4 ضلع رقابت‌های انتخابات ریاست جمهوری فرانسه

فضای ریاست جمهوری فرانسه در بیشتر مقاطع زمانی، بویژه از جمهوری پنجم در این کشور و از سال 1958 در اختیار جناح راست میانه و گُلیست‌ها بوده است و فقط در دو مقطع به چپ میانه و سوسیالیست‌ها تعلق داشته است. اما باید تاکید کرد که هم جناح راست و چپ میانه در فرانسه با ادامه حضور در اتحادیه اروپا و حوزه پولی یورو موافق هستند و در رابطه با پدیده مهاجرت هم با دیدگاه راست افراطی «مهاجرت ستیزانه» مخالفت می‌کنند. اتفاقاتی در سال‌های اخیر رخ داده است و مردم از این‌که پول واحد اروپایی بتواند مسائل اقتصادی و همچنین رشد فزاینده بیکاری را حل کند ناامید شده و همین موضوع، بستری مناسب برای رشد گرایش‌های افراطی را فراهم کرده است.

از سوی دیگر، افزایش فضای ناامنی و انجام عملیات گروه‌های تروریستی از جمله داعش، در گستره جهان و به‌تبع آن در اروپا و فرانسه، دلایل قابل ذکر دیگری برای مطرح شدن بیش از پیش احزاب افراطی در این کشور می‌باشد.

جریان تندرو در فرانسه از دو بخش تشکیل شده است؛ گرایش‌های چپ افراطی که کمونیست‌ها آن را رهبری می‌کنند و راست افراطی که سابقه پایه‌گذاری آن به آقای «ژان ماری لوپن» باز می‌گردد و اکنون دختر وی «مارین لوپن» رهبر حزب جبهه ملی و نامزد ریاست جمهوری میراث دار آن محسوب می‌شود.

نظریات این دو جریان در شرایط فعلی به هم نزدیک شده است به‌طوری‌که با رصد سخنان آقای «ژان لوک ملانشون» از گرایش چپ رادیکال در همایش «تولوز» فرانسه و خانم لوپن در پاریس این طور استنباط می‌شود که دو جریان چپ و راست افراطی در برخی سیاست‌ها مواضع مشترک دارند و در واقع نوعی از همپوشی بر مناسبات آنها حاکم است. تلاش برای خروج از حوزه یورو، اتحادیه اروپا و حتی ناتو، مهاجرت‌ستیزی و مخالفت با آمریکا از جمله این نکات مشترک است.

در این میان، موضوع مسلمانان یکی از متغیرهایی است که در میان مناظرات میان نامزدها جریان داشته است. شورای مسلمانان فرانسه یکی از نهادهای مدنی مهم این کشور است که سالانه همایشی را برگزار می‌کند که چند روز گذشته نشست اختتامیه آن تشکیل شد. حدود شش میلیون مسلمان در این کشور زندگی می‌کنند که بیشتر آنها از حق رای محروم هستند، اما آرای مسلمانان واجد شرایط، به طور سنتی در گذشته به چپ میانه و سوسیالیست‌ها تعلق داشته و از لحاظ کمیت حدود یک درصد را شامل می‌شود. اما همچنان این درصد اندک برای نامزدهای اصلی انتخابات مهم است و به همین دلیل دیدار با اعضای شورای مسلمانان را در دستور کار خود قرار می‌دهند.

در شرایط فعلی این اقلیت از سوسیالیست‌ها ناامید شده و اعلام کرده که نامزد خاصی را مدنظر قرار نداده‌اند. این در حالی است که مارین لوپن اعلام کرده در صورت پیروزی در انتخابات، شورای مسلمانان را منحل خواهد کرد.

از جنبه‌ای دیگر، با بررسی فضای انتخاباتی در روزهای اخیر شاهدیم که شهروندان فرانسوی که با راست افراطی میانه‌ای ندارند به سمت چپ رادیکال و نامزد آن ژان لوک ملانشون تمایل پیدا کرده‌اند که دارای ویژگی‌های خاص شخصیتی و از قدرت سخنوری فوق‌العاده‌ای برخوردار است و باعث رشد وی در نظرسنجی‌های اخیر شده‌اند. این انتخابات مانند همه انتخابات گذشته، قابل پیش‌بینی نزدیک به قطعی نیست، اما ویژگی مهم این دوره این است که برخلاف موارد گذشته، حداقل از سال 1958 به این سو که رقابت اصلی میان دو نامزد راست (گُلیست‌ها) و چپ (سوسیالیست‌ها) بود، در این دوره شاید برای اولین بار است که با یک مربع تشکیل یافته از دو قطب مواجه‌ایم. این مربع که چهار ضلع دارد از راست و چپ میانه، چپ تندرو و راست افراطی تشکیل شده است. به تعبیر دیگر در اضلاع آن فرانسوا فیون (گُلیست ـ راست میانه)، امانوئل ماکرون (سوسیالیست ـ چپ میانه)، ژان لوک ملانشون (چپ رادیکال کمونیست) و مارین لوپن (راست افراطی) قرار گرفته‌اند. دو قطب اصلی درون این مربع راست و چپ میانه از یک طرف و راست و چپ تندرو در سوی مقابل هستند و در حقیقت رقابت اصلی بین میانه‌روها و تندرو‌ها برقرار است.

اگر در دور نخست،‌ نامزدها حد نصاب را برای کسب کرسی ریاست جمهوری به‌دست نیاورند و انتخابات به دور دوم کشیده شود، پیش‌بینی می‌شود مانند سال 2002 که ژان ماری لوپن از راست افراطی و ژاک شیراک از راست میانه به دور دوم انتخابات راه پیدا کردند و فرانسویان از روی وحشت،‌ یکپارچه به ژاک شیراک رای دادند، در انتخابات 23 آوریل 2017 هم مشابه آن رخ دهد که دو حالت متصور است؛ اول این‌که،‌ خانم لوپن به دور دوم راه یابد و در مقابلش یک راست میانه یا چپ میانه قرار گیرد.

در حالت دوم، ملانشون به دور دوم ورود کند. البته در این حالت دیگر پدیده «ملانشون‌هراسی» هم وجود نخواهد داشت. نکته دیگر این که اگر خانم لوپن هم به دور دوم راه یابد، آن «ژان ماری لوپن‌هراسی» حاکم بر سال 2002 نیز وجود ندارد. به این دلیل که اولا، مواضع جبهه ملی نسبت به آن زمان تعدیل شده و دوم این‌که، بخشی از افکار عمومی معتقدند برخی از گفته‌ها و پیش بینی‌های راست تند محقق شده است.

در پایان این تحلیل لازم است در رابطه با تبعات به قدرت رسیدن دو طیف چپ و راست افراطی و تحقق شعارهای انتخاباتی آنها بویژه در رابطه با واحد پول اروپایی و احتمال خروج از اتحادیه نکته‌ای تاریخی ذکر شود؛ در سال 1981 در فرانسه بعد از 23 سال، سوسیالیست‌ها به قدرت رسیدند و فرانسوا میتران رئیس‌جمهور شد. او در دوران رقابت‌های انتخاباتی، شعارهای رادیکال بسیاری عنوان می‌کرد، اما وقتی در آن جایگاه رفیع سیاسی قرار گرفت و به برخی شعارهای خود جامه عمل نپوشاند و مورد اعتراض واقع شد، در جواب منتقدان گفت: «منطق دولت، خودش را بر انسان تحمیل می‌کند.»

اکنون هم همان منطق جاری است. ملانشون و لوپن اپوزیسیون هستند و هنوز به قدرت دست نیافته‌اند، اما به محض رسیدن به پست ریاست جمهوری مجبور می‌شوند مواضع رادیکال خود را تعدیل کنند، همان‌طور که دونالد ترامپ مجبور به این کار شد.

دکتر حجت‌الله ایوبی

عضو هیات علمی دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران