گذرگاهی برای تحکیم مناسبات محور مقاومت/ عمق استراتژیکی به نام القائم

اواخر سال ۲۰۱۲ میلادی بود که شبه نظامیان شاخه‌ی القاعده عراق که پیشتر رهبری آنان بر عهده‌ی ابومعصب زرقاوی بود، با اعلام جدایی از القاعده، گروه جدیدی را به نام دولت اسلامی در عراق و شام تاسیس نمودند. گروه یاد شده به رهبری ابوبکر البغدادی با بهره گیری از فضای نامساعد و جنگی حاکم بر سوریه، به این کشور گسیل یافته و با تصرف گام به گام مناطق وسیعی از سوریه، شهرتی جهانی را رقم زد.

ضعف مفرط حاکم بر عراق و سیاست های اقتصادی و سیاسی ناکام نوری المالکی موجب شد تا شماری از نارضیان عراقی نیز فضا را مساعد یافته و با پیوستن به داعش، زمینه تسری خلافت خودخوانده ابوبکر البغدادی را در مناطق وسیعی از عراق فراهم آورند. موج پیشروی های تروریست‌ها‌ی داعش تا بدان جا پیش رفت که شبه نظامیان آن عملا شهرهای بزرگی در خاورمیانه از قبیل دمشق، بیروت، بغداد و اربیل را در آستانه تصرف خویش می‌دیدند و اگر نبود ورود ایران و شماری از ائتلاف های ضد تروریسم در منطقه، چه بسا تروریست‌های داعشی امروز بر مناطق وسیعی از غرب آسیا حکمفرما شده بودند.

انتشار ویدوئویی از یکی از شبه نظامیان داعش که در آن در مناطق مرزی سوریه و عراق قدم زده و در آن از پایان مرزهای تصنعی حاصل دست سایکس پیکو سخن به میان آورد، موجی از وحشت را در سراسر منطقه حاکم نمود. در این میان بود که دو شهر مرزی بوکمال سوریه و القائم عراق که در دو سوی مرزهای عراق و سوریه قرار گرفته بودند به تصرف خلافت خودخوانده ابوبکر البغدادی درآمد.

با این حال و با تشدید فشارهای ائتلاف مبارزه با تروریسم که تهران و متحدینش در عراق و سوریه نقش بسزایی در هدایت آن ایفا می نمودند، سرانجام تروریست‌های داعشی یکی از پس از دیگری از مواضع خویش عقب نشینی نموده و در سال ۲۰۱۸ عملا تمامی منطقه از لوث گروه‌های تفکیری پاک گردید.

ابتدای هفته جاری بود که نیروهای دولتی عراق خبر از بازگشایی گذرگاه مرزی القائم دادند. گذرگاهی که به گفته‌ی رئیس سازمان اداره گذرگاه مرزی عراق به دستور عادل عبدالمهدی و در راستای تحکیم مناسبات اقتصادی و سیاسی میان بغداد و دمشق گشایش یافت.

عراق و سوریه ۶۰۵ کیلومتر مرز مشترک با سه گذرگاه مرزی شامل رابیعا، القائم و الولید دارند. گذرگاه فیشخابور نیز در منطقه مشترک مرزی عراق با سوریه و ترکیه قرار دارد که پیشتر در کنترل شبه نظامیان حزب دموکرات کردستان عراق قرار داشت، با این حال و پس از اعلام جنگ دولت مرکزی بر علیه اقلیم کردستان عراق، عملا کنترل فیشخابور نیز در دست دولت مرکزی عراق قرار گرفت.

در ادامه این نوشتار به بررسی پیامدهای سیاسی، امنیتی و اقتصادی بازگشایی گذرگاه القائم برای عراق و محور مقاومت خواهیم پرداخت.

تکمیل حلقه‌ی امنیتی محور مقاومت

محور مقاومت اصطلاحی است که رسانه‌های ایرانی و منطقه به جمهوری اسلامی ایران و متحدینش نسبت می‌دهند. مقابله با سیاست‌های اشغالی رژیم صهیونیستی در سرزمین های فلسطینی و خروج نیروهای بیگانه و در راس آنها آمریکایی ها از منطقه، در سرلوحه اهداف محور مقاومت قرار دارد.

دایره محور مقاومت در خلال های سال های اخیر و بویژه پس از بیداری اسلامی وسیع تر از پیش شده و اکنون دامنه آن از تهران تا سواحل مدیترانه و تنگه باب المندب را در بر می گیرد.

حضور تروریست های داعش در مناطقی از عراق و سوریه، عملا در مسیر اتصال اعضای حلقه‌ی محور مقاومت به یکدیگر خلل ایجاد نموده بود. حال و با آزادسازی مناطق اشغالی از لوث تکفیری ها و بازگشایی گذرگاه القائم، زمینه برای ارتباط گیری امنیتی میان طرفین محور مقاومت بیش از گذشته تسهیل شده است. اهمیت این مسئله از آن روست که نیروهای حشدالشعبی عراق در شهر القائم رشته امور را در دست داشته و در سوی مقابل آن نیروهای ارتش سوریه به همراه شبه نظامیان نزدیک به حزب الله و ایران در شهر بوکمال سوریه حضور دارند.

حملات گاه و بیگاه صهیونیست ها به مقرهای محور مقاومت در سوریه و عراق و به ویژه در اطراف گذرگاه یاد شده، گواهی مهم در اهمیت این گذرگاه می باشد. حمایت های پیشین ایران از حزب الله لبنان در گذشته از طریق مسیر هوایی و یا از طریق دریایی و رسیدن به بنادر لبنانی امکان پذیر می بود. اکنون و با آزادسازی منطقه یاد شده، عملا زمینه برای ترانزیت سلاح به مرزهای رژیم صهیونیستی و پشتیابی لجستیکی از سایر اعضای محور مقاومت بیش از پیش فراهم شده است.

تلاش برای خروج نیروهای آمریکایی از سوریه

با آغاز بحران در سوریه و سرایت آن به عراق، نیروهای آمریکایی تحت عنوان مبارزه با تروریسم به منطقه آمده و با تاسیس پایگاه هایی در سوریه و عراق و به بهانه مبارزه با تروریسم در پی مقابله با حکومت قانونی دمشق و مهار متحدین ایران برآمدند.

نیروهای کُرد مستقر در شمال عراق و شبه نظامیان سوریه دموکراتیک که بخش عمده ای از آنها را نیروهای یگان های مدافع خلق که ی پ گ و شاخه سوری پ ک ک محسوب می شوند بسان متحدین آمریکا در منطقه عمل نموده اند. هم اکنون نیروهای آمریکایی پایگاه‌هایی را در شمال سوریه و عراق احداث نموده و عملا راه را برای پیشروی نیروهای سوری و تسلط بر سراسر کشور از سوی دولت مرکزی بسته اند.

آمریکایی ها در سوریه پایگاه هایی را در شمال بوکمال و مناطقی در شرق رود فرات و همچنین منطقه استراتژیک التنف در جنوب بوکمال احداث نموده اند. حضور نیروهای آمریکایی در این منطقه سبب شده تا در خلال مبارزه با تروریسم، جدال هایی میان برخی اعضای محور مقاومت و نیروهای آمریکایی در منطقه یاد شده صورت پذیرد.

اکنون و با بازگشایی گذرگاه القائم و استیلای دوچندان طرفین سوری و عراقی بر دو سوی مرز، عرصه برای حضور نظامیان آمریکایی بیش از پیش تنگ خواهد شد. گسترش روابط دمشق با امان نیز در این مسیر به یاری دولت بشار اسد برآمده و حمایت دولت های تهران و مسکو از دمشق و تلاش برای وضع قوانین بین المللی و خروج قوای بیگانه که بدون اجازه دولت مرکزی به سوریه پای گذارده اند بیش از همیشه مهیا شده است.

تحکیم مناسبات اقتصادی و زمینه صدور نفت ایران

از گذرگاه القائم به عنوان اولین گذرگاه افتتاح شده میان سوریه و عراق پس از آغاز بحرانی به نام داعش نام برده می شود. تداوم جنگ در خلال سال های اخیر، ضربات مهلکی را بر اقتصادهای سوریه و عراق اعمال نموده است. حال و با بازگشایی القائم، مناسبات طرفین و تبادل کالا میان سوریه و عراق که زمانی از رونق برخوردار بود مجددا احیا خواهد شد.

نکته حائز اهمیت دیگر در این مقوله، افزایش مناسبات اقتصادی میان تهران با دولت های سوریه و لبنان خواهد بود. ایران به عنوان شریک اقتصادی سوریه، در طول ماه های اخیر بر میزان حضورش در پروژه های اقتصادی این کشور افزوده است. حال و با افتتاح این گذرگاه، دیگر نیازی به دور زدن دریای سرخ و دسترسی به سوریه نبوده و می توان با هزینه بسیار کمتری از مسیر عراق به سوریه کالا صادر نمود.

اهمیت مسئله زمانی بیشتر خواهد شد که بدانیم، دولت ایران به عنوان کشوری که ۱۵ درصد ذخائر گاز جهان و ۱۰ درصد ذخائر نفت جهان را داراست، سال ها در تلاش است تا زمینه انتقال انرژی خود به اروپا را فراهم نماید. امری که با سنگ اندازی های متعدد آمریکایی ها همراه بوده و عملا مانع از مشارکت ایران در پروژه های عظیمی نظیر ناباکو شده است.

حال و ایجاد امنیت در دو سوی مرزهای عراق و سوریه و افتتاح گذرگاه یاد شده، تهران با خیالی آسوده و بدون نیاز به خاک ترکیه، می تواند در پروژه احداث خطوط لوله های نفتی و گازی مشارکت کرده و ضمن تامین نیازهای انرژی سوریه، عراق، لبنان و احتمالا اردن، از بندرهای طرطوس و لاذقیه سوریه به عنوان سکویی برای صادرات انرژی به جهان غرب بهره برداری نماید.

افزایش صادرات از ایران به شرق مدیترانه منحصر به انرژی نمانده و می تواند دامنه آن به مصالح ساختمانی، صدور خشکبار و محصولات کشاوزی و سایر خدمات مهندسی سرایت نماید.

مهار تجزیه طلب ها

تقسیم خاورمیانه از دیرباز از اهداف آمریکایی‌ها محسوب می شده است، امری که نمود آن را در حمله واشنگتن به عراق در سال ۲۰۰۳ و تلاش برای تقسیم این کشور به سه کشور جداگانه می توان به وضوح مشاهده نمود. تسری بحران به سوریه و حمایت آمریکا از تجزیه طلبان سوریه ذیل مبارزه با تروریسم زمینه را برای تحقق رویای آمریکایی ها بیش از پیش فراهم نمود.

اکنون و با افتتاح گذرگاه یاد شده و اهمیت استراتژیک آن به دلیل نزدیکی اش به مناطق کُردنشین عراق و سوریه، زمینه برای همکاری دوچندان میان دولت های سوریه و عراق برای مبارزه با تجزیه طلبان فراهم آمده است. هم اکنون قریب به سی درصد خاک سوریه که عموما مناطق شرق فرات را در بر می گیرد،‌ تحت سیطره گروه شبه نظامی سوریه دموکراتیک قرار دارد، گروهی که عملا شاخه سوری حزب کارگران کردستان ترکیه (پ ک ک) بوده و هدف خود را تاسیس کشوری مستقل در شمال سوریه اعلام نموده است.

استیلا و حضور نیروهای سوری و عراقی در همسایگی مناطق یاد شده و همکاری دولت های یاد شده با سایر کشورهای منطقه نظیر ایران و ترکیه که از قضا هر دو کشور فوق نیز با خطر گروه های جدایی طلب مواجه اند، می تواند موجب تضعیف تجزیه طلبان در منطقه گردد. همسایگی مناطق کُردنشین سوریه با مناطق کُردنشین عراق زنگ خطر را برای همه ی کشورهای منطقه به صدا در آورده است.

همکاری پیشین دولت عراق، ترکیه و ایران در مقابله با پروسه منتهی به استقلال اقلیم کردستان و آزادسازی کرکوک می تواند در آینده نیز تداوم یابد. بخصوص که در توافق پیشین، عملا کنترل گذرگاه استراتژیک فیشخابور در منطقه مرزی عراق با سوریه و ترکیه از نیروهای دموکرات کردستان ستانده شده و به نیروهای عراقی تحویل گردید.

مهار آب فرات

تغییرات اقلیمی و تداوم خشکسالی در جهان را می توان بزرگترین بحرانی نامید که جامعه بین المللی در طول دهه های آتی با آن دست و پنجه نرم خواهد کرد. خشکسالی در خاورمیانه بدلیل کمبود آب بیش از هر منطقه ای، زمینه را برای جدال های آتی فراهم خواهد نمود. نگاهی به تاریخچه منطقه گواه آن است که نیروهای دولتی ترکیه و عراق (در زمان صدام حسین) و سوریه (در زمان حافظ اسد)، بارها و بارها بر سر مسیر انتقال آب و اعتراض به نحوه بهره برداری هر یک از طرفین تا مرز جنگ نظامی پیش رفته اند.

عبور رودخانه فرات از کنار گذرگاه یاد شده، نشان از اهمیت فزاینده شهرهای بوکمال سوریه و القائم عراق دارد. بی گمان و با تشدید شکاف ها در منطقه، متحدین آمریکا تلاش خواهند نمود تا با حربه ی آب زمینه فشار و تحمیل خواسته های‌شان بر علیه دولت های سوریه و عراق را مهیا نمایند. آب رودخانه فرات پس از عبور از ترکیه به سوریه آمده و از آنجا راهی عراق می شود. هم اکنون بخش هایی از این رودخانه در قلمرو یگان های مدافع خلق قرار دارد. از همین رو استیلا بر القائم و سرمایه گذاری بر منابع آب آن اهمیت فزاینده ای در مناسبات منطقه ای خواهد داشت.

ایزوله رژیم صهیونیستی

این روزها مکررا اخباری دال بر حملات هوایی صهیونیست ها به مقرهای اعضای محور مقاومت در سوریه، عراق و لبنان به وفور در رسانه ها قابل مشاهده است. حملات یاد شده نشان از استیصال فزاینده تل‌آویو در برابر قدرت محور مقاومت دارد. هم اکنون سرزمین های اشغالی فلسطین از سوی جنوب،‌ شمال و شمال شرق در محاصره نیروهای مقاومت قرار گرفته است.

برآیند تحولات منطقه و افزایش قدرت نظامی بازوهای ایران در شام، عراق و حجاز که نمود آن را در هدف قرار دادن پهپادهای اسرائیلی در حریم هوایی لبنان می توان مشاهده نمود، گواه آن است که عرصه نظامی بیش از هر زمان بر صهیونیست ها تنگ شده و تا ویرانی خانه عنکبوت آنها زمان چندانی باقی نمانده است.