بدرود دود

همین بهانه‌ای شد تا با کارشناسان و متخصصان این حوزه همکلام شده‌ و از روش‌های موفق برای ترک سیگار بپرسیم؛ روش‌هایی که همه کارشناسان به اتفاق معتقد هستند که همه آنها با در نظر گرفتن یک نکته اساسی و مهم به ثمر خواهد رسید و آن هم این‌که قبل از واردشدن به مسیر زندگی منهای دود از خودتان بپرسید چرا می‌خواهید سیگار را ترک کنید؟ اگر جواب این سوال را می‌دانید، قدم اول و اصلی را برداشته‌اید.

«اگر سیگار می‌کشم، دلیل بر این نیست که به آن علاقه دارم.» این را یکی از کسانی می‌گوید که بیشتر از 30سال است سیگار از گوشه لبش کنار نرفته است؛ کسی که بارها برای کنار گذاشتن آن تلاش‌کرده ولی هنوزسیگار در دستش است و وقت و بی‌وقت سراغش می‌رود. این همان مساله‌ای است که بسیاری از افراد گرفتار به دخانیات به آن دچار شده‌اند و باوجود علاقه‌ای که نیست، باز هم دست‌کشیدن از آن برایشان سخت و دشوار است.

به همین دلیل است که بیشتر کارشناسان این حوزه از اراده و تصمیم به‌عنوان اولین قدم در مسیر ترک سیگار و سایر دخانیات یاد می‌کنند‌.

حسن آذری‌ پور، عضو کارگروه آموزش و ارتقای سلامت ستاد کشوری کنترل دخانیات مهم‌ترین ابزار برای ترک را اراده و میل شخصی افراد می‌داند و می‌گوید: «فرد خودش باید بخواهد؛ کم پیش آماده که فشارهای خارجی و زور و اجبار کسی دیگر بتواند فرد سیگاری را موفق به ترک کند. اگر خودش بخواهد، راه برایش ممکن‌تر خواهد بود.»

او معتقد است هر وقت شخص به بلوغی برای تصمیم به ترک رسید، ابزارهای کمکی برای به سرانجام رسیدن این تصمیمش وجود دارد که می‌تواند از آنها کمک بگیرد: «مثلا استفاده از جایگزین‌های نیکوتین‌دار موجود در داروخانه‌ها مانند آدامس یا برچسب نیکوتینی، دومین قدم برای این راه نه‌چندان دشوار و یکی از روش‌های موفق برای ترک دخانیات است؛ در واقع با این عمل، ما از روش جایگزین استفاده کرده‌ایم.» مثال روش جایگزینی در تربیت کودک را شنیده‌اید؟ همان که می‌گوید اگر کودک شما، گوشتکوب به دست به سمت تلویزیون رفت تا آن را بشکند، گردو به او بدهید و بگویید این را بزن و بشکن. ماجرا این است کودک بالاخره می‌خواهد چیزی را بشکند و برایش فرقی بین تلویزیون و گردو وجود ندارد؛ افرادی که به دخانیات اعتیاد دارند هم یعنی به نیکوتین اعتیاد دارند؛ پس نیکوتین هم شبیه همان رفتار کودک است و فرد باید به آن برسد و خیلی فرقی برایش نخواهد داشت که چطور آن را دریافت کند: «ضررهایی که دخانیات به سلامت فرد می‌رساند، نه از نیکوتین بلکه ناشی از سایر مواد موجود در سیگار است؛ بنابراین مصرف نیکوتین به تنهایی یکی از آن راه‌هایی است که هوس سیگار را از بین می‌برد و در عوض مضرات سیگار را هم ندارد.»

همراه روزهای ترک

‌ کارشناسان معتقدند تصمیم یک‌نفره برای ترک سیگار راه را کمی سخت می‌کند و‌ بهتر است همراهانی هم در این مسیر شخص را همراهی کنند؛ آذری‌پور می‌گوید: «بهتر است فرد سیگاری، تصمیم خودش را برای ترک دخانیات با دیگر اعضای خانواده به اشتراک بگذارد و به آنها بگوید که دیگر نمی‌خواهد سیگار و قلیان بکشد و به او کمک کنند. مثلا گاهی به جای این‌که سیگار بکشد، لازم است که وقتش را در کنار شما و با شما بگذراند، پس حوصله او را داشته باشید.»

او می‌گوید بدخلقی یکی دیگر از اثرات ترک سیگار است که پیامدهایی برای خانواده دارد: «فرد سیگاری، در زمان تلاش به ترک سیگار، ممکن است بداخلاق و عصبی شود؛ بنابراین باید به همراهان خود بگوید که طی این مدت، خستگی، بی‌حوصلگی و اخلاق بد او را تحمل کنند و هوایش را داشته باشند تا بتواند از این مرحله عبور کند.» اما او از ترک دو نفره و چند نفره هم به عنوان یکی از روش‌های موفق ترک سیگار نام می‌برد و می‌گوید: «خیلی از سیگاری‌ها، در محل کار همکار یا دوستی دارند که با همدیگر سیگار می‌کشند؛ چه بهتر که بتوانیم او را هم به‌صرافت ترک سیگار بیندازیم و یک نفر دیگر را با خودمان همراه کنیم چون اقدامات گروهی همیشه بهتر از اقدامات فردی جواب می‌دهد.» آذری‌پور معتقد است که اعضای گروه می‌توانند یاریگر یکدیگر برای رسیدن به هدف‌شان باشند؛ پس بگردید و یار خود‌ را برای رسیدن به قله زندگی بدون دود پیدا کنید.

فرآیند را دریاب

بسیاری از کارشناسان و متخصصان حوزه دخانیات معتقدند که کنار گذاشتن دخانیات و آغاز زندگی منهای دود، متکی به یک کار و یک روش نیست بلکه یک فرآیند و مجموعه‌ای از چند عملکرد است؛ موضوعی که زهرا حسامی، مسوول درمان مرکز تحقیقات پیشگیری و کنترل دخانیات هم به آن معتقد است: «ما نمی‌توانیم برای ترک دخانیات، فقط دارو تجویز کنیم که فلان قرص و دارو را بخورید تا بتوانید سیگار و قلیان را ترک کنید. در عین حال که نمی‌توانیم بگوییم فقط اراده و همت داشته باش تا بتوانی به نتیجه برسی؛ در واقع همه اینها زمانی جوابگو خواهد بود که با همدیگر انجام شود وگرنه احتمال این‌که هرکدام از این روش‌ها به‌تنهایی به نتیجه نرسد، زیاد است.»

حسامی بهترین درمان را مجموعه‌ای از درمان‌های دارویی و غیردارویی می‌داند و می‌گوید: «در فرآیند ترک سیگار، ترکیبی از تجویزهای دارویی پزشک همراه با رفتار درمانی می‌تواند موثر باشد چرا که قسمت مهمی از تمایل به سیگارکشیدن، جنبه روحی و روانی دارد؛ بنابراین فرد باید یاد بگیرد در موقعیت‌های خاص چه رفتارهای ساده‌ای را جایگزین سیگار کشیدن کند. برای همین است که تاکید داریم افراد تصمیم‌گیرنده باید به مراکز تخصصی دولتی یا غیردولتی ترک سیگار مراجعه کنند که به‌صورت رایگان یا با پرداخت هزینه بسیار ناچیزی، آنها را در به پایان‌رساندن این فرآیند کمک کنند.»

انگیزه‌ات را بنویس

پیشنهادهای دیگری هم برای افرادی که می‌خواهند اولین قدم‌های ترک سیگار را خودشان به‌تنهایی و بدون کمک موسسات بردارند وجود دارد‌، مثل نوشتن دلیل و انگیزه‌‌ برای ترک سیگار.

زهرا حسامی دراین‌باره به ما می‌گوید: «اگر بخواهم از مصداق‌های موفق‌مان در کنار گذاشتن سیگار بگویم، باید به افرادی اشاره کنم که علت‌های ترکشان را می‌نویسند. در واقع ما از آنها می‌پرسیم که انگیزه‌تان برای ترک چیست؟ و آنها می‌نویسند سلامت خودشان، خواست خانواده‌شان، الگوبودن برای فرزندشان و... که همه اینها می‌تواند در مصمم‌بودن در این راه، کمک‌حالشان باشد.» و بعد از آن، تغییر عادت‌های سیگارکشیدن هم یکی دیگر از اقداماتی است که در دلزده‌کردن فرد از سیگار می‌تواند موثر باشد: «مثلا فردی که عادت کرده سال‌ها یک نوع سیگار بکشد، می‌تواند نوع سیگارش را عوض کند؛ زمان مشخص بعد از صبحانه، بعد از چای یا هر زمان دیگری را که همیشه عادت به مصرف سیگار داشته است، تغییر بدهد و سیگار کشیدنش را به زمانی دیگر غیر از وقت همیشگی تغییر بدهد. جایش را عوض کند و روزهای اول تصمیم به ترک، در همان جای همیشگی‌اش، مثلا در کنج تراس خانه سیگار نکشد.» در واقع برهم‌زدن عادت‌های همیشگی در این فرآیند، باعث کم‌شدن لذت از آن می‌شود و همین اتفاق مثبتی برای یک ترک موفق خواهد بود.

تعهد به تصمیم

همزمان با شیوع ویروس کرونا، سازمان بهداشت‌جهانی هم موضوع ترک سیگار را جدی گرفته است؛ آنقدر که برای انتخاب شعار امسالش روی تعهدی که افراد سیگاری برای ترک به آن لازم دارند، دست گذاشته است؛ موضوعی که غلامرضا حیدری، رئیس مرکز تحقیقات کنترل دخانیات هم به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: «یکی از راهکارهای فرد برای ترک دخانیات به هر شکلی، شناخت خودش است؛ او چقدر خودش را می‌شناسد؟ چقدر به سیگار وابسته است؟ اگر چندبار ترک و دوباره شروع کرده، اگر در 30دقیقه اول صبح دخانیات مصرف می‌کند و اگر معمولا روزی بیشتر از 20نخ سیگار می‌کشد، او وابستگی بالایی به دخانیات و نیاز به تعهدی قوی‌تر برای تصمیمش دارد؛ در غیر این صورت موفق نخواهد شد.»

در واقع حیدری معتقد است که با یک حرف بی‌‌هوا و براساس یک تصمیم هیجانی، نمی‌توان قید این حد از وابستگی را زد: «او باید خودش را فردی غیرسیگاری ببیند، تعهد بدهد و برای هدفش برنامه‌ریزی داشته باشد. کم نبوده‌اند افرادی که بعد از سال‌ها سیگارکشیدن، به‌یک‌باره آن را کنار گذاشته‌ و دیگر سراغش نرفته‌اند؛ این همان تعهدی است که از آن حرف می‌زنم.»

درواقع حیدری، جنبه روانی مصرف دخانیات را از هر مساله‌ای بالاتر می‌داند و معتقد است که بهتر است پیش از هرچیزی اول بر این جنبه‌ها و وابستگی‌های درونی‌مان کار کنیم و آن‌وقت سراغ دیگر روش‌های درمانی مانند مصرف نیکوتینی غیر از سیگار برویم: «فرد سیگاری باید بنشیند و فکر کند که با مصرف سیگار و قلیان و سایر دخانیات، چه چیزی به‌دست می‌آورد؟ چه چیزی را از دست می‌دهد؟ اگر جواب خوبی برای این سوال‌ها پیدا کرد، آن‌وقت است که می‌تواند سراغ روش‌های درمانی و کلینیک‌ها و موسسات مخصوص این حوزه برود.» در غیر این صورت قدم اول را درست برنداشته است‌.

نرگس خانعلی‌ زاده - جامعه / روزنامه جام جم