بلاتکلیف‌گرام

پیام تیرانداز مدیرعامل خبرگزاری فارس که روز شنبه خبر از آغاز به‌کار فعالیت کانال اطلاع‌رسانی اخبار این خبرگزاری بر بستر پیام‌رسان‌هایی نظیر هات‌گرام و طلاگرام داده اعلام کرده: وزارت ارتباطات و قوه قضاییه، دو پیام‌رسان طلاگرام و هاتگرام را قانونی می‌دانند و فیلتر نکرده‌اند، بنابراین برای فعالیت در این پیام‌رسان‌ها، منعی برای خبرگزاری فارس نیست.

این نسخه بدون فیلتر

ماجرا از این قرار بود که برای حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی این اتفاق آغاز شد، اما همزمان دو نسخه جایگزین فارسی از تلگرام در دسترس بود و تا حدودی میان کاربران رواج داشت. با آغاز فیلترینگ تلگرام بسیاری می‌گفتند این نسخه‌ها فیلتر نشده و می‌توان به تلگرام دسترسی داشت و از آن استفاده کرد.

تنها نکته‌ای که در این نسخه‌ها به چشم می‌آمد این بود که کانال‌های معاند با جمهوری اسلامی از دسترس خارج بود و دسترسی به آنها مسدود شده بود.

در غیر این‌صورت هیچ تفاوتی با نسخه اصلی تلگرام نداشت.

هرچند در ماجرای شلوغی‌های بازار تهران در تابستانی که پشت‌سرگذاشتیم همین کانال‌ها سر و کله‌شان در نسخه‌های ثانویه تلگرام هم پیدا شد و شائبه‌هایی را در ذهن کاربران ایجاد کرد اما در هر صورت این نسخه با وجود هشدارهای بسیار همچنان در دسترس بود و بدون هرگونه مشکلی، خدماتی که کاربران عمومی پیام‌رسان‌ها می‌خواستند را به آنها ارائه می‌کرد.

مرداد ماه بود که ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر شورای‌عالی فضای مجازی در حاشیه بازدید از نمایشگاه الکامپ گفت «به دو نسخه ایرانی تلگرام، یعنی تلگرام طلایی و هاتگرام چند ماه فرصت داده شده به پیام‌رسان‌های بومی تبدیل شوند و 15 شهریورماه آخرین مهلت این دو است» اما 16 شهریور بود که خبرگزاری فارس در خبری که از قول «یک منبع آگاه در بدنه دولت» منتشر کرد، نوشت به این دو نسخه فارسی تلگرام تا پایان آذر مهلت جدید داده شده است.

این منبع آگاه گفته بود مدیران تلگرام طلایی و هاتگرام می‌گویند در حال مستقل شدن از تلگرام و تبدیل شدن به پیام‌رسان کاملا بومی هستند و از این رو در جلسه‌ای با رئیس قوه قضاییه مقرر شد فرصت دوباره‌ای برای اتمام اقدامات فنی به این دو نسخه فارسی تلگرام داده شود.

کوچ در آغاز فصل سرد

حالا در آستانه آذرماه هستیم اما خبری از استقلال و تبدیل این دو پوسته تلگرام به نسخه‌های بومی پیام‌رسانی نیست و حتی رسانه‌ها در آغاز فصل سرد کوچ دیگری را تجربه می‌کنند و پیام‌رسانی را در بستری تجربه می‌کنند که پیش از این در آن مشغول بودند.

نکته‌ای که درباره این پیام‌رسان‌ها باید به آن اشاره کرد این است که کسی درباره قانونی یا غیرقانونی بودن فعالیت آنها اظهارنظری نمی‌کند و حاشیه‌هایی را که حول آنها وجود دارد بدون پاسخ رها کرده‌اند. این‌که فیلترینگ این پیام‌رسان‌ها از چه مسیری تامین می‌شود یا این‌که تکلیف پیام‌رسان‌های بومی و تولید داخل در این بازی چه می‌شود؟

حتی مقامات مرتبط با حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات که وزیر ارتباطات در راس آن قرار دارد درباره فعالیت آنها هیچ واکنشی نشان نمی‌دهد. در صورتی که آذری‌جهرمی درباره امنیت پوسته‌های تلگرام گفته بود: «امنیت تلگرام‌های ایرانی را تأیید نمی‌کنیم» و این در حالی است که این دو نسخه بدون محدودیت طی شش ماه اخیر مشغول فعالیت هستند و حتی گفته شده که بیش از 25میلیون کاربر دارند. این حرف را حسن بیگی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس گفته که «وزیر اطلاعات در ضیافت افطاری اعضای کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی و جمعی از نمایندگان مجلس عنوان کرد که تلگرام طلایی متعلق به جمهوری اسلامی ایران است و اکنون ۲۵ میلیون عضو دارد و قانونی است.» حتی سیدعزت‌ا... ضرغامی که عضو شورای‌عالی فضای مجازی است در مطلبی که چندی پیش درباره فعالیت این پیام‌رسان‌ها نوشته بود اشاره‌ای به پیام‌رسان‌های بومی هم کرده بود که: «ما که ناسلامتی عضو شورای‌عالی فضای مجازی هستیم، هنوز نفهمیدیم تلگرام طلایی و دیگر مشتقات تلگرامی نوظهور داخلی چه صیغه‌ای است؟ ظاهرا جنس خارجی رو با روکش داخلی می‌فروشند هم کار #برادران را راه می‌اندازد هم خواهران را! جوون‌های پای کار پیام‌رسان‌های داخلی هم، کلا نمی‌دونن کجای کارن؟! شاید ما هم یک پیام‌رسان مشتی به نام «مش‌گرام» راه‌اندازی کردیم! لال از دنیا نری صلوات فرست!»

با این حال، از شنبه شاهد آغاز به کار رسانه‌های جریان اصلی یعنی فارس و ایسنا در نسخه دوم پیام‌رسان‌ تلگرام (هات‌گرام و طلاگرام) هستیم. در پایان باید توضیح داد که برای این گزارش سراغ چند نفر از اعضای شورای‌عالی فضای مجازی رفتیم که یا تلفن‌ها را پاسخ ندادند یا گفتند حاضر به حرف زدن نیستند یا ارجاع به نامه‌نگاری برای هماهنگی مصاحبه دادند. همچنین با شرکت ارتباطات زیر‌ساخت نیز تماس گرفته شد تا در این‌باره توضیحاتی ارائه کند که آنها نیز ارجاع به روابط عمومی شرکت دادند. برخی مخالفان فیلترینگ تلگرام هم شایعه کردند که قرار است زمینه برای برداشته شدن محدودیت‌ها و فیلتر تلگرام فراهم شود که به نقل از منابع آگاه این شایعه رد شد و آن را یک فضاسازی رسانه‌ای خواندند.

تلگرام می‌تازد

طبق نتایج بررسی‌های صورت‌گرفته در مهر97، 62/5 درصد از پاسخگویان اعلام کردند قبل از فیلتر تلگرام از این پیام‌رسان استفاده می‌کردند. نکته جالب توجه این که در نظرسنجی خرداد این مرکز نیز 62/4 درصد پاسخگویان گفته بودند قبل از فیلتر از تلگرام استفاده می‌کردند. بر اساس نتایج این نظرسنجی در حال حاضر و با گذشت حدود پنج ماه از فیلتر تلگرام 47/3 درصد از کل پاسخگویان اعلام کرده‌‌اند همچنان از تلگرام استفاده می‌کنند که این عدد نسبت به خرداد تقریبا ثابت مانده است.

براساس نتایج این نظرسنجی زنان و مردان تقریبا به یک میزان از تلگرام استفاده می‌کنند. همچنین نتایج نظرسنجی نشان می‌دهد استفاده از واتس اپ بعد از فیلتر تلگرام افزایش یافته، این عدد بر اساس نظرسنجی ملی ایسپا در نیمه فروردین سال جاری قبل از فیلتر تلگرام 12 درصد بوده اما در خرداد و مهر به ترتیب2۵و 30/1 درصد بوده است. میزان استفاده از اینستاگرام بعد از فیلتر تلگرام رشد صعودی داشته و از 17/7 درصد در فروردین سال جاری به 32/2 درصد در خرداد رسیده بود اما این عدد طبق نتایج اخیر ایسپا از خرداد تا مهر نسبتا ثابت مانده است. از طرف دیگر میزان استفاده از شبکه‌های اجتماعی مجازی داخلی از خرداد تا مهر کاهش یافته است؛ پیام‌رسان «سروش» که در فروردین ماه قبل از فیلتر تلگرام، حدود 2 درصد عضو داشته است در خرداد و براساس نتایج نظرسنجی ملی ایسپا به 13/5 درصد رسیده بود اما در مهر سال جاری این مقدار به 4/3 درصد رسیده است، ایتا از 2/9 به 0/9 درصد، آی‌گپ و بله هرکدام از 5/2 و 1/8 به 0/4 درصد، گپ از 4/1 به 0/2 درصد، بیسفون و ساینا از 0/6 درصد هرکدام به 0/1 درصد رسیده‌اند.

حسام آبنوس

رسانه