واقع‌بینانه‌ترین دست‌هایی هستند که امروزه در ربات‌های انسان‌نما پیدا می‌شود. به‌علاوه، از این دست‌ها می‌توان برای برقراری تعاملات لمسی از طریق دست‌دادن با شخص مقابل استفاده کرد.

از نگرانی‌ها نسبت به هوش مصنوعی تا کاربردهای واقعی ربات‌ها

در یک‌دهه اخیر رشد انسان‌نماهای انیماترونیک را که دارای حالات چهره هستند، شاهدیم. درحالی‌که معمولا مردم ربات‌های انسان‌نمایی را ترجیح می‌دهند که بیشتر مخلوق رباتیک به‌نظر می‌رسند تا ربات‌هایی با ظاهر کاملا شبیه انسان. در این میان نباید از ترس از هوش‌مصنوعی و ربات‌هراسی‌ هم غافل شد. به‌‌عنوان آخرین سوال از مدیر پروژه ربات انسان‌نمای انیماترونیک دانشگاه پیزای ایتالیا پرسیدم به‌نظر شما سرانجام عقیده عمومی درباره این قبیل عروسک‌های مکاترونیک درحال تغییر است؟ یا واقعا هوش مصنوعی روزی ما را نابود خواهدکرد؟ زیرا به‌هررو، می‌دانیم امروزه کمک‌رسان ماست.

دکتر پاسکوآله شیلینگو در پاسخ گفت: «این ربات‌ها و همچنین هوش‌مصنوعی و درواقع، هر ابزار فنی و کشف علمی، وسایلی هستند که دردسترس انسان قرار گرفته‌اند و همیشه و در هر صورت این انسان است که مسؤولیت و کنترل استفاده از آنها را به‌عهده دارد. به گمان من، ترس از هوش‌مصنوعی بیشتر حاصل القای فیلم‌های علمی ـ تخیلی است که در آنها، ربات‌ها انسان‌ها را کنترل می‌کنند.

یک ربات اجتماعی انسان‌نما برای حمایت از انسان متولد می‌شود و هرگز نمی‌تواند کنترل کسی را به دست بگیرد مگر این‌که برای این اتفاق برنامه‌ریزی شده‌باشد. حتی در‌ جایی که ربات‌ها می‌توانند از اشتباه‌ها و تجربیات خود درس بگیرند و خودشان را ارتقا دهند، این ارتقا همیشه مطابق قوانینی است که انسان‌ها برای آنها تعیین کرده‌اند. انسان در هر لحظه که بخواهد می‌تواند کنترل خودش را روی آنها اعمال و رفتار آنها را برنامه‌ریزی‌کند.»

هدا عربشاهی - دانش / روزنامه جام جم