رمزگشایی از سامانه کنترل ترافیک هوایی

وقتی صحبت از کنترل هوایی می‌شود، دو مفهوم جداگانه هدایت هواپیما به سمت مقصد و جدایش هواپیماها از یکدیگر به میان می‌آید. با بزرگ‌تر شدن هواپیماها و گسترش دامنه پرواز انواع وسایل نقلیه پرنده، نیاز برای داشتن سیستم‌های پیچیده و دقیق هدایت هواپیما در مسیرهای تعیین شده به سمت مقاصد گوناگون در دوردست‌ها مطرح می‌شود. این هدایت و کنترل مسیر پروازی یا باید به وسیله سیستم‌های ناوبری نصب شده روی خود هواپیماها انجام گیرد، یا حتما باید سیستم مجزایی کنترل پرنده‌های آهنی را از روی زمین عهده‌دار باشد.

حتما به خاطر می‌آورید فیلم‌هایی که در آنها فردی روی زمین، با یک گوشی بزرگ روی گوش، پشت یک رادار بسیار ساده نشسته و همواره با خلبان پرواز در ارتباط بود. از تعیین موقعیت جغرافیایی خود هواپیما گرفته تا موقعیت هواپیماهای دشمن نسبت به آن، همگی توسط مسئول رادار زمینی به خلبان مخابره می‌شد.

با پیشرفته‌تر شدن سیستم‌های ناوبری و افزایش دقت پرواز هواپیماها، نخستین وظیفه رادارهای زمینی کمرنگ‌تر شده و تمرکز روی افزایش ایمنی حجم بیشمار پروازهای مسافربری، بیشتر شد. پروازهایی که روز به روز بر تعداد آن افزوده شده و دامنه فعالیتشان گسترده‌تر می‌شود. با طراحی راه‌های هوایی مختلف برای اتصال نقاط بیشتری به یکدیگر و مجهز کردن هواپیماها به سیستم‌های پیشرفته ناوبری و هدایت، ضریب ایمنی مسافرت‌های هوایی افزایش چشمگیری پیدا کرد، ولی اکنون با حجم بسیار زیادی از ترافیک‌های هوایی روبه‌رو بودیم که کنترل کننده‌های زمینی، وظیفه جدا کردن آنها از یکدیگر را برعهده داشتند. آنها با استفاده از تکنیک‌های گوناگون جدایش وسایل پرنده از هم، همچون اعمال سرعت‌های متفاوت در یک مسیر هوایی، تغییر جهت پرواز هواپیماها یا محدود کردن آنها برای پرواز در ارتفاع‌های مختلف، پروازها را در مسیرهای مشخص و بعضا یکسان به سمت مقصد هدایت می‌کنند. رادارهای پیشرفته زمینی با داشتن اطلاعات دقیق از سرعت، ارتفاع و جهت پرواز هواپیماها، کاربران خود را در هرچه بهتر هدایت کردن هواپیماها یاری می‌دهند. برخی از این رادارها توانایی محاسبه آستانه خطر و اعلام هشدار از پیش تعیین شده جهت جلوگیری از برخورد هواپیماها به یکدیگر را نیز دارند.

سوالی که پیش می‌آید این است که در صورت غفلت کنترل کننده‌ها در جدا کردن هواپیماها یا عدم توانایی هواپیما در کنترل ارتفاع، سرعت و جهت پیش‌بینی شده، چه اتفاقی می‌تواند مورد انتظار باشد؟ به این منظور سیستم کاملا جداگانه‌ای از سیستم‌های ناوبری هواپیماها روی آنها نصب شده است؛ سیستم جلوگیری از برخورد ترافیک، یا به اختصار TCAS، به صورت اجباری روی تمام هواپیماهای تجاری نصب شده و عملکرد آن به این‌گونه است که هر لحظه با همه ترافیک‌های هوایی اطراف خود با مسافت‌های بسیار طولانی در ارتباط است. در فرآیند این ارتباط، میزان خطر برخورد آن دو، محاسبه شده و اگر این خطر به میزان از پیش تعیین شده‌ای افزایش پیدا کند، دستگاه با در نظر گرفتن شرایط و قابلیت پروازی هواپیماها، خود با تغییر ارتفاع، جدایی مناسب را اعمال می‌کند. یعنی یکی از هواپیماها را به ارتفاع پایین‌تر و دیگری را به ارتفاعی بالاتر هدایت کرده و از برخورد آنها جلوگیری می‌کند. البته لازم به یادآوری است این آخرین مرحله از جدایش دو ترافیک هوایی بوده و فقط تضمین‌کننده ایمنی پروازهاست.

خلبان محمدتقی امیرسام