شبکه‌های اجتماعی و دژکارکردهای آن

یعنی حدود 45درصد مشترکان همراه تلفن هوشمند دارند و این آمار روز به روز در حال افزایش است.

فارغ از فواید و مزایای شبکه‌های اجتماعی، این موضوع، خواه ناخواه، به عنوان یک واقعیت در حیات اجتماعی ایرانیان مطرح است.

شیوع و گسترش این پدیده که مصداق بارز تأخر فرهنگی (Cultural Lag) است، مسائلی را در جامعه به وجود می‌آورد که به مهم‌ترین این موارد اشاره می‌شود:

1. شبکه‌های اجتماعی بشدت سبک زندگی مردم را تحت تأثیر قرار داده‌اند و هر چند عنوان می‌شود که این ابزارها تقویت‌کننده روابط و پیوندهای بین گروهی است، به شدت سرمایه اجتماعی را تضعیف کرده و اعتماد اجتماعی در ابعاد بین فردی، نمادین و تعمیم یافته را در معرض تهدید جدی قرار داده‌ است.

2. این شبکه‌ها به دلیل ماهیت فراگیری و فرادروازه‌بانی، حریم خصوصی افراد را تهدید می‌کند.

3. مخاطبان و کاربران این رسانه‌ها به لحاظ اجتماعی بسیار پراکنده هستند و کاملاً فردگرایانه در فضای مجازی سیر می‌کنند که همین موضوع موجب نوعی انزوای اجتماعی در افراد شده است.

4. به هر حال این فضای تحمیل شده، برخاسته از فرهنگ بومی نیست و جنبه وارداتی دارد. لذا چندان با فرهنگ و منش اسلامی و ایرانی انطباق ندارد. به ویژه زمانی که اصول دینی و ارزش‌های اخلاقی نادیده گرفته می‌شود.

5. شبکه‌های اجتماعی حاصل نوعی استثمار نوین هستند و طراحان و دست‌های پشت صحنه، با کوچک‌ترین اتفاق و رخداد طبیعی (که در هر جامعه‌ای وجود دارد) در کشور، آن را در فضای مجازی به یک جریان بدل کرده و درصدد بهره‌برداری از آن برمی‌آیند. در این زمینه می‌توان به نمونه‌هایی مثل اتفاق مهاباد یا مرگ پاشایی اشاره کرد.

6. این شبکه‌های اجتماعی به دلیل انعطاف‌پذیری هویتی و جذابیت نسبی به شدت اعتیادآورند؛ به طوری که کاربران، به خصوص جوانان در برنامه‌ریزی شخصی خود دچار مشکل می‌شوند و نمی‌توانند بین مطالعه، تفریح، تماشای فیلم و... تعادل و توازن لازم را برقرار کرده و در نتیجه مدام در دنیای مجازی پرسه می‌زنند که این اعتیاد به فضای مجازی زمینه دیگر ابتلائات روحی و روانی را فراهم می‌کند.

7. در طول شبانه‌روز محرک‌ها و پیام‌های زیادی خارج از ظرفیت تحلیلی کاربران به ذهن آنها وارد می‌شود لذا فرصت بررسی صحت و سقم بسیاری از این مطالب وجود ندارد. از این‌رو می‌توان انتظار داشت ویژگی‌هایی چون سطحی‌نگری، راحت‌طلبی، انزوا و فردگرایی، پرخاشگری و احتمالاً توهم‌گرایی در نسل جدید بروز و ظهور یابد.

8. عموما مطالب و محتوای منتشر شده در فضای مجازی فاقد منبع و سند لازم هستند و با توجه به تنوع مخاطبان و کاربران، احتمال برداشت ناصواب از این منابع، بسیار است. ضمن این‌که در بیشتر نگارش‌ها و متون ادبی، زبان و ادبیات فارسی و رسم‌الخط آن به عنوان یک میراث فرهنگی در این فضا دچار دگرگونی و فرسایش می‌شود.

به هر حال دسترسی گسترده به فضای مجازی واقعیتی انکارناپذیر است که هم دارای کارکردهای مثبت و هم منفی است. آنچه که در این میان، مهم است توجه بیشتر به تولید محتوا، برنامه‌ریزی، ایجاد فضا و سیاست‌گذاری در این زمینه است که به طبع عزم و همت ملی و هم‌افزایی بین همه نهادها را می‌طلبد.

جعفر عبدالملکی - کارشناس اجتماعی و رسانه