مشـارکت مردمـــی علیه فــقر

در واقع این که منتظر بنشینیم و انتظار داشته باشیم فقط دولت برای مهار فقر به میدان بیاید، سیاست غلطی است که گذر زمان ثابت کرده جواب نمی‌دهد. این در حالی است که فقر بستر لازم برای طغیان آسیب‌های اجتماعی دیگری مانند طلاق و اعتیاد را نیز فراهم می‌کند. به همین علت مسئولان دست‌کم باید شرایطی ایجاد کنند که شهروندان تا حد توان برای مبارزه با فقر به میدان بیایند.

فقر ریشه می‌دواند

بررسی‌های اخیر وزارت راه و شهرسازی، شمایل واضحی از فقر در ایران را به تصویر می‌کشد؛ طوری که براساس نتایج آن 33 درصد جامعه ایران زیر خط فقر زندگی می‌کنند که قطعا رفع این مسأله بدون مشارکت بالای مردم شدنی نیست.

براساس این گزارش، خانواده‌های طبقه متوسط برای خرید خانه مجبورند حداقل یک‌سوم درآمد ماهانه‌شان را به‌مدت 96 سال پس‌انداز کنند. بدتر از همه این که حداقل4/0درصد از جمعیت ایران در کپر و چادر ساکن هستند، اما جالب است شش میلیون ایرانی قادرند ویلای شخصی بسازند. همچنین براساس این گزارش تکان‌دهنده، 40 میلیون تومان فاصله درآمدی بین دهک اول و دهم کشور اعلام شده است. این شمایل فقر در ایران به هیچ وجه زیبنده کشوری نیست که می‌خواهد تا سال 1404 به عنوان کشور نخست منطقه خاورمیانه در همه حوزه‌های اقتصادی و غیراقتصادی باشد. مبارزه با فقر نیاز به عزمی ملی دارد که بی‌گمان، نهادهای مردمی و تشکل‌های غیردولتی برای رفع این آسیب اجتماعی باید با قدرت بیشتری به میدان بیایند.

با هم‌افزایی دولت و تشکل‌های مردمی، می‌توان به آینده‌ای بهتر برای فقرای ایران امیدوار بود، اما اگر فقط بار کار روی دوش دولت یا نهادهای مردمی باشد یا این که بین این دو، تفاهم و تقسیم کاری وجود نداشته باشد، آن گاه ممکن است یا دچار موازی‌کاری در عرصه مبارزه با فقر بشویم یا این که فقر به شکل مضاعفی بازتولید شود.

مبارزه با فقر در خانواده

نیکوکاران نباید کمک به نیازمندان را فقط به دوستان و آشنایان خود محدود کنند. این نکته‌ای است که بسیاری از کارشناسان بر آن پافشاری می‌کنند، اما در این میان نباید فراموش کرد کمک به نیازمندان باید از اطرافیان آغاز شود، زیرا به این شکل افراد می‌توانند اطمینان پیدا کنند کمک‌هایشان به دست نیازمندان واقعی می‌رسد. این رویکرد سبب می‌شود افراد فرصت‌طلب نیز نتوانند از احساسات نیکوکاران سوءاستفاده کنند.

مشارکت مستقیم 10 میلیون ایرانی در کار خیر

　ایرانیان از دیرباز تاکنون همواره در هر کار خیری پیشقدم بوده‌اند و حسن نیت خود را ثابت کرده‌اند. محسن ولیئی، مدیرکل کمیته امداد امام خمینی (ره) استان تهران در گفت‌وگو با جام‌جم، با اشاره به همین مساله می‌گوید: براساس آموزه‌های دینی، اخلاقی و ملی ما، کار خیر میان ایرانی‌ها ریشه عمیقی دارد و همواره به کار خیر و کمک به مردم توصیه شده است. شرکت در فعالیت‌های خیریه در ذات ایرانی‌هاست و هیچ اتفاقی نمی‌تواند این روحیه معنوی ایرانی‌ها را عوض کند.

به گفته ولیئی، منظور از کار خیر هم صرفا کمک مالی نیست. همین که بتوانیم فرد ناتوانی را از عرض خیابان رد کنیم و حتی سوال فردی را که دنبال مسیر درست در خیابان‌ها می‌گردد، به درستی پاسخ بدهیم، اینها هر کدام مصداق کار خیر است. حتی این روزها نذر فرهنگی هم در برخی خیریه‌ها جاافتاده است و عده‌ای تلاش می‌کنند دانسته‌های خود را به طور رایگان در اختیار دیگران قرار دهند. بنابراین وقتی نگاه می‌کنیم، می‌بینیم ایرانی‌ها در همه حوزه‌ها و شاخه‌های مختلف کار خیر، مشارکت بالایی دارند. این مقام مسئول به ضرورت مشارکت حداکثری مردم در کار خیر اشاره می‌کند و می‌گوید: هر چقدر مردم در کار خیر مشارکت بیشتری داشته باشند، ناخودآگاه این کار خیر، تکثیر می‌شود و در درون خودش، زایش دارد. لذا این که کار خیر بدرستی و با حفظ آبروی فرد کمک گیرنده، تبلیغ و معرفی شود، تاثیر بیشتری در جلب مشارکت‌های مردمی خواهد داشت.

مدیرکل کمیته امداد امام خمینی (ره) استان تهران به آمار خیران ایرانی هم گریزی می‌زند و یادآور می‌شود: بیش از ده میلیون ایرانی در کار خیر به طور مستقیم مشارکت دارند؛ طوری که فقط حدود شش تا هفت میلیون ایرانی، صندوق کمیته امداد را در منازل خود نگهداری می‌کنند و کمک‌هایشان را به این صندوق می‌ریزند. همچنین حدود یک میلیون ایرانی هم در طرح اکرام و طرح محسنین حضور دارند و برای حمایت از کودکان نیازمند پیشگام شده‌اند.

اشاعه نیکوکاری با تخصصی‌تر کردن کار خیر

　بیش از 15 هزار موسسه خیریه در کشور به ثبت رسیده‌اند که خیلی از آنها در حوزه‌های مختلف و گاه در حوزه‌های موازی با همدیگر، مشغول فعالیت هستند. طبیعی است که هر چقدر کمیت و کیفیت ارائه خدمات نیکوکاری در این مراکز بالاتر برود و مشارکت مردم در این خیریه‌ها افزایش یابد، قدم‌های جدی تری می‌توان برای مقابله با فقر برداشت.

مدیرکل کمیته امداد امام خمینی (ره) استان تهران، یکی از مهم‌ترین راه‌های افزایش مشارکت مردم در فعالیت‌های خیریه را تخصصی دیدن امور نیکوکاری می‌داند و می‌گوید: هر چقدر در این حوزه به سمت تخصصی‌تر شدن حرکت کنیم، به همان نسبت هم بهتر می‌توانیم مشارکت اقشار مختلف مردم را جذب کنیم؛ مثلا اگر شرایطی فراهم باشد که معلم آموزش و پرورش یا پزشک و دندانپزشک و پرستار بتواند آموخته‌ها و مهارت خود را در اختیار نیازمندان قرار دهد، قطعا خیل عظیمی از این اقشار، تمایل دارند در این گونه کارها‌ی خیر مشارکت داشته باشند. این که خیریه‌های تخصصی برای مشارکت اقشار مختلف مردم به وجود بیاید، ناخودآگاه خیلی‌ها را به سمت کار خیر می‌کشاند. به گفته ولیئی، می‌توان از خدمات یک پزشک خیر برای درمان یک نیازمند بهره برد؛ یعنی به جای این که به طور مثال به دنبال جذب کمک یک میلیونی از سوی یک پزشک باشیم، می‌توانیم همان پزشک را به سمت جراحی رایگان نیازمندان سوق بدهیم.

مشارکت بیشتر نیکوکاران با شفافیت مالی

اهمیت مدیریت کمک‌های مردمی، دست‌کمی از فرآیند جمع‌آوری این کمک‌ها ندارد. اگر مردم مطمئن باشند کمک‌هایشان به دست افراد نیازمند می‌رسد و از جزئیات توزیع کمک‌هایشان مطلع باشند، در آن صورت، میزان مشارکت‌های مردمی افزایش خواهد یافت؛ اما در برخی خیریه‌ها، این شفافیت اطلاعات وجود ندارد و همین مساله باعث می‌شود برخی مردم نسبت به فعالیت عده‌ای از خیریه‌ها بدگمان شوند.

محمدرضا پورابراهیمی، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس در گفت‌وگو با جام‌جم به همین موضوع اشاره می‌کند و می‌گوید: موسسات خیریه هم باید اطلاعات مالی خود را به طور کامل در اختیار افکار عمومی قرار دهند، اما متاسفانه خیریه‌های زیادی داریم که از این کار اجتناب می‌کنند.

به گفته این نماینده مجلس، یکی از عمده راه‌های افزایش مشارکت مردم در کارهای خیر، اطمینان بخشی به مردم است؛ طوری که مردم با اطمینان قلبی برای افزایش مشارکت خود به میدان مبارزه با فقر بیایند. از سوی دیگر، نباید از خاطر برد کمک افراد متمکن در هر خانواده‌ای می‌تواند عامل مهمی برای از میان بردن فقر در چند خانواده باشند. اگر هر فرد متمکنی، فقط همان اطرافیان خودش را تحت حمایت قرار دهد، ضربه جدی به ساختار فقر وارد می‌شود. این که فرد فقیری، برادر یا خواهر متمکنی داشته باشد، اما کسی به او کمک نکند و مثلا مجبور باشد تحت حمایت نهادهای خیریه باشد، نشان از خلأ فرهنگسازی و اطلاع‌رسانی برای جذب بیشتر مشارکت‌های مردمی دارد.

استفاده از ظرفیت خیران محله

مجید زارع فرد، مدیرکل حمایت‌های اجتماعی کمیته امداد امام خمینی(ره) کشور هم در گفت‌وگو با جام‌جم معتقد است کار مردم را باید به خود مردم واگذار کرد، زیرا مردم بسیار بهتر از بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌ها می‌توانند به شکل خودجوش، مشکل فقر را حل کنند.

به گفته زارع فرد، برای افزایش مشارکت مردم باید پتانسیل‌های مردمی برای کمک به فقرا در محلات شناسایی شود. آن طور که او توضیح می‌دهد کمیته امداد در این مسیر حرکت کرده و توانسته از ظرفیت مساجد برای شناسایی و جذب نیکوکاران بهره ببرد. در این مسیر، مراکز نیکوکاری در مساجد تشکیل می‌شود تا با جذب حمایت‌های مردم محل، کمک‌های مردم یک محله را به نیازمندان همان منطقه برساند. البته به گفته این مقام مسئول، اگر ساکنان محله‌ای متمکن باشند، این مراکز نیکوکاری، حمایت‌های مردم محل را به محله‌ای نیازمند می‌رسانند. به گفته زارع فرد، مراکز نیکوکاری فعال در مساجد، تحت نظارت کمیته امداد هستند، اما وابستگی سازمانی به کمیته امداد امام خمینی (ره) را ندارند.

امین جلالوند