شکستگی مچ پا : توانبخشی و کاهش درد با جراحی، ورزش، فیزیوتراپی

با توجه به تجارب متخصصین کلینیک تخصصی پا امید منظور از شکستگی مچ پا این است که یک یا چند عدد از استخوان‌های تشکیل دهنده مفصل مچ پا شکسته است. شکستگی مچ پا از شکستگی ساده یک استخوان که حتی مانع راه رفتن نیز نمی‌شود تا شکستن چند استخوان که باعث بدشکلی مچ می‌شود و بیمار را ملزم می‌کند که تا چند ماه وزنی را روی مچ شکسته تحمیل نکند، متغیر است.

وابسته به مقدار آسیب دیدگی مچ پا فیزیوتراپی پا می تواند به بهبود کمک کند اما گاهی ممکن است نیاز به جراحی باشد. بعد از جراحی، فیزیوتراپی و ورزش برای توانبخشی بسیار مهم است.

علل

شایع‌ترین علل شکستگی پا یا مچ یا پا عبارت است از:

• تصادف خودرو: فشار آمدن به استخوان‌ها و خرد و شکسته شدن آنها یکی از اتفاقات رایج در تصادف‌های وسایل نقلیه موتوری است.
• سقوط و زمین خوردن: زمین خوردن و سقوط گاهی منجر به شکستن کف پا یا مچ پا می‌شود. فرود آمدن روی پا بعد از پرش از حتی یک ارتفاع کوتاه نیز شکستگی کف یا مچ پا را در پی دارد.
• برخورد یک شیء سنگین: افتادن جسم سنگین روی پا یکی از علل شایع شکستگی است.
• اشتباه قدم برداشتن: گاهی اوقات کافی است قدم بعدی را اشتباه بردارید تا استخوانتان بشکند. خوردن انگشتهای پا به اثاثیه نیز شکستن انگشت را به دنبال دارد. چرخاندن مچ پا گاهی منجر به پیچ خوردن و رگ به رگ شدن مچ پا یا شکستگی استخوان می‌شود.
• استفاده بیش از حد: شکستگی‌های استرسی یا فشاری جزء شکستگی‌های شایع در استخوان‌های تحمل کننده وزن کف پا یا مچ پا به شمار می‌آیند. این ترک‌های ریز معمولاً به مرور زمان و در اثر تحمیل مکرر نیروها یا استفاده بیش از حد، در افرادی مانند دوندگان دوی ماراتن ایجاد می‌شود. البته استفاده معمولی از استخوانی که در اثر عارضه‌هایی مانند پوکی استخوان یا شکستگی فشاری ضعیف شده است نیز منجر به این نوع آسیب‌دیدگی می‌شود.

عامل‌های خطر

متخصصان کلینیک تخصصی زانو امید بیان می دارند عامل‌های خطر زیر احتمال شکستگی قوزک یا کف پا را افزایش می‌دهد:

• شرکت در ورزش‌های پربرخورد: فشارهای مکرر و شدید، وارد شدن ضربه مستقیم و آسیب‌های توام با پیچ خوردن مچ پا که در ورزش‌هایی مانند بسکتبال، فوتبال، ژیمناستیک و راگبی رخ می‌دهد، از علل شکستگی مچ و کف پا محسوب می‌شود.
• تکنیک اشتباه یا وسایل ورزشی نامناسب: وسایل ورزشی نامناسب مانند کفش‌های کهنه یا بزرگ یا کوچک یکی از علل زمین خوردن و شکستگی‌های استرسی است. تکنیک‌های اشتباه، برای مثال گرم نکردن بدن و انجام ندادن حرکات کششی قبل از تمرین، نیز آسیب دیدگی کف و مچ پا را به دنبال خواهد داشت.
• افزایش ناگهانی سطح فعالیت: مهم نیست که یک ورزشکار حرفه‌ای هستید یا تازه ورزش کردن را شروع کرده‌اید، اگر مدت یا تعداد دفعات جلسات تمرینی را به یکباره افزایش دهید، خود را در معرض خطر شکستگی فشاری قرار داده‌اید.
• شرایط شغلی خاص: احتمال سقوط از بلندی یا افتادن اشیاء سنگین روی پا در بعضی محیط‌های کاری، مانند محل‌های ساخت و ساز افزایش می‌یابد.
• به هم ریخته یا تاریک بودن خانه: راه رفتن در خانه شلوغ و به هم ریخته یا تاریک با خطر زمین خوردن و آسیب دیدن مچ پا همراه است.
• ابتلا به بعضی عارضه‌ها: کاهش تراکم استخوان (پوکی استخوان) خطر آسیب دیدن استخوان‌های مچ پا و کف پا را افزایش می‌دهد.

علائم

شکستگی استخوان‌های کف پا و مچ پا با نشانه‌ها و علائم زیر همراه است:

• درد آنی یا ضربانی
• دردی که هنگام فعالیت تشدید می‌شود و هنگام استراحت تسکین می‌یابد.
• ورم
• کبودی
• حساسیت به لمس
• بدشکلی
• دشواری در راه رفتن یا تحمل وزن

عوارض

عوارض مربوط به شکستگی استخوان کف پا یا مچ پا چندان شایع نیست، بااین حال در این بخش به توضیح آنها می‌پردازیم.

• بیماری‌های التهابی مفصل (آرتریت): شکستگی‌هایی که تا مفصل پیش می‌رود، سال‌ها بعد منجر به ابتلا به آرتریت می‌شود. اگر کف یا مچ پایتان مدتی طولانی بعد از شکستگی درد گرفت، برای معاینه و ارزیابی به پزشک مراجعه کنید.
• عفونت استخوان (استئومیلیت): چنانچه شکستگی باز باشد، یعنی یک سر استخوان از پوست بیرون زده باشد، استخوان در معرض تماس با باکتری‌های عامل عفونت قرار می‌گیرد.
• سندرم کمپارتمان: این عارضه به ندرت پس از شکستگی‌های مچ پا بروز می‌یابد. سندرم کمپارتمان با درد، ورم و گاهی اوقات ناتوانی در عضلات درگیر دست یا پا همراه است.
• آسیب دیدن عصب یا رگ: آسیب دیدن کف یا قوزک پا می‌تواند منجر به آسیب دیدن رگ‌ها و عصب‌های مجاور نیز بشود و حتی باعث پارگی آنها بشود. اگر متوجه بی‌حسی یا اختلال در گردش خون شدید، بلافاصله به پزشک مراجعه کنید. نرسیدن خون به استخوان مرگ استخوان و متلاشی شدن آن را در پی خواهد داشت.

تشخیص شکستگی مچ پا

پزشک پرونده پزشکی و وضعیت سلامت عمومی بیمار را بررسی می‌کند، و از بیمار سوالاتی درباره تغذیه، داروهای مصرفی و دیگر عامل‌های خطر می‌پرسد. سپس معاینات متعددی از قبیل موارد زیر را انجام می‌دهد:

• ام آر آی (تصویربرداری تشدید مغناطیسی): MRI تصاویری با وضوح بالا را از استخوان‌ها و بافت‌های نرمی مانند رباط‌ها به دست می‌دهد. در بعضی موارد شکستگی مچ پا لازم است که اسکن MRI برای بررسی پارگی رباط صلیبی مچ پا انجام شود.
• رادیوگرافی متداول‌ترین و پرکاربردترین روش تصویربرداری تشخیصی است. شکستگی استخوان و جابجا شدن آن (فاصله بین استخوان‌های شکسته) در عکس رادیوگرافی دیده می‌شود. تعداد قطعات استخوان شکسته نیز در عکس قابل مشاهده است. عکس از پا، مچ پا و کف پا گرفته می‌شود تا اطمینان حاصل شود که آسیب دیگری وجود ندارد.
• تست استرس: پزشک فشار معینی را با توجه به نوع شکستگی به مچ پا وارد می‌کند و عکس رادیوگرافی خاصی را می‌گیرد؛ این آزمایش به تست استرس موسوم است. رادیوگرافی به منظور بررسی ضرورت انجام جراحی انجام می‌شود.
• سی تی اسکن (توموگرافی رایانه‌ای): سی تی اسکن تصاویری از مقطع عرضی مچ پا به دست می‌دهد و گاهی به منظور بررسی دقیق‌تر آسیب مچ پا انجام می‌شود. چنانچه شکستگی تا مفصل مچ پا پیش رفته باشد، سی تی اسکن مفید خواهد بود.

فیزیکال تراپی قبل از جراحی شکستگی مچ پا

چنانچه مچ پا آسیب دیده و احتمال شکستگی آن وجود داشته باشد، متخصص طب فیزیکی اقدامات زیر را انجام می‌دهد و توصیه‌های زیر را ارائه می‌دهد:

• توصیه مراقبت‌های معروف به فرمول RICE شامل استراحت، یخ، باندپیچی و بالا گذاشتن پا.
• بی‌حرکت نگه داشتن مچ پا با بستن باند کشی یا مچ‌بند آتل‌دار: به این ترتیب حرکت مچ پا محدود می‌شود و ورم کنترل می‌شود.
• گذاشتن یخ روی مچ پا برای کاهش درد و ورم
• بالا گذاشتن پای آسیب دیده برای کنترل ورم
• متخصص به بیمار توصیه می‌کند که وزن را هنگام راه رفتن روی پای آسیب دیده نیاندازد و با عصای زیربغل یا واکر راه برود.
• ارائه توصیه‌های لازم به متخصص ارتوپدی یا پزشک اورژانس

درمان شکستگی مچ پا

شکستگی با توجه به نوع آسیب‌دیدگی به روش جراحی یا غیرجراحی درمان می‌شود.

• اگر مچ پا پایدار باشد، فقط یک استخوان شکسته باشد و استخوان‌ها جابجا نشده باشد، مچ پا گچ گرفته می‌شود یا آتل دور آن بسته می‌شود تا بی‌حرکت بماند.
• اما اگر مچ ناپایدار باشد، جراحی برای تقویت مچ پا ضرورت می‌یابد. جراح استخوان‌ها را با پیچ و پلاک فلزی ثابت نگه می‌دارد، سپس آتل دور مچ پا بسته می‌شود. مچ پا پس از فروکش کردن ورم گچ گرفته می‌شود تا استخوان‌ها به خوبی جوش بخورد.

طب فیزیکی پس از شکستن مچ پا

پس از آن که استخوان شکسته درمان شد و بی‌حرکت نگه داشته شد، طب فیزیکی و فیزیوتراپی پا به کمک بیمار می‌آید. متخصص طب فیزیکی پس از جوش خوردن استخوان‌ها در بازیابی قدرت، توانایی حرکتی، تعادل و مهارت‌های ورزشی به بیمار کمک می‌کند.

متخصصین طب فیزیکی درمان‌های زیر را ارائه می‌دهند:

• آموزش راه رفتن: متخصص به بیمار آموزش می‌دهد که چطور بخشی از وزن را به روشی ایمن روی پای آسیب دیده بیاندازد تا مچ پا در نهایت و به تدریج بتواند کل وزن را تحمل کند.
• آموزش شیوه صحیح گام برداشتن: متخصص طب فیزیکی تمرین‌ها و توصیه‌های خاصی را برای بازیابی الگوی صحیح گام برداشتن به بیمار ارائه می‌دهد. تمرکز اصلی معطوف به شیوه حرکت کف پا و مچ پا و زمانبندی گام‌ها می‌شود. می‌توانید روی تردمیل با سرعت آهسته، زمین صاف یا روی پله‌ها تمرین کنید.
• کاهش ورم: ورم از عوارض شایع پس از شکستگی مچ پا است. ماساژ ملایم، بستن با باند کشی، سرمادرمانی یا گرمادرمانی و بالا گذاشتن مچ پای آسیب دیده هنگام استراحت به کاهش ورم کمک می‌کند.
• بازیابی توانایی حرکتی مچ پا: متخصص طب فیزیکی مفاصل مچ پا و پا و بافت‌های اطراف را با بهره‌گیری از تکنیک‌های درمان دستی به آرامی حرکت می‌دهد تا خشکی مفصل کمتر شود و دامنه حرکتی خمشی مفصل افزایش یابد.
• اولتراسوند: در روش اولتراسوند تراپی ارتعاش‌های مکانیکی با فرکانس بالایی روی موضع اعمال می‌شود که در اثر تبدیل انرژی الکتریکی به امواج صوتی تولید شده است. اولتراسوند معمولاً بسته به عمق بافت هدف در فرکانس یک تا سه مگاهرتز اعمال می‌شود. اولتراسوندتراپی مچ پای شکسته درد و ورم را کمتر می‌کند و روند التیام بافت را تسهیل می‌نماید.
• لیزردرمانی :در این روش از طول موج‌های معینی از نور استفاده می‌شود که اثر ضدتورم و ضدالتهابی قوی را بر روی بافت‌های هدف به جا می‌گذارند. لیزر برای عارضه‌های دردناک همراه با ورم یا التهاب مفید است.فوتون‌های انرژی لیزر در عمق بافت نفوذ می‌کند و رشد و تکثیر سلولی را تسریع می‌کند. سلول‌های تاندون‌ها، رباط‌ها و عضلات در نتیجه قرار گرفتن در معرض لیزر MLS سریع‌تر می‌توانند خودشان را ترمیم کنند. به موازات کاهش یافتن التهاب، درد نیز به سرعت تسکین می‌یابد. به بیان ساده انرژی لیزر فرایند التیام را به راه می‌اندازد تا به این ترتیب دوران بهبود سریع‌تر طی شود.
• شاک ویوتراپی :موج شوکی توسط تکانه متمرکزی تولید می‌شود که ناحیه دردناک را هدف می‌گیرد. مطالعات نشان داده است که شاک ویوتراپی تعداد فیبرهای عصبی منتقل کننده تکانه‌های درد را کاهش می‌دهد و در نتیجه درد کمتر می‌شود. به علاوه شاک ویوتراپی فرایند التیام بافت را تسریع می‌کند و به تشکیل رگ‌های خونی بیشتر کمک می‌کند.
• بازگشت به محل کار یا میادین ورزشی: همگام با بازیابی قدرت و انعطاف‌پذیری بیمار، متخصص طب فیزیکی برنامه فعالیت خاصی را متناسب با شرایط شغلی یا ورزشی وی تهیه می‌کند تا ازسرگیری فعالیت‌های معمول آسان‌تر شود.

ورزش درمانی

ورزش هایی که بعد از درمان شکستگی مچ پا به بهبود آن کمک می کنند عبارتند از:

جمع کردن حوله

حوله کوچکی را روی زمین بیاندازید، سپس حوله را با انگشتهای پا به سمت خودتان بکشید تا در نهایت حوله کاملاً دور پا جمع شود. این حرکت را به مدت 15 ـ 10 دقیقه انجام دهید.

برداشتن توپ

توپی به اندازه تیله را بین انگشتهای اول و دوم بگیرید و آن را از یک طرف به طرف دیگر ببرید. این حرکت را به مدت 15 دقیقه انجام دهید.

رو به پایین خم کردن پنجه

به پشت دراز بکشید، دستها را دراز کنید و کنار بدن روی زمین بگذارید و پاها را نیز با فاصله دراز کنید. پنجه‌ها را به طرف پایین خم کنید. در این حالت باید کشش ملایمی را در عضلات ساق پا حس کنید، اگر احساس درد کردید، حرکت را متوقف کنید.

خم کردن رو به بالای پنجه

به پشت دراز بکشید، بازوهایتان را شل کنید و کنارتان دراز کنید و پاها را با فاصله روی زمین دراز کنید. کف هر دو پا را به گونه‌ای خم کنید که نوک انگشتان به طرف صورت باشد. در این حالت باید کشش را در عضلات ساق پا حس کنید.

نوشتن حروف با

این تمرین را می‌توانید در حالت نشسته یا خوابیده انجام دهید. وانمود کنید که در حال نوشتن حروف الفبا با پا هستید. این تمرین باعث می‌شود که پا را در تمام جهات حرکت دهید. حروف انگلیسی بزرگ، کوچک و شکسته را دو بار با پا بنویسید. نوشتن حروف مهم‌ترین تمرین است.

چرخش مچ پا

چرخش مچ پا یکی از ساده‌ترین تمرین‌هایی است که برای تقویت مچ پا توصیه می‌شود. روی صندلی بنشینید، یک طناب بازی یا کش ورزشی را زیر کف یک پا بیاندازید. کش یا طناب را به سمت چپ بکشید تا مچ پا به سمت چپ کشیده شود. سپس مچ پا را با وجود نیروی کش به سمت راست بچرخانید. سپس حرکت را برعکس انجام دهید، یعنی کش را به سمت راست بکشید، اما سعی کنید پا را به سمت چپ فشار دهید. این تمرین را چند بار برای هر پا تکرار کنید.

ضربه زدن به زمین با پنجه

صاف روی صندلی بنشینید و پاشنه‌هایتان را روی زمین بگذارید. پاشنه‌ها را روی زمین نگه دارید و با انگشتهایتان به آرامی روی زمین ضربه بزنید. می‌توانید اول یک مچ پا را ورزش بدهید و بعد حرکت را برای پای دیگر تکرار کنید یا این که هر ضربه را با یک پا بزنید. سعی کنید حرکت را یک دقیقه به طور پیوسته انجام دهید، زمان انجام حرکت و سرعت ضربه زدن را هر بار افزایش دهید.

دورسی‌فلکشن مچ پا با کش تراباند

روی زمین بنشینید و پاها را دراز کنید تا زانوها صاف شود. با کش یک حلقه درست کنید و یک سر آن را محکم نزدیک زمین ببندید. پای آسیب دیده را داخل حلقه بگذارید. مچ پا را، با وجود مقاومت کش به سمت سرتان بکشید. پا را چند ثانیه در این وضعیت نگه دارید، سپس به آرامی به وضعیت خنثی ببرید.

حرکت پلانتارفلکشن مچ پا با کش تراباند

روی زمین بنشینید و هر دو زانو را بکشید و صاف کنید. وسط کش را دور یک پا حلقه کنید و دو سر کش را در دست بگیرید. پا را با وجود مقاومت کش رو به پایین فشار دهید. سپس به آهستگی به وضعیت اولیه برگردید.

حرکت اورژن مچ پا با کش تراباند

روی زمین بنشینید و هر دو زانو را بکشید. با کش یک حلقه درست کنید و یک سر آن را محکم نزدیک زمین ببندید. پای آسیب دیده را داخل حلقه بگذارید و مچ پا را علی‌رغم مقاومت کش رو به بیرون فشار دهید. پا را مدتی در این وضعیت نگه دارید و بعد به آرامی به جای اول برگردانید. زانو باید حین حرکت ثابت باشد، پا را برای کامل کردن حرکت نچرخانید.

پیشگیری

رعایت توصیه‌های ایمنی و ورزشی ساده زیر از شکستن کف پا و مچ پا جلوگیری می‌کند:

• پوشیدن کفش مناسب: در مسیرهای ناهموار کفش کوهنوردی بپوشید. در صورت لزوم در محیط کار از کفش‌های با پنجه فولادی استفاده کنید. همواره کفش‌های ورزشی مناسب انتخاب کنید.
• کفش‌های ورزشی را مرتب عوض کنید: اگر پاشنه کفش کتانی‌تان ساییده شده یا کف کفشتان دیگر صاف نیست، آن را دور بیاندازید و یک جفت کفش جدید تهیه کنید. اگر دونده هستید، کتانی‌هایتان را پس از دویدن هر 650 ـ 500 کیلومتر عوض کنید.
• آهسته پیش بروید: برای پیشرفت در برنامه‌های تناسب اندام و جلسات تمرینی عجله نکنید.
• در ورزش کردن تک‌بعدی نباشید: انجام دادن متناوب ورزش‌های مختلف از شکستگی‌های استرسی جلوگیری می‌کند؛ برای مثال هر از گاه به جای دویدن، شنا یا دوچرخه‌سواری کنید.
• استخوان‌ها را تقویت کنید: غذاهای سرشار از کلسیم، مانند شیر، ماست و پنیر برای بدن مفید هستند. مصرف مکمل‌های ویتامین دی نیز استخوان‌ها را تقویت می‌کند.
• چراغ خواب را روشن کنید: بسیاری از موارد شکستگی‌های انگشت نتیجه راه رفتن در تاریکی است.
• خانه را مرتب کنید: ریخت و پاش‌های روی زمین را جمع کنید تا به پایتان به آنها گیر نکند و نیفتید.
• عضلات مچ پا را تقویت کنید: اگر مچ پایتان مرتب پیچ می‌خورد، از پزشک معالجتان بخواهید که تمرین‌هایی را برای تقویت عضلات مچ پا به شما آموزش دهد.

دوران بهبود پس از شکستگی مچ پا

• بهترین کار این است که از همان ابتدا به طور مرتب به متخصص فیزیوتراپی مراجعه کنید. برخی بیماران باید سه تا پنج بار در هفته به کلینیک فیزیوتراپی بروند. پس از آن که قوی‌تر شدید، تعداد جلسات را کاهش دهید، تا در نهایت آمادگی لازم را برای ازسرگیری فعالیت‌های روزمره‌تان پیدا کنید. توانبخشی بعد از شکستگی مچ پا 18 ـ 12 هفته طول می‌کشد.