ماجرای آن تیتر و این عکس

برداشت‌هایی متفاوت از یک سخنرانی

روز شنبه دو اتفاق در عالم سیاست روی داد که تبدیل به سوژه رسانه‌های رسمی و غیررسمی و حتی شبکه‌های اجتماعی شد. البته یکی بیشتر از دیگری در شبکه‌های اجتماعی بازخورد داشت. ماجرای اول دیدار رهبر انقلاب با مسئولان وزارت خارجه بود. دیداری که فردای آن در اغلب روزنامه‌ها تبدیل به تیتر یک شد. ایشان در بخشی از این دیدار فعال کردن ظرفیت‌های استفاده‌نشده یا کم استفاده شده در کشور را مهم دانستند و افزودند: «مذاکرات با اروپایی‌ها قطع نشود اما نباید معطل بسته اروپایی ماند بلکه باید کارهای فراوان لازم در داخل کشور را دنبال کرد.»

این جمله دو بخش دارد که هرکدام از رسانه‌ها یک بخش از آن را تبدیل به تیتر اصلی خود کرده بودند. «مذاکرات با اروپایی‌ها قطع نشود» تیتری بود که از سوی اغلب رسانه‌های اصلاح‌طلب‌ها مورد استفاده قرار گرفت هرچند روزنامه «شرق» با نقل هر دو جمله رهبر انقلاب شاید دقیق‌ترین بازتاب از سخنان رهبری را داشت. اما با این حال برخی رسانه‌ها یادشان رفت که بخش دوم جمله رهبر انقلاب را بازگو کنند و به تعبیری ادامه یافتن مذاکرات با اروپایی‌ها را مطالبه رهبر انقلاب نشان دادند، در صورتی که بخش دوم جمله که با «اما» مطرح شده بود حاوی تاکید بوده است. «نباید معطل بسته اروپایی ماند» این عبارت از سوی برخی رسانه‌ها تبدیل به تیتر یک شد که بیشتر به مطالبه رهبر انقلاب نزدیک بود.

از این‌رو با مرور تیتر یک رسانه‌ها در رابطه با سخنان رهبر انقلاب می‌توان به وارونه کردن سخنان ایشان اشاره کرد اتفاقی که از سوی رسانه‌ها رقم خورد و به عبارتی «هرکسی از ظن خود شد یار من» البته این اتفاق امر تازه‌ای نیست و شاید مصادیق بسیاری برای آن بتوان نام برد.

ماجرای مخالفت آیت‌ا...

موضوع دیگری که باز هم رسانه‌ها از آن سوءاستفاده کردند و ماجرا را وارونه جلوه دادند، مربوط می‌شد به تصاویری که از جلسه رای‌گیری مجمع تشخیص مصلحت نظام در خبرگزاری‌ها منتشر شد. عکس‌ها حاکی از یک انتخابات بود که آیت‌ا... جنتی رئیس شورای نگهبان در رای‌گیری دست بلند نکرده و به نوعی مخالف موضوع به رای گذاشته شده، است. این موضوع علاوه بر این‌که در شبکه‌های اجتماعی دستمایه طنز و تکه‌پرانی‌های سیاسی شد موجب قضاوت‌های نابجا هم شد. فردای آن روز هم روزنامه‌ها با تیتر کردن این عکس و نوشتن تیترهایی برای آن در واقع طوری وانمود کردند که انگار آیت‌ا... جنتی مخالف «اصلاح قانون شوراهای اسلامی شهر و روستا» (و مورد خاص سپنتا نیکنام) بوده در صورتی که ظاهرا ماجرا از این قرار بوده که در آن روز دو رای‌گیری توسط مجمع و اعضای آن صورت می‌گرفته که رای منفی او به طرح «تمدید مهلت جذب اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای و مالی» بوده است در صورتی که رسانه‌ها با وارونه کردن موضوع نشان دادند آیت‌ا... جنتی مخالف قانونی است که بالا به آن اشاره شد.

حتی روابط عمومی مجمع تشخیص مصلحت نظام اعلام کرد: «زمان حضور عکاسان و تصویربرداران رسانه‌ها در جلسه، مقارن با رای‌گیری از اعضای محترم مجمع درباره طرح «تمدید مهلت جذب اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای و مالی» بود و هیچ یک از تصاویر منتشر شده مربوط به رای‌گیری برای اصلاح قانون شوراهای اسلامی شهر و روستا نیست.»

البته نباید از کوتاهی خبرگزاری‌ها در ننوشتن کپشن در عکس‌ها هم رد شد که شاید این موجب شد بسیاری به اشتباه بیفتند اما در هر صورت روزنامه‌ها باید دقت بیشتری برای این مساله خرج می‌کردند. مرور ماجرای رای‌گیری در مجمع تشخیص مصحلت نظام و سخنان رهبر انقلاب و بازتاب این دو اتفاق در رسانه‌ها نشان می‌دهد که روزنامه‌نگاری که همواره شعار واقع‌نمایی و گفتن حقیقت‌ها را مدنظر داشته تا چه میزان تحت‌تاثیر جو قرار گرفته است.

توضیحات روابط عمومی مجمع تشخیص مصلحت نظام نشان می‌دهد که از واقعیت تا حقیقت فاصله زیادی است، در این بین تنها رسانه‌ای که به موضوع رای‌گیری در شورای شهر آن‌طور که بود، اشاره کرده روزنامه «هفت صبح» بود. روزنامه‌ای که می‌توان گفت حقیقت برایش مساله جدی‌تری محسوب می‌شود.

القای پیام ارزش هر کاری را ندارد!

یکی از مسائل طبیعی در رسانه‌ها این است که با استفاده از عکس‌ها، تیترها و چینش خبرهایشان تلاش کنند تا پیامی را که خود به دنبال آن هستند به مخاطب القا کنند و اتفاقا همین مساله باعث می‌شود تا ما در رسانه‌ها، هر روز خلاقیت تازه‌ای ببینیم که در ذهن خیلی‌هایمان هم ماندگار می‌شود اما همین خلاقیت‌ها ممکن است گاهی به خلاف خود تبدیل شود و به جای ارزش، یک ضدارزش رسانه‌ای شود.

گر چه یکی از قدیمی‌ترین و البته بدترین انواع دست بردن در سخنان دیگران، تقطیع سخنان‌شان است اما به کارگیری ناقص صحبت‌های افراد هم گاهی ممکن است تنه‌به‌تنه تحریف بزند و از اعتبار رسانه بکاهد.

در مورد عکس‌ها هم همین اتفاق می‌افتد. عکس بنا بر ماهیت و ذات خود، صامت است و این مخاطب است که بنا بر باورها، شرایط و تصور کلی که ممکن است از یک موضوع داشته باشد عکس را برای خود به استنطاق در آورد؛ رسانه هم می‌تواند برداشت خود را از این موضوع ارائه کند اما این دقت باید وجود داشته باشد که برداشت رسانه از تصویر باید بهره‌ای از واقع نیز داشته باشد و به بیان دیگر پیامی به عکس الصاق نشود که در واقعیت وجود نداشته و بیشتر علایق خود ماست تا آنچه که روی داده است.

حسام آبنوس

رسانه