آیا هاشم‍ زنده است؟

مستند چه می گوید؟
تک خطی مستند، همان اسم مستند است: هاشمی زنده است. با همان معنی مثبت و منفی که می‌تواند داشته باشد. او در هر برهه‌ای اثر‌گذار است؛ انقلاب، برکناری بنی‌صدر، اتمام جنگ تحمیلی، تصمیمات مجلس خبرگان، دوران سازندگی، ریاست جمهوری روحانی، برجام و انتخابات مجلس دهم همه از اثر گذاری آقای هاشمی حکایت دارد. این اثرگذاری در حدی است که همین امروز و نزدیک به یکسال از درگذشت مرحوم هاشمی مردم اثرات مجلس دهم، برجام و آقای روحانی را می‌بینند و هاشمی بعد از درگذشت هم کنش سیاسی دارد و به شکلی در فضای سیاسی کشور زنده است! مستند از تغییر و تفاوت رویکرد آقای هاشمی در حوزه اقتصادی که با حمایت از مستضعفین شروع می‌شود و به اقتصاد آزاد می‌رسد، می‌گوید. سازنده معتقد است ریلی که آقای هاشمی در اقتصاد دهه هفتاد به بعد جاگذاری کرد تا امروز و بجز در یک دوره محدود هنوز تغییر نکرده و هنوز قطار اقتصاد در همان ریل در حال حرکت است. اما آیا این مسیر همان مسیری است که قرار بود در طول انقلاب ریل گذاری شود؟

آیا تصویر کاملی از مرحوم هاشمی در این مستند می‌بینم؟
هیچ مستندی نمی تواند تصویر کاملی از یک شخص ارائه دهد. مگر اینکه حداقل ده قسمت شصت دقیقه‌ای باشد و خود مستندساز مدعی این باشد که می‌خواهد تصویر جامع و کاملی به مخاطب بدهد که مستند مذکور این ادعا را ندارد. به خاطر همین شاید توقع برخی مخاطبان از مستند برآورده نشود. مثل نقش ایشان در حزب جمهوری اسلامی، نقش مثبت در بستر سازی سازندگی و تاسیس دانشگاه آزاد اسلامی که در مستند کمتر پرداخته شد. خط سیر داستان در کنار روایت زندگی آیت‌ا... اشاراتی دارد به تغییر نگاه ایشان در قبل و بعد از انقلاب. کاشت و برداشت‌های مستند به خاطر وجود تصاویر مشخص از این تناقص‌ها یا از نگاه عده‌ای تکامل‌ها، اینقدر واضح است که در این فقره کسی نتواند ان قلت بیاورد. مثل لحن ادبیات آیت‌ا... در محکومیت اغتشاشات خیابانی در دوران ریاست جمهوری که اینطور می‌گوید: نیروی انتظامی باید جلوی تخلف علنی را بگیرد با هرقیمت. مراحلی دارد. یک جا با نصیحت می‌شود، یک‌جا برخورد با باتوم می شود، یک جا برخورد با مسائل بعدی می شود و اگر لازم شد از هر چیزی استفاده کنند. مستند در برابر این سبک تناقض‌ها به رفتاربعدی ایشان مثلا در نماز جمعه سال 88 اشاره می کند. شاید این سبک از ارایه پیام به مخاطب جدید و نوآور نباشد، شاید کشف جدیدی نباشد اما همچنان مثل یک الگوی قدیمی بیننده را تحت تاثیر قرار می دهد.

مستند حرف جدیدی دارد؟
خیر، اگر یک کتاب خوان حرفه ای هستید یا سیاست و تاریخ را به صورت جدی دنبال می کنید و دنبال کشف تازه ای درباره آیت ا... هاشمی هستید این مستند تقریبا به شما کمک شایانی نمی کند. اما برای بیننده عادی سیر زندگی سیاسی آیت ا... مملو از نکات جذاب است. اینکه چگونه خاتمی با ژست مخالفت با هاشمی رئیس جمهور شد و چگونه بسیاری از وزرای هاشمی از دولت وی به دولت اصلاحات نقل مکان کردند تا ماجرای ایران کنترا و تبلیغات عجیب ستاد انتخاباتی ایشان در سال 84 و ماجرای هاشمی 2005. در رابطه با فرم و ساختار هم مستند آرشیوی است. آرشیو از جهتی به دلیل نداشتن مصاحبه خوش ریتم تر است ولی مصاحبه می‌تواند تاییده ای باشد به ادعاهای گوینده مستند و از این جهت و همچنین نبود بازسازی یا فرم‌های متفاوت می توان گفت مستند عادی است، البته آن‌هایی که دستی بر آتش دارند می دانند پیدا کردن این همه تصاویر ارشیوی با کیفیت و به گزینی آن‌ها کار بسیار سخت و طاقت فرسایی است که مستند را از این جهت متمایز کرده است.

دیده می شود؟
به اعتقاد نگارنده بله. اولا به دلیل شخصیت آقای هاشمی و جاذبه و دافعه‌ای که در جامعه دارد هر مستند نگاری از ایشان توان تبدیل شدن به یک مستند محل بحث را دارد. دوما به دلیل قرائت انتقادی این مستند حتما جواب‌هایی توسط طیف سیاسی حامی آیت‌ا... هاشمی داده می شود. سوما دانشگاه ها به عنوان بستر نوین ارائه محصولات مستند می‌تواند به این دیده شدن کمک کند هرچند احتمالا با مخالفت برخی مسؤولان محافظه کار مواجه می‌شوند و آخر اینکه هر محصولی که از قرائت رسمی و تکراری فاصله بگیرد حتما جذاب است.

محسن مسعودی
روزنامه‌نگار