قصه‌گویی در قلب تاریخ

داستان از این قرار است که به مناسبت هفته کتاب، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با همکاری کمیته ملی موزه‌های ایران (ایکوم) طرحی با عنوان «هفت موزه ـ هفت قصه» را از اول این هفته به مدت هفت روز در هفت موزه شهر تهران برگزار کرده است.

احیای شیوه‌های قدیمی مطالعه

سیداحمد محیط طباطبایی، مشاور رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی در توضیح این اتفاق به جام‌جم می‌گوید: «به مناسبت هفته کتاب و کتابخوانی، پژوهشگاه میراث فرهنگی در ابعاد گوناگون سعی در ترویج و ارتقای موضوع کتاب و کتابخوانی دارد.» او با بیان این‌که یکی از شیوه‌های قدیمی کتابخوانی در کشور ما که از دیرباز به‌عنوان شیوه‌ای سنتی و متداول در نظر گرفته می‌شود، روایت و قصه‌گویی است، با ذکر مثالی افزود: «در گذشته شاهنامه توسط نقال‌ها در قهوه‌خانه‌ها روایت می‌شد یا برخی از افراد داستان‌ها و قصه‌های مشهور را در مجالس نقل می‌کردند.» به گفته او، این شیوه به‌عنوان روایت شفاهی و قصه‌گویی یکی از مهم‌ترین وجوه و شاخصه‌های فرهنگ شفاهی و میراث ناملموس‌ماست: «باید اشاره کرد قصه نه به مفهوم قصه برای کودکان، بلکه برای عموم افراد جامعه از کوچک تا بزرگ، نوعی شیوه تربیتی و آموزشی و انتقال فرهنگی همواره مورد توجه بوده است.»

او در ادامه هفته کتاب را فرصت مناسبی برای ترویج قصه‌گویی در جامعه عنوان و بیان می‌کند: «ما سعی کردیم با همکاری کمیته ملی موزه‌های ایران (ایکوم) در هفت موزه شهر تهران، این امر را در جامعه ترویج کنیم.» محیط‌طباطبایی با اشاره به این‌که عنوان این پروژه «هفت موزه ـ هفت قصه» انتخاب شد، می‌گوید: «هفت قصه توسط راویان و قصه‌گویان حرفه‌ای برای مخاطبان در هفت موزه ارائه می‌شود.»

او یکی از آسیب‌های فرهنگی کشور ما را کمبود قصه‌گوی حرفه‌ای می‌داند زیرا معتقد است این قصه‌گویان در انتقال فرهنگی و وجوه مثبت اخلاقی یک جامعه موثرند. با وجود این، او امیدوار است با ترویج چنین برنامه‌هایی به نوعی این سنت قدیمی در رابطه با کتابخوانی به شیوه شفاهی و روایی قدیم در فضای موزه‌ها احیا شود.

کبوترنامه‌رسان و 7 پیکر نظامی

لیلی کفاش‌زاده، مسئول دفتر پژوهش و آموزش کودکان و نوجوانان پژوهشگاه میراث فرهنگی هم که مسئولیت این برنامه را برعهده دارد درباره برنامه‌ای که در موزه پست برگزار شد به جام‌جم می‌گوید: «گروهی از دانش‌آموزان مقاطع دوم و سوم ابتدایی برای این برنامه به موزه پست آمده بودند. برای آنها قصه «مهمان‌های ناخوانده» روایت شد، ولی این قصه با فضای موزه پست مناسب‌سازی شده بود؛ به این صورت که در قصه شخصیت کبوتر نامه‌رسان افزوده شد درحالی‌که در قصه اصلی چنین شخصیتی وجود ندارد.» او با اشاره به دیگر قصه‌هایی که قرار است در این مدت به ترتیب در موزه‌های ملی، کاخ گلستان، فرش، صلح، مقدم و باغ نگارستان برگزار شود، بیان می‌کند: « صلح و طبیعت‌دوستی و فرهنگ و معماری ایرانی از موضوعات و محورهای این قصه‌هاست.»

به گفته او، از آنجا که دربیشتر این موزه‌ها آثار قاجاریه به چشم می‌خورد، برخی از قصه‌هایی که قرار است در این برنامه اجرا شوند، از کتاب «قمر در عقرب» شروین نادری انتخاب شده که به حکایت‌های تاریخی دوران قاجار می‌پردازد.

از اتفاقات جالب این برنامه حضور «فریده فرجام» نویسنده کتاب «مهمان‌های ناخوانده» است که امروز در کاخ گلستان حضور می‌یابد. قصه دیگر، «ای قالی بپر ما را ببر به تهران» از داستان قالی پرنده حضرت سلیمان الهام گرفته است و در موزه فرش اجرا می‌شود. کفاش‌زاده در این‌باره عنوان می‌کند: «قصه‌گوی ما قصه‌اش را با طرح فرش پازیریک که متعلق به دوره ساسانی است و در سیبری کشف شده، اجرا خواهد کرد.»

همچنین قصه هفت‌پیکر نظامی نیز برای کودکان مناسب‌سازی شده و هر روز یک قصه آن در یک موزه برای مخاطبان روایت می‌شود. به گفته مسئول برنامه هفت‌موزه ـ هفت قصه، هر روز بخشی از این قصه در یک موزه روایت می‌شود و در مجموع در هفت روز این قصه کامل خواهد شد.

این قصه‌ها توسط فتانه کاظمی‌نژاد و آزاده صادقی که هر دو عضو شورای کتاب کودک هستند، اجرا می‌شود. فتانه کاظمی‌نژاد در توضیح علت انتخاب قصه هفت‌گنبد نظامی برای اجرا در این برنامه می‌گوید: «ما دنبال قصه‌ای بودیم که هم برای مخاطبان بزرگسال و هم برای مخاطبان نوجوان مناسب باشد. قصه هفت‌گنبد به ترتیب هفت روز هفته روایت می‌شود و این امکان را به ما می‌دهد که در هفت روز این قصه را برای مخاطبان اجرا کنیم. البته هفت‌گنبد از روز یکشنبه شروع می‌شود و به همین دلیل ما شنبه در موزه پست این قصه را اجرا نکردیم و روز آخر هفت‌گنبد را شنبه هفته آینده در موزه پست حکایت خواهیم کرد.»

کاظمی‌نژاد اشاره می‌کند برای کودکان و خردسالان قصه‌هایی را انتخاب کردیم که امکان هم‌آوایی و همرایی آنها با قصه وجود داشته باشد. به گفته او، قصه «مرغ سرخ پاکوتاه» از پروین دولت‌آبادی، «مهمان ناخوانده» از فریده فرجام و «مرغی که دو تخم می‌گذاشت» از قصه‌های شفاهی ایرانی برای کودکان کودکستانی اجرا می‌شود.

همچنین روز چهارشنبه در موزه صلح قصه «دیگچه و ملاقه» از میشائیل انده، ترجمه سیامک گلشیری، اجرا خواهد شد.

اما این برنامه‌ها تا چه اندازه سبب ترویج کتابخوانی می‌شود؟ کفاش‌زاده با اشاره به استقبال طیف‌های مختلفی از جامعه که برای همکاری و شرکت در این برنامه اعلام آمادگی کردند، امیدوار است برنامه‌هایی از این دست به احیای قصه‌گویی و به تبع آن کتابخوانی در جامعه همراه باشد. او همچنین می‌افزاید: «در کنار این برنامه‌ها ما پنل کتابفروشی داریم که افسانه‌هایی را که پژوهشگاه میراث فرهنگی منتشر کرده به فروش می‌گذارد و همچنین کتاب‌هایی چون «مهمان‌ناخوانده» در حضور نویسنده‌اش به فروش می‌رسد.»

او در ادامه به افول فرهنگ قصه‌گویی در کشور ما اشاره می‌کند و می‌گوید: «متأسفانه اکنون در خانواده‌های ما کمتر کسی قادر به قصه‌گویی است و این سنت دارد کم‌کم از میان خانواده‌های ما رخت بر‌می‌بندد.» او امیدوار است این برنامه‌ها به صورت مستمر برگزار شود تا در نهایت به زنده نگه‌داشتن فرهنگ شفاهی و میراث ناملموس ما منجر شود.

برنامه «هفت موزه ـ هفت قصه» از ابتدای این هفته به ترتیب در موزه‌های پست، ملی برگزار شده و صبح امروز در کاخ گلستان برپا می‌شود. این برنامه روز سه‌شنبه در موزه فرش، چهارشنبه در موزه صلح، پنجشنبه در موزه مقدم و جمعه در باغ نگارستان از ساعت 9 تا 12 برگزار خواهد شد.

کمیل انتظاری ‌‌/‌‌ گروه فرهنگ و هنر