اعلام وضعیت فوق‌العاده برای بچه‌های ایران

باوری عمومی بین علاقه‌مندان به کتاب و فعالان نشر هست که مبتنی است بر رونق همیشگی بازار کتاب‌های کودکان. برخی معتقدند حتی اگر از آسمان بر سر اهالی کتاب سنگ ببارد تا به فراز سر نویسندگان و ناشران کتاب کودک برسد، گل و گلاب می‌شود و فرود می‌آید. در این گزارش نمی‌خواهیم مختصات و صحت و سقم چنین باوری را راستی‌آزمایی کنیم، فقط می‌خواهیم به بخشی از تازه‌ترین گزارش منتشرشده از نشست گروه‌های بررسی آثار شورای کتاب کودک بپردازیم؛ بخشی که فقط به کتاب‌های ترجمه‌شده از ادبیات کودک جهان می‌پردازد. این گزارش به ما می‌گوید حتی اگر گزاره ابتدای این گزارش مبنی بر رونق همیشگی کتاب‌های تالیفی برای کودکان از درجه اعتبار ساقط شده باشد، ماجرا همچنان برای کتاب‌های ترجمه‌ای بچه‌ها صادق است. در نگاه نخست، شاید به نظرتان این تنها یک گزارش عملکرد ساده باشد، اما بخوانید تا بدانید چه تحلیل‌هایی می‌توان از جزئیات آن به دست داد.

سلطه دارودسته ترجمه‌ای‌ها

مهم‌ترین نکته‌ای که در گزارش امسال گروه ترجمه این شورا می‌توان پی گرفت، رشد عجیب و غریب تعداد کتاب‌های ترجمه‌ای منتشرشده نسبت به سال گذشته است؛ افزایشی 71 درصدی که موجب اعلام حالت فوق‌العاده در گروه ترجمه شده است. این افزایش در گونه‌های واقع‌گرا و فانتزی بوده است و تعداد کتاب‌های کهن و کلاسیک تغییری نداشته است. رشد کمی کتاب‌های ترجمه در رده‌های سنی ج و ب-ج و ج-د بوده است و تعداد کتاب در رده سنی ب و د بدون تغییر بوده و در رده سنی الف و د-ه افت داشته است.

اما دلایلی که این شورا برای چنین افزایشی عنوان کرده، «همکاری نزدیک و هدفمند ناشرین و مترجمان به منظور انتخاب کتاب‌های مناسب برای ترجمه» بوده است. گواهی می‌خواهید؟ اینک گواه! آنها گفته‌اند «گواه این امر افزایش تعداد کتاب‌های چهارستاره نسبت به سال گذشته است».

تحلیل جام‌جم: این افزایش شگفت‌انگیز یک دلیل دیگر هم می‌تواند داشته باشد که در گزارش شورا مغفول مانده است؛ می‌دانیم که با توجه به برکناری نشر ایران از قانون کپی‌رایت، ناشران بیش از آنکه به انتشار کتاب‌های نویسنده‌های وطنی علاقه نشان بدهند، دوست دارند کتاب‌های خارجی‌ها را منتشر کنند. آنها مجبورند به نویسنده‌های خودمان حق‌التحریر بدهند و قرارداد سفت و سخت برای هر بار چاپ ببندند، در صورتی که برای یک کتاب ترجمه‌ای، جز هزینه‌های معمول چاپ و انتشار، تنها یک بار ترجمه را مترجم می‌خرند.

ویراستار لازم نشدند هنوز!

از 524 اثر بررسی شده کتاب‌های ترجمه‌ای برای کودکان، 169اثر فاقد ویراستار بوده‌اند.

تحلیل جام‌جم: سرعت در انتشار با کمترین هزینه، اولویت اغلب ناشران کتاب کودک است؛ از سویی هنوز هم ویراستاری فنی و محتوایی و مهم‌تر از اینها ویراستاری تخصصی، از مواردی است که ناشران ایرانی به عنوان امری تزئیینی و لوکس، و نه لازم و واجب به آن می‌نگرند.

گروه ترجمه شورای کتاب کودک چه می‌کند؟

گروه ترجمه شورای کتاب کودک، آنچنان که از عنوانش پیداست به بررسی کتاب‌هایی می‌پردازد که از ادبیات جهان برای بچه‌ها ترجمه و در ایران منتشر می‌شود. این گروه 36 عضو دارد. این اعضا با برگزاری 40 جلسه حضوری و چندین جلسه غیرحضوری 536 کتاب ترجمه را در سال 97-96 بررسی کرده‌اند. البته در جایی از گزارش هم اشاره شده که شورا، 524 کتاب را بررسی کرده است. این تناقض به‌ناچار در گزارش ما هم پابرجاست.

طلاق و مرگ برای بچه‌ها!

براساس این گزارش، از کل کتاب‌های بررسی شده، 207 اثر دارای طنز و 217 اثر بدون طنز بوده‌اند. از آنجا که به عبارتی 536 و به عبارتی دیگر 524 اثر، بررسی شده‌اند، معلوم نیست باقی کتاب‌ها چه وضعی داشته‌اند؟ به هر حال هر کتابی یا طنز است یا نیست. نکته جالب توجه دیگر این گزارش، موضوعات پربسامد مورد استفاده در کتاب‌هاست. به «مرگ» و «طلاق» توجه کنید! «توجه به حیوانات»، «کودکان بدسرپرست و طلاق»، «مرگ»، «کنترل خشم»، «کنار آمدن با مشکلات» و... .

پول بدم یا اجازه بگیرم؟

از 524 اثر بررسی شده، تنها 64 عنوان از کپی‌رایت استفاده کرده‌اند. نشر «پریان»، «هوپا»، «نشر فاطمی»و ... برای همه آثار خود کپی‌رایت را رعایت کرده‌اند.

تحلیل جام‌جم: در این گزارش اشاره نشده که این ناشران صرفا به کسب اجازه‌ای از صاحبان آثار اکتفا کرده‌اند یا حقی هم پرداخت شده است. برای تحلیل این قسمت شما را به یادداشت دیروز همکارمان محمدصادق علیزاده در صفحه 9 روزنامه جام‌جم ارجاع می‌دهیم.

صابر محمدی

ادبیات و هنر