مهندسی فرهنگی در جستجوی اراده‌ ملی

دکتر محمد اسحاقی، معاون برنامه‌ریزی و هماهنگی شورای عالی انقلاب فرهنگی در گفت‌وگو با جام‌جم با بیان این‌که شورای عالی انقلاب فرهنگی بر اساس رهنمودها و هدایت‌های رهبر معظم انقلاب، مأموریت‌های ابلاغی را مبنی بر تهیه نقشه راه حوزه علم و فرهنگ و تدوین و تشویق و ابلاغ اسناد راهبردی این دو حوزه به انجام رسانده، درباره اولویت‌های کاری که رهبر انقلاب در حکم دوره جدید شورای عالی انقلاب فرهنگی مشخص کرده‌اند، می‌گوید: مأموریت اصلی این شورا در سال‌های پیش رو بر اجرای مصوبات نقشه مهندسی فرهنگی خواهد بود. این شورا یک نهاد عالی سیاستگذار است اما به ابلاغ و سیاستگذاری بسنده نمی‌کند بلکه برای اجرایی شدن سیاست‌ها توسط نهادهای اجرایی متکثر چه در بخش دولتی و چه در بخش مردمی تلاش خواهد کرد.

به گفته او، همچنان که نقشه راه برای حوزه علم در قالب هدفگذاری، تعیین جهت‌ها و مشخص کردن اقدامات اساسی مورد نیاز این حوزه تحت عنوان نقشه جامع علمی کشور تهیه و ابلاغ شده است، در حوزه فرهنگ نیز نقشه مهندسی فرهنگی که شامل تبیین وضع فرهنگی، شناسایی علل و عوامل، چالش‌ها و نارسایی‌ها در بخش‌های مختلف است، در 33 جلسه شورای عالی انقلاب فرهنگی با عنوان نقشه جامع فرهنگی کشور به تصویب رسیده و ابلاغ شده است. این سند اقدامات اساسی مورد نیاز حوزه فرهنگ را که می‌تواند وضع مطلوب فرهنگی را برای ما به ارمغان بیاورد، مشخص کرده است.

اسحاقی با اشاره به این‌که برای اجرای این نقشه که در دستور کار امسال و سال آینده شورای عالی انقلاب فرهنگی است، ستادی تحت عنوان ستاد هماهنگی و راهبری اجرای نقشه مهندسی فرهنگی پیش‌بینی شده، می‌افزاید: این ستاد با حضور همه نهادهای مسئول و دست‌اندرکار حوزه فرهنگ تشکیل خواهد شد و بر اساس اولویت‌های تعیین‌شده و تقسیم کار بین نهادها و دستگاه‌ها اقدامات خود را دنبال خواهد کرد. امیدواریم همچنان که این اقدامات در حوزه علم و نقشه جامع علمی کارآمد بوده و مورد رضایت رهبر معظم انقلاب قرار گرفته، در حوزه فرهنگ تشکیل این ستاد و پیگیری و اجرایی کردن آن بتواند نتیجه‌بخش باشد.

او در پاسخ به این پرسش که آیا پیش از این برای اجرایی کردن این برنامه‌ها کاری در این حوزه صورت نگرفته است، می‌گوید: در حوزه فرهنگ در سال‌های گذشته نیز اقداماتی صورت گرفته، ولی نه تحت قالب یک نقشه جامع فرهنگی کشور که همه مسائل و موضوعات در آن دیده شود و نقش و سهم همه دستگاه‌ها در آن مشخص شده باشد. اکنون نقشه جامع مهندسی فرهنگی عهده‌دار این کار است. اقدامات صورت‌گرفته در سال‌های گذشته، هماهنگ و مبتنی بر یک برنامه و نقشه راه مدون و مشخص با شاخص‌هایی با قابلیت اندازه‌گیری صورت نگرفته بود. اکنون این زمینه فراهم شده و شورای عالی انقلاب فرهنگی درصدد اجرایی کردن این سند است.

او با تأکید بر این‌که گرد آمدن همه نهادهای مؤثر در فرهنگ و تعیین دستور کار مشخص و پیگیری مستمر آن و تأمین زیرساخت‌ها و منابع انسانی و مالی و پیگیری تحقق آنها در قالب برنامه‌های پنجساله و یکساله می‌تواند در این زمینه نتیجه ‌بخش باشد، عنوان می‌کند: متناسب با شرایط نیز امکان بازنگری در این حیطه‌ها و حوزه‌ها نیز وجود دارد. به هر ترتیب، ایجاد هماهنگی و هم‌افزایی میان دستگاه‌ها می‌تواند حرکت باشتابی را در تحقق اهداف فرهنگی و اجرای مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی در پی داشته باشد.

جلوگیری از پراکنده‌کاری و سلیقه‌گرایی

اسحاقی با بیان این‌که نقشه مهندسی فرهنگی به منظور جلوگیری از اقدامات سلیقه‌ای و تعارض رفتارها در میان دستگاه‌ها ارائه شده است، تا با آمد و شد دولت‌ها، رویکرد‌ها در عرصه فرهنگ تغییر نکند، می‌افزاید: این امر نگاهی به آینده دارد و هدفگذاری حوزه فرهنگ کشور است که دولت‌ها و برنامه‌های توسعه باید در تحقق آنها بکوشند. در دولت یازدهم نیز، همگرایی در نقشه مهندسی فرهنگی وفاقی که مورد نیاز بود فراهم شده و خود رئیس‌جمهور محترم نیز بر اجرای مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی و نقشه مهندسی فرهنگی تأکید دارند. مسلما با تشکیل ستاد، حرکت‌هایی که در بخش‌های مختلف است منطبق با نقشه صورت خواهد گرفت.

یکی از محورهایی که رهبر انقلاب بر آن تاکید داشتند، توجه به جبهه‌بندی جدی میان هواداران فرهنگ انقلابی و اسلامی بود که در این رابطه به گفته معاون شورای عالی انقلاب فرهنگی، گام اصلی برای مواجهه هوشمندانه با برنامه‌های دشمنان این است که نقشه‌ها، فعالیت‌ها و برنامه‌های آنها شناخته شود و در تقویت جناح‌های فرهنگی و مؤمن و در جهت خنثی‌سازی فعالیت های دشمنان باید اقداماتی صورت گیرد.

او می‌گوید: برای ناامیدی دشمنان، ما باید کار و تلاش خود را در عرصه فرهنگی متناسب با این نقشه راه انجام دهیم و از تشتت در فعالیت‌ها خودداری کنیم. زیرا نه تنها تعارض بلکه تشتت و پراکندگی در کارها نیز امکان بهره‌وری دشمن را فراهم می‌کند، بنابراین ایجاد یک جبهه منسجم و هماهنگ با بهره‌گیری از همه ظرفیت‌ها بویژه در بخش مردمی و جوانان متضمن دستیابی به این اهداف باشد.

توجه به جبهه‌بندی فرهنگی

دکتر حسن بنیانیان، رئیس سابق حوزه هنری و مشاور و رئیس کمیسیون فرهنگی اجتماعی و پیوست‌نگاری شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز در این باره اشاره می‌کند که در نقشه مهندسی فرهنگی دو محور کلی باز شده است: یکی افزایش اثربخشی و هماهنگی دستگاه‌ها فرهنگی و دوم اصلاح پیامدهای فرهنگی نظام‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی.

به گفته او، محور دوم که بخش اعظم تغییرات فرهنگی شرایط زمان ما را رقم می‌زند کمتر مورد توجه رسانه‌ها از جمله صدا و سیما قرار می‌گیرد: « 200 سال است که فرهنگ را در ذهن ما تقلیل داده‌اند و در سازمان‌ها محبوس کرده‌اند. به محض شنیدن کلمه فرهنگ، ذهن‌ها به سمت وزارت ارشاد، صدا و سیما یا سازمان تبلیغات اسلامی می‌رود و در بخش دینی به سمت نهاد روحانی می‌رود. در حالی‌که بسیاری از دستگاه‌های اقتصادی و سیاسی و قضایی به دلیل به استخدام گرفتن علم و فناوری غربی از طریق تغییر نمادها و رفتارها به در تغییر تدریجی ارزش‌ها و الگوهای اعتقادی ما نقش دارند.»

به باور بنیانیان، بسیاری از مطالعات نشان می‌دهد که بیش از 70 درصد تحولات فرهنگی ریشه در سیاست‌های اقتصادی مانند برنامه‌های توسعه دارد. وقتی تحول فرهنگی روی می‌دهد که دستگاه‌های فرهنگی علاوه بر رسالتی که برای فرهنگ عمومی دارند این ظرفیت در آنها بوجود آید که کمک کنند به دستگاه‌‌های غیرفرهنگی که کارکرد فرهنگی خود را اصلاح کنند، او می‌گوید: همان بحثی که رهبر معظم انقلاب تحت عنوان پیوست‌نگاری برای طرح‌های اقتصادی و سیاسی و اجتماعی پیگیری می‌کنند. اگر ما بخواهیم در برابر جهانی‌سازی و تهاجم فرهنگی مقاومت کنیم یک حرکت گسترده برای مقابله با فرهنگ مهاجم و بازگشت به فرهنگ اصیل اسلامی نیاز داریم که نه‌تنها در دستگاه‌ها فرهنگی بلکه در همه سازمان‌ها و نهادهای اجتماعی باید اتفاق بیفتد. رهبر معظم انقلاب تأکید دارند که این اقتصاد و سیاست است که باید خود را با فرهنگ هماهنگ کند.به گفته او، اگر اراده مهندسی فرهنگی در کشور شکل بگیرد به طور طبیعی فعالیت‌های دستگاه‌های فرهنگی هم‌جهت خواهد شد. زیرا باید میان دستگاه‌های فرهنگی و غیرفرهنگی هماهنگی و تعامل برای اصلاح پیامدهای فرهنگی اقداماتشان بوجود آید. او در پایان با ارائه یک مثال می‌گوید: اگر بخواهیم مرکز تجاری مناسب با ارزش‌های جامعه اسلامی ایرانی خود بسازیم باید در معماری آن، عرضه کالا، گفتمان فروشنده و مشتری و در دیگر اجزای آن برای ایجاد مناسبات فرهنگی با مطالعه جدی، تحول ایجاد کنیم.