وقتی آدم ها با طبیعت دشمن می شوند

عمدتا نفت و لکه های نفتی به عنوان آلاینده های محیط زیست مطرح است. منابع آلودگی نفت به دلیل عملیات نفتکش ها ، تعمیر و سرویس کشتی ها یا جنگ و آتش سوزی چاهها و لوله های نفتی است. اثر زیست محیطی نفت در دریاها به صورت آثار کوتاه مدت و درازمدت است.
آثار کوتاه مدت شامل کاهش در انتقال نور خورشید به اعماق پایین تر ، کاهش در میزان اکسیژن حل شده و خفگی است. آثار درازمدت آن شامل سمی بودن ، اثر روی پلانکتون های دریایی ، باکتری های دریایی ، موجودات بنتیک کف دریا، ماهیان ، گیاهان ثابت ، پرندگان دریایی ، گیاهان آبزی و جنگلهای حراست. همچنین لکه های نفتی اثرات زیادی روی سواحل ، بسترهای نرم دریا و پهنه جزر و مدی می گذارد. (ایزدی و مروتی ، 1383)
به طور کلی لکه نفتی از بدو ورود به محیط زیست آبی دارای مراحل زیر است: 1- انتشار 2- شناوری 3- تبخیر 4- حلالیت 5- پراکنش 6- تعلیق 7- رسوب شدن 8- تجزیه زیستی و 9- فتو اکسیداسیون.
بنابراین به دلیل سیال بودن محیطزیست آبی و دیگر عوامل تاثیرگذار، پاکسازی محیطهای آلوده شده بسیار سخت و مستلزم صرف هزینه های سنگین است. پاکسازی به 3 روش طبیعی ، مکانیکی و شیمیایی صورت خواهد پذیرفت. جنگ خلیج فارس (1991) 2 پیامد مهم دربرداشت: 1- آسیب دیدگی تاسیسات نفتی عراق و 2- آتش سوزی چاههای نفت کشور کویت
1- آسیب دیدگی تاسیسات نفتی عراق
پس از جنگ خلیج فارس و به دلیل تحریم های شورای امنیت سازمان ملل از ورود هرگونه وسایل جهت سالم سازی و تصفیه فرآیند استخراج نفت به داخل عراق جلوگیری شد. در نتیجه پسابهای بسیار خطرناک به هوا فرستاده یا این که در چاههای خالی تخلیه می شد.
2- آتش سوزی چاههای نفت کشور کویت ابتدای ژانویه ، حدود یک هفته پس از آن که نیروهای امریکایی شروع به بمباران مواضع عراق جهت عقب نشینی آنها از کویت کردند ، عراقی ها ظاهرا دریچه مجموعه پالایشگاه «الاحمدی» خود را به سمت سواحل کویت باز می کنند که این مجموعه پالایشگاه دارای لوله های زیرآبی متصل به هم است. جریان یکنواخت نفت خام طی یک هفته به داخل خلیج فارس تراوش کرد. پس از آن که نفت بسیاری وارد خلیج فارس شد ، عراقی ها شروع به آتش زدن لکه نفتی کردند که این آتش تا سواحل کویت امتداد داشت.
ماه ژوئن یک موسسه تحقیقاتی تخمین می زند که حدود 88 میلیون گالن (333 میلیون لیتر) نفت در خلیج تخلیه شده است.

خسارات زیست محیطی جبران ناپذیر جنگ به عنوان یک عامل تاثیرگذار بر سلامت جسمی و روانی افراد، باعث ایجاد تغییراتی در مناسبات اجتماعی انسان ها نیز می شود. جنگ همواره به عنوان عامل مخرب تاسیسات و محیطزیست مطرح بوده است. علاوه بر سازمان صلیب سرخ جهانی که هنگام وقوع جنگها ، وظیفه آمارگیری از تعداد کشته شدگان ، مجروحان و اسیران را به عهده دارد ، این نیاز احساس می شود که سازمان دیگری تاسیس شود تا وظیفه برآورد و آمارگیری از میزان خسارات زیست محیطی را به عهده داشته باشد. انسان اگر بتواند براساس محیطزیست زندگی خود ، زندگی کند ، بر بسیاری از مشکلات روانی و جسمی خود فائق می آید و این تاثیر بسیار زیادی برای رسیدن به یک اجماع کلی درخصوص صلح جهانی خواهد داشت. نکته دیگر آن که فرماندهان نظامی هنگام استقرار پایگاه ها یا تعیین استراتژی جنگی از نظرات کارشناسان محیطزیست نیز استفاده کنند که گاهی یک تصمیم عجولانه جهت منافع کوتاه مدت باعث ضرر و زیانهای بلندمدت و جبران ناپذیر می شود

این لکه نفتی بزرگ حدود 1307مایل مربع (3512 کیلومتر مربع) مساحت داشت از سوی جریان های آبی به سمت جنوب و سواحل کشور عربستان سعودی حرکت کرد و باعث ایجاد خسارت زیادی در کارخانجات و تاسیسات آب شیرین کن واقع در سواحل این کشور شد.
لکه نفتی صدها مایل به سمت سواحل و جزایر کوچک خلیج که محل تخمگذاری و تغذیه جانوران متنوعی از قبیل لاک پشت های نادر خلیج فارس و دوکونگ ها (گاوهای دریایی) بود ، حرکت کرد. اگرچه تلاشهای بسیاری جهت حفاظت از این مناطق آسیب دیده از سوی ایران ، کشور عربستان و بسیاری از کشورهای صنعتی صورت پذیرفت ، ولی بسیاری از این جانوران نظیر پرندگان دریایی به دلیل آلوده شدن بال و پرهایشان به نفت در نتیجه عدم پرواز یا سقوط در آب از بین رفتند. بسیاری از این جانوران در مرکز امداد (جویبل) در عربستان سعودی درمان شدند.
ماه فوریه ، چند روز قبل از پیاده شدن نیروی زمینی ارتش امریکا در عراق (24 فوریه) ، حزب بعث شروع به آتش زدن چاههای نفت کشور کویت کرد. به محض تصرف تمامی میدان های نفتی کویت از سوی امریکا و متحدان ، 640 حلقه از 940 حلقه چاه نفتی کویت در حال اشتعال بود. (همچنین از چاههای نفت دیگر، نشت و تراوش نفتی به دلیل عملیات نظامی نیروهای عراقی و امریکایی صورت می گرفت).ابتدا کارشناسان تصمیم گرفتند 150 حلقه چاه را باقی بگذارند تا کاملا بسوزند و عملیات خاموش سازی را در خصوص بقیه چاهها اعمال کنند. این کار بسیار سخت و خطرناک بود ، زیرا اطراف استخرهای نفتی ایجاد شده ، مین های منفجر نشده ، انواع مهمات و فشنگ و بمب بود.
کار بسیار سنگین و زمان بسیار محدود بود. حدود 10 هزار نیروی متخصص آتش نشانی از بیش از 30 کشور جهان سازماندهی شدند تا اوایل نوامبر آتش را خاموش کنند. یکی از تاثیرات مهم این آتش سوزی ، ایجاد دودهای نفتی (Oil Somoke) بود که باعث ایجاد تغییرات در آب و هوای جهانی می شد. بعدها دانشمندان به این نتیجه رسیدند که این دودهای نفتی به حد کافی بالا نرفته است و فقط به ایجاد تغییرات محلی و منطقه ای منجر شده است. به عنوان مثال این دود موجب شد که درجه حرارت هوا در عربستان و کویت تنزل کند و تقریبا به 25 درجه فارنهایت (14 درجه سانتیگراد) برسد که باعث آسیب و مرگ گیاهان و جانوران صحرایی شد و برای مردم منطقه مشکلات تنفسی ایجاد کرد. باران اسیدی نفت سیاه که ناشی از این دود بود ، باعث خرابی ساختمان ها و از بین بردن محصولات کشاورزی شد.
استخرهایی که حاوی نفت نسوخته بودند و دود سیاه ناشی از آتش باعث افزایش اسیدیته خاک و به دنبال آن افزایش آلودگی آب و مواد غذایی شد. همچنین این استخرهای نفتی که گاه از آب قابل تشخیص نبودند ، سبب تلفات بسیار زیاد پرندگان دریایی نظیر فلامینگو و پرستوهای دریایی شد ، زیرا پرندگان هنگام پر زدن روی این استخرها یا فرود آمدن روی آنها سقوط می کردند ، سپس می مردند. حدودا تخمین زده اند که حدود 20 هزار پرنده آبزی تلف شده و به ساحل آورده شده است ، ولی آمار بیشتر از این است. زیرا به نظر می رسد پرندگان زیر نفت مدفون شده اند. کویت در مراحل بعدی 21 میلیون بشکه نفت از استخرهای نفتی بیرون کشید و آن را پالایش ، سپس صادر کرد.
فوریه 1997 حدود 20 میلیون مترمربع لجن و خاک آلوده به نفت در کویت مانده بود. خوشبختانه وجود یک لایه خاکی و سنگی سفت و سخت از نشست و رسوخ نفت به لایه های داخلی زمین که بیش از 3.7 متر است ، جلوگیری می کند ، ولی هنوز دانشمندان معتقدند آلاینده های نفتی بالاخره راه خود را به سمت لایه های آبی زیرزمینی پیدا خواهند کرد.
بسیاری از راه حل های ارائه شده برای پاکسازی آلودگی های نفتی در حد آزمایشگاهی است. روش بیولوژیک که از باکتری ها و قارچها برای تجزیه لکه های نفتی به هیدروکربن و آب به نظر می رسد ، بهترین راه حل است ، ولی مشکل اینجاست که باکتری ها و قارچهای تجزیه کننده جهت انجام فعالیت تجزیه کنندگی نیاز به یک فیلم آبی برای زندگی روی آن دارند و این در حالی است که آب در کشور کویت کیمیاست. بررسی اوضاع بغرنج زیست محیطی کویت و سایر کشورهای درگیر جنگ نشان می دهد هرچند کارشناسان برای پاکسازی مجدد این کشورها تلاش می کنند اما شرایط اولیه و سالم محیط زیست در این مناطق قابل برگشت نیست و سال ها وقت لازم است تا تعادل نسبی در این مناطق ایجاد شود.