تله تحریم پیش روی ایران

این خبری بود که هفته گذشته موضوع بحث محافل اقتصادی و سیاسی بین‌المللی قرار گرفت. البته اتحادیه اروپا اعلام کرده که با آرام کردن و تسکین دادن به ترامپ درباره موشک‌های ایران، راهی برای نجات برجام می‌بیند. در حالی که ترامپ تاکید کرده در صورت عدم حصول پیشرفت در تشدید برخی مفاد برجام تا ماه می ‌‌از آن خارج خواهد شد، مقامات فرانسه، آلمان و بریتانیا در همکاری با رکس تیلرسون وزیر خارجه آمریکا، در حال تمرکز روی چگونگی محدود و مهار کردن توسعه موشک‌های بالستیک ایران هستند. این کار می‌تواند برای توافق هسته‌ای زمان بخرد. گفتنی است هرچند کشورهای اروپایی عضو 5+1 از جمله فرانسه و انگلیس از حفظ برجام حمایت کرده و آن را موفقیتی برای خود می‌دانند ولی در عین حال به دنبال همراهی با آمریکا در اعمال فشار و تحریم‌های ضدایرانی به بهانه قدرت دفاعی کشورمان هستند!

در همین ارتباط با دکتر محمدجواد توکلی، اقتصاددان گفت‌وگو کردیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.

به نظر شما آیا اروپا در تصویب تحریم علیه ایران همراه آمریکاست؟

بعد از روی کار آمدن ترامپ برجام هر روز مورد انتقاد مقامات آمریکایی قرار گرفت و اخیرا هم خواستار همراهی اروپا در اعمال تحریم علیه ایران شدند. واکاوی این موضوع نشان می‌دهد آمریکا یک طرح و نقشه‌ای در بحث اقتصاد تحریمی خود دارد و می‌خواهد اقتصاد ایران را نیز مانند فعالیت هسته‌ای به تعلیق دربیاورد. اروپا در مواقع مختلف نشان داده که همراه آمریکاست و اکنون هم که با این کشور همراه نمی‌شود به دلیل گرفتن امتیاز از ایران است. چندین بار از اتحادیه اروپا سوال شده که آیا در اعمال تحریم‌ها همراه آمریکا هستید یا خیر اما پاسخ محکمی در این زمینه داده نشده است. ایران نباید از کشورهای دیگر توقع داشته باشد با سندی به نام برجام همه باید همراهش باشند و در این شرایط حتما بخش سفته‌بازی و رانت‌جویانه در اقتصاد باید حذف شود. اکنون نقدینگی کشور بسیار بالاست و هر لحظه تورم را تهدید می‌کند و هر دوره وارد یکی از بازارهای ارز و طلا می‌شود که این فعالیت رانت‌جویانه به دلیل نزدیک بودن به نقدینگی دیداری طرفداران زیادی دارد. همچنین باید نظام بانکی تقویت شود و نظام مالیاتی کشور را به روز کنیم. هنوز فرار مالیاتی به عنوان جرم شناخته نمی‌شود و همین موضوع موجب شده تا 30 درصد فعالیت‌های زیرزمینی مالیات پرداخت کنند. هنوز بررسی حساب‌های بانکی و ورود و خروج پول رصد نمی‌شود و دولت پیگیر این موضوع نیست که پول در حساب افراد با چه کسب و کاری می‌آید و خارج می‌شود. اگر این اقدامات انجام نشود نتیجه آن همین بازار سفته‌بازانه است که مشاهده می‌شود. با انجام این اقدامات شفافیت مالی در اقتصاد به وجود می‌آید و سرمایه‌گذاری با اطمینان بیشتری صورت می‌گیرد. تحریم یک فرصت برای تقویت اقتصاد داخلی است و باید از آن بهره برد.

ریشه اصلی مشکل به نظر شما کجاست؟

ما دیپلماسی اقتصادی را فدای سیاست کردیم. در زمان چانه‌زنی و به نتیجه رسیدن مذاکرات هسته‌ای برای دولت بیشتر دیپلماسی سیاسی اهمیت داشت و از دیپلماسی اقتصادی غافل شد. در ظاهر برجام، سرمایه‌گذاری در ایران مشکلی ندارد اما آیا واقعا این‌طور است و آمریکا هیچ دخالتی روی این موضوع نمی‌کند. در این شرایط سرمایه‌گذار به صورت بلند‌مدت نمی‌تواند سرمایه‌گذاری خود را انجام دهد و پروژه‌های اقتصادی کشور که سودده هستند مسکوت می‌ماند.

بزرگ بودن چرخش مالی برای برخی پروژه‌ها باعث تردید سرمایه‌گذاران می‌شود و از آنجا که ممکن است چهار ماه بعد آمریکا تعلیق تحریم را امضا نکند کل سرمایه‌گذاری از بین می‌رود و این موضوع ریسک سرمایه‌گذاری در کشور را بالا می‌برد. در برجام آمده که اگر ایران از برجام خارج شد سرمایه‌گذارانی که در ایران سرمایه‌گذاری کردند طبق مدت معلومی می‌توانند سرمایه و تجهیزات خود را خارج کنند اما با این وضعیت اصلا سرمایه‌گذاری صورت نمی‌گیرد. به نظر می‌رسد اکنون در یک تله تحریمی قرار داریم.

تله تحریمی؟ معنای این موضوعی که به آن اشاره دارید چیست؟

به این معنا که تحریم نیستیم اما هیچ امکاناتی هم در اختیار ایران قرار نمی‌گیرد. برای اثبات این موضوع می‌توان به نقل و انتقال پول در نظام بانکی اشاره کرد. در شرایط فعلی که اقتصاد ایران گرفتار تله تحریمی شده چاره‌ای جز اجرای اقتصاد مقاومتی نداریم. اقتصاد درون‌زا و برون‌نگر یکی از موضوعاتی است که در سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی تاکید شده و باید با بهره‌مندی از این روش حداقل خیال سرمایه‌گذار داخلی را راحت کنیم.

تحریم باید به عنوان یک قید بلندمدت در اقتصاد باشد تا اقتصاد کشور را به خارج وابسته نکنیم. باید خیال سرمایه‌گذار و کسب و کار داخلی را راحت کنیم و امکانات را در اختیار آنها قرار دهیم. ما اکنون سرمایه‌گذار داخلی را فراموش کرده‌ایم و برای این‌که نشان دهیم اقتصاد ما بسیار خوب است و مورد تائید کشورهای دیگر قرار دارد به دنبال سرمایه‌گذار خارجی هستیم. اقتصاد ما باید از تعلیق خارج شود و به توانمندی‌های داخلی بیشتر توجه کرد. اگر این اقدامات صورت بگیرد دیگر نگران تحریم آمریکا و همراهی اروپا با این کشور نخواهیم بود. ما هر روز اقتصادمان را به خارج وابسته می‌کنیم و زمانی که تحریمی اتفاق می‌افتد با صدای بلند می‌گوییم که تحریم‌ها اقتصاد کشور را نابود کرد، در حالی که ناکارآمدی‌های مختلف در این زمینه باعث بروز چنین مشکلاتی می‌شود. اکنون کشورهایی مانند چین و روسیه چنین اقداماتی را انجام می‌دهند و بیشتر به سمت تولیدات داخلی روی آوردند تا واردات محصولات. در بحث‌های اقتصادی انتظارها خیلی مهم است و این اهمیت هم در کسب و کار وجود دارد و هم افرادی که قصد دارند فعالیتی را آغاز کنند. این انتظار هم در تجارت خارجی مهم است و هم در تجارت داخلی. از این منظر که سرمایه‌گذار چه آینده‌ای را برای خود متصور است اما آمریکا طبق اختیاراتی که اخیرا خودش به خودش داده هر چهار ما یکبار آن را تمدید می‌کند و سرمایه‌گذار مردد می‌شود که آیا در ایران سرمایه‌گذاری کند یا خیر. در این شرایط ممکن است هر روز اوضاع بدتر شود و در تجارت با ایران دارایی‌های خود را از دست بدهد. این جریان در آمریکا بسیار هوشمندانه طراحی شده و قصد دارند ایران را به کشورهای دیگر وابسته کنند تا در زمان مناسب فرمول‌های جدید خود را برای تحریم پیاده کنند.

راهکارتان را برای خروج از این بحران بگویید.

بعد از توجه به اقتصاد داخلی باید به فکر یک کمربند اقتصادی منطقه‌ای بود که بتوانیم تحریم‌های غرب علیه کشورمان را بی‌اثر کنیم. آمریکا اکنون به این سمت رفته و 80 درصد محصولات عرضه شده در این کشور با برندهای آمریکایی است. تولید آمریکا با توجه به ظرفیت‌های داخلی از 18 هزار میلیارد دلار به 40 هزار میلیارد دلار رسید. کاری که آمریکا انجام می‌دهد برای محیط کسب و کار داخلی خود بسیار مناسب است و ایران نیز باید به همین سمت برود. آمریکا قصد دارد ریسک سرمایه‌گذاری در کشور ما را بالا ببرد و می‌خواهد شرایط نامطمئنی را نزد کشورهای دیگر نشان دهد.

در زمان تحریم چگونه باید مواد اولیه از کشورهای دیگر تهیه کرد؟ یک‌سری صنایع با خرید مواد اولیه محصولات خود را تولید می‌کنند.

یکی از مشکلاتی که ما در اقتصاد داریم این است که صنایع بزرگ را ایجاد کردیم اما زنجیره‌های تکمیلی آن را درست نکردیم. به عنوان مثال در بحث پتروشیمی‌ها تنها یک بخش را ساختیم اما برای تولید محصول نهایی در پتروشیمی‌ها هیچ تلاشی انجام نشده است. در این شرایط هر روز می‌گوییم که پتروشیمی‌ها در حال ورشکستگی هستند و به دنبال آن صنایع نساجی، پوشاک و... نیز روند زیان‌دهی را دنبال می‌کنند. ایران از منابعی که در اختیار دارد نمی‌تواند بخوبی استفاده کند و خود را وابسته به کشورهای دیگر کردیم. بازار پوشاک ایران در اختیار ترکیه و چین قرار گرفته در حالی که ظرفیت تولید پوشاک در کشور بسیار بالاست و اشتغالزایی بالایی هم دارد اما با تجارت ترجیحی با کشوری مثل ترکیه این بازار پر سود را واگذار می‌کنیم و متاسفانه به عواقب آن هم فکری نمی‌شود. چندی پیش دولت برای خودروی در انبار مانده خودروسازان 2500 میلیارد تومان تسهیلات داد اما آن صنعت نجات پیدا نکرد در حالی که خیلی کمتر از این رقم می‌توانست برای فعالیت‌های اشتغالزایی سرمایه‌گذاری شود.

گفت‌وگو: محمد حسین علی‌اکبری