تاریخ، حماسه، شکوه و آزادی در سرودهای ملی جهان

بیشتر سرودهای ملی دارای سبک مارش نظامی یا سرودهای مذهبی‌اند. با وجود این، سرودهای ملی کشورهای آمریکای لاتین بیشتر به قطعات اپرایی تمایل دارند. برخی کشورها نیز از قطعات فانفار که بیشتر با سازهای بادی برنجی و سازهای کوبه‌ای نواخته می‌شود، استفاده می‌کنند.

از سوی دیگر، برخی کشورهایی که دارای نظام پادشاهی هستند، در کنار سرود ملی سرود دیگری دارند با عنوان سرود سلطنتی که با مضامین میهن‌پرستانه به پاسداشت پادشاه و خاندان سلطنتی می‌پردازد. این سرود بیشتر در مراسم سلطنتی و حضور عمومی پادشاه اجرا می‌شود. البته برخی کشورها مانند اردن از سرود سلطنتی به عنوان سرود ملی استفاده می‌کنند. این سرود با این ابیات آغاز می‌شود: «زنده باد پادشاه، آن بلندجایگاه که بیرق‌هایش در بلندی افراشته‌اند.»

کشورهای زیادی ادعا می‌کنند سرود ملی کشورشان نخستین سرود ملی در جهان به شمار می‌آید. با این همه، در میان سرودهای ملی کشورهای مختلف، می‌توان از سرود ملی هلند با عنوان ویلهلموس (Wilhelmus) که بین 1568 و 1572 نوشته شده، نام برد. البته سرود ملی ژاپن که کیمیگایو (Kimigayo) نام دارد، سروده‌ای را از اوایل قرن دهم میلادی به کار گرفته که به نظر می‌رسد قدیم‌ترین متن سروده در میان سرودهای ملی باشد. البته این سروده تا سال 1870 رسمیت نیافت و موسیقی آن سال 1880 تنظیم شده است. با وجود این، نخستین سرودی که به طور رسمی به تصویب رسید، سرود ملی اسپانیا با نام مارچا رئال (Marcha Real) (سرود سلطنتی) عنوان شده است که به سال 1770 برمی‌گردد. ریشه‌های سروده آن که با «اسپانیا جاوید باد! بیا با هم بسراییم! با صداهای مختلف، اما قلبی واحد» آغاز می‌شود، نامشخص است.

به هر ترتیب، این سروده‌ها در اروپای قرن 18 محبوبیت یافت. سرود ملی بریتانیا با نام «خداوند ملکه را حفظ کند»، ابتدا سال 1745 با عنوان «خدا پادشاه را حفظ کند» معمول شد. سرود ملی فرانسه، مارسیز (Marseillaise) نیم قرن بعد سال 1792 نوشته شد و سال 1795 به تصویب رسید.

اشعار سرود ملی کشورها، معمولا به زبان رایج، رسمی یا قراردادی در هر کشور سروده شده است. برای مثال، سرود ملی هند، جانا گانا مانا (Jana Gana Mana) ترجمه سانسکریت از نسخه بنگالی آن است، در حالی‌ که سانسکریت و بنگالی هر دو زبان رسمی هند محسوب می‌شوند. از سوی دیگر، کشور سوئیس که دارای چهار زبان رسمی است، دارای نسخه‌هایی به چهار زبان آلمانی، فرانسوی، ایتالیایی و رومانش است.

کاربرد سرود ملی

سرودهای ملی در هر کشور جایگاه و کاربرد متفاوتی دارد. برخی از آنها در مراسم رسمی با آداب خاصی اجرا می‌شود. برای نمونه گروه موسیقی نظامی آن را می‌نوازد و گروه کر نظامی آن را می‌خواند. در بیشتر کشورها هنگام پخش سرود ملی، همه به پا می‌خیزند یا کلاه از سر برمی‌دارند. یکی دیگر از کاربردهای سرود ملی در مراسم دولتی و موقعیت‌های دیپلماتیک است. همچنین در تعطیلات رسمی و فستیوال‌ها و بویژه در مراسم ورزشی جایگاه ویژه‌ای دارد. در رقابت‌های ورزشی نظیر بازی‌های المپیک، سرود ملی کشور قهرمان (برنده مدال طلا) در مراسم اهدای طلا پخش می‌شود. همچنین پیش از برگزاری بازی‌های برخی لیگ‌های ورزشی، سرود ملی پخش می‌شود؛ رسمی که سابقه آن به بازی‌های بیسبال در جنگ جهانی دوم برمی‌گردد.

در برخی کشورها، سرود ملی هر روز برای دانش‌آموزان در مراسم صبحگاهی پخش می‌شود تا تمرینی برای میهن‌پرستی آنان باشد. در کشورهای دیگر، پیش از شروع نمایش یا فیلم در سالن‌های تئاتر یا سینما، سرود ملی برای مخاطبان پخش می‌شود، اما آنچه بیشتر مرسوم است، پخش سرود ملی از تلویزیون یا رادیوست. بیشتر شبکه‌های تلویزیونی و رادیویی در ساعاتی سرود ملی کشورشان را پخش می‌کنند. برای نمونه، سرود ملی جمهوری خلق چین، در ابتدای اخبار از برخی شبکه‌ها پخش می‌شود. در کلمبیا، قانونی وضع شده که بر مبنای آن، سرود ملی این کشور ساعت 6 صبح و 6 بعدازظهر از تمام شبکه‌های تلویزیونی و رادیویی پخش شود. در تایلند نیز سرود ملی این کشور ساعت 8 صبح و 6 بعدازظهر به طور سراسری پخش می‌شود.

تقلید از سرود دیگر کشورها

به نظر می‌رسد موسیقی سرودهای ملی شباهت تقریبی به یکدیگر داشته باشند، اما در طول تاریخ، مواردی به چشم می‌خورد که برخی کشورها از تم یا ملودی سرود ملی کشورهای دیگر برای سرود ملی خود سود جسته‌اند. سرود ملی لیختن‌اشتاین، بر اساس موسیقی سرود ملی بریتانیا (خدا ملکه را حفظ کند) تنظیم شده است. همچنین سرود ملی غیررسمی امپراتوری آلمان در اواخر قرن 19 و اوایل قرن 20 از ملودی سرود ملی بریتانیا سود جسته بود. سرود مهین‌پرستانه آمریکا با عنوان (My Country, 'Tis of Thee) که ساموئل فرانسیس اسمیت سال 1831 آن را سرود و توماس آرنه تنظیم آن را به عهده داشت از ملودی سرود ملی بریتانیا الهام گرفته بود. این سرود تا سال 1931 ـ که سرود فعلی ایالات متحده جایگزین آن شد ـ به عنوان سرود ملی غیررسمی این کشور در نظر گرفته می‌شد. سرود ملی کشور سوئیس نیز تا سال 1961 سرودی بود که آهنگی شبیه سرود ملی بریتانیا داشت. «ستایش‌کنندگان روس‌ها» که پس از شکست دادن ناپلئون بناپارت، از سوی تزار الکساندر اول، به عنوان سرود ملی روسیه انتخاب شده بود و بین سال‌های 1816 تا 1833 کاربرد داشت، از موسیقی سرود ملی بریتانیا بهره می‌برد. همچنین موسیقی سرود ملی فنلاند که سال 1848 ساخته شده در سرود ملی استونی به کار رفته است. موسیقی سرود ملی امروزی آلمان برگرفته از سرود ملی امپراتوری اتریش ـ مجارستان در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی است.

سرود ملی و موسیقی بی‌کلام

پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، فدراسیون روسیه یک موسیقی غیرمتعارف بی‌کلام را سال 1993 به عنوان سرود ملی معرفی کرده بود. سال 2000 میلادی سروده تازه‌ای که موسیقی سرود ملی شوروی سابق را بر خود داشت، جایگزین آن شد.

سروده‌ها از کجا می‌آیند

تاریخ سرودهای ملی پر است از حکایت‌های شنیدنی و خواندن برخی از آنها خالی از لطف نیست. سرود ملی ایالات متحده یکی از آنهاست که سال ۱۸۱۴ نوشته شد. در آن سال‌ها ایالات متحده در برابر امپراتوری بریتانیا در جنگ بود. یک وکیل آمریکایی به نام فرانسیس اسکات کی که شاهد حمله سنگین ناوگان انگلیسی به بندر مک‌هنری بود، ناباورانه در سحرگاه مشاهده کرد پرچم آمریکا هنوز بر بالای قلعه در اهتزاز است و غرق احساسات وطن‌پرستانه خود شد. در همان لحظه خطی روی کاغذ نوشت که بعدها قسمتی از سرود ملی آمریکا شد. این سرود چهار بند دارد، اما فقط بند اول آن را (به دلیل طولانی شدن سرود) امروزه می‌خوانند.

«در این ساعات فجر صبحگاهان، به من بگو چه می‌بینی

آیا آن پرچمی که دوش بر آن سلام دادیم، اکنون در نور سحرگاهان می‌بینی؟

پرچمی که خطوط راه‌راه پهن آن و ستارگان درخشان آن در این نبرد پرخطر

پرچمی که روی استحکامات ما دلاورانه در اهتزاز بود.»

سرود ملی فرانسه که پیشتر به نام آن ـ مارسیز ـ اشاره کردیم، برگرفته از داوطلبان بندر مارسی در انقلاب کبیر فرانسه است. روژه دو لیل (Rouget de Lisle) افسر ارتش فرانسه و یکی از انقلابیون، این سرود تاریخی و مهیج را سال 1792 سروده که پس از آن، سرود رسمی انقلاب فرانسه و سال 1795 سرود ملی کشور فرانسه شد.

ویژگی سرود‌های ملی جهان

سرود‌های ملی اغلب ویژگی‌های مشترکی دارند. در بیشتر سروده‌ها نام کشور به چشم می‌خورد. برای نمونه، «روسیه، ای دژ مقدسمان/ روسیه، ای میهن عزیزمان»، «برای سرزمین پدری، آلمان»، «زنده باش، ای وطن/ تاجیکستان آزاد من» و... «آزادی»، «میهن آزاد» از مضامینی است که در بیشتر سروده‌ها وجود دارد تا به استقلال و تمامیت ارضی کشور اشاره کند. ستایش و پاسداشت وطن و گفتن از شکوه میهن در همه سروده‌ها بوضوح احساس می‌شود. مام میهن یا پنداشتن میهن چون مادری که به ملت زندگی داده، زینت‌بخش اغلب این سروده‌هاست. سرود ملی تاجیکستان و ترجیع‌بند سرود ملی روسیه «پرشکوه باش ای مام میهن/ که فرزندانت از عهد باستان با هم پیمان برادری داشته‌اند» نمونه‌ای از آن است. در سرود ملی آلمان، تأکید بر «اتحاد و قانون و آزادی/ دلیل خوشبختی ما هستند» نشانگر پررنگ بودن این امور و اهمیت آنها در این گونه سروده‌هاست. اشاره به طبیعت سرزمین و تکریم آن در این بخش از سرود ملی عراق «میهن من، میهن من!/ درخشش و زیبایی/ سرافرازی و نیکی/ در کوه و دشت توست!» کاملا مشهود است. برخی سروده‌ها، وجهه انقلابی و حماسی پررنگ‌تری دارند. سرود ملی فرانسه نمایانگر این امر است: «فرزندان میهن به‌پاخیزید،/ روز شکوه و سرفرازی فرا رسید/ ستم، در برابر ما/ بیرق خونینش را افراشته/ .../ سلاح برگیرید! شهروندان!/ گُردان‌های رزم را تشکیل دهید!/ ... /عشقِ مقدسِ میهن/ سپاه دادگیر ما را رهبر خواهد بود./ آزادی، آزادی گرانقدر/ پایدار همراه پشتیبانانت بمان/ در لوای درفش ما، بگذار پیروزی»

سرودهای ملی

قدیمی‌ترین سرود ملی جهان

هیچ مدرک معتبری دال بر این که سرودهای ملی چه زمانی و چگونه ساخته شده‌اند، وجود ندارد. اسناد موجود نشانگر این است که برای اولین بار در جهان «کیم گائو» که اکنون سرود ملی امپراتوری ژاپن تلقی می‌شود در سال 905 میلادی سروده شده است. البته برخی هم سرود هت ویلهلموس هلند را که طی سال‌های ۱۵۶۸ تا ۱۵۷۲ در خلال جنگ‌های هشتاد ساله به رشته تحریر درآمده، قدیمی‌ترین سرود ملی جهان دانسته‌اند.

طولانی‌ترین سرود ملی جهان

طولانی‌ترین سرود ملی یک کشور متعلق به یونان است که از چهار قطعه از شعر سلوموس تشکیل شده و ۱۵۸ بند دارد. این سرود سال ۱۸۶۵ از سوی نیکلاس مانتزاروس تبدیل به موسیقی شد. البته سرود ملی ایالات متحده آمریکا هم تقریبا جزو سرودهای ملی بلند جهان است که چهار بند دارد، اما اغلب موارد تنها به خواندن بند نخست آن بسنده می‌شود.

کوتاه‌ترین سرود ملی جهان

ژاپن و اردن کوتاه‌ترین سرودهای ملی جهان را دارند که هر کدام شامل چهار خط است. سرود السلام‌الملکی الاردنی، سرود ملی کشور اردن است. این سرود پس از استقلال کشور اردن در سال ۱۹۴۶ به تصویب رسید. متن سرود را عبدالمنعم الرفاعی سروده و آهنگ آن را عبدالقادر التنیر، آهنگساز شناخته شده جهان عرب تهیه کرده است. نسخه اول این سرود بسیار کوتاه بود، اما بعدها کامل‌تر شد.

سرود ملی ژاپن (کیمیگایو) از سال ۱۸۶۸ در ژاپن رسمیت یافته است. خطاب این سرود به امپراتوران ژاپن است و منظور از «صخره ساختن ریگ‌ها»، روند به هم چسبیدن و فشرده شدن سنگریزه‌ها به صورت صخره است که در طبیعت روی می‌دهد.

باشد تا فرمانروایی شما

هزار سال، هشت هزار نسل، بپاید

تا ریگ‌ها

صخره سازند

و بر آنها خزه بروید

سرودهای چند زبانه

سرودهای ملی به صورت‌های مختلف و اغلب به زبان رسمی کشورها اجرا می‌شود. در برخی کشورها که دارای بیش از یک زبان رسمی هستند، اغلب سرود ملی به زبان‌های رسمی کشور نیز وجود دارد. به عنوان نمونه در کشور سوئیس، سرود ملی به چهار زبان رسمی فرانسه، آلمانی، ایتالیایی و رومانش وجود دارد.

نمونه دیگر آفریقای جنوبی است که دارای 11 زبان رسمی است. در سرود ملی این کشور عباراتی از پنج زبان از 11 زبان رسمی این کشور وجود دارد. موارد استفاده از سرودهای ملی نیز متعدد است.

تغییرات سرود ملی

یکی از نمونه‌های متاخر تغییر سرود ملی در جهان، تغییر سرود ملی ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و تغییر سرود ملی اسپانیا در زمان ژنرال فرانکو در اسپانیا بود.

با روی کار آمدن ژنرال فرانکو سرود ملی کشور تغییر کرد و با سقوط او عبارات و اشعار سرود ملی که فاشیستی پنداشته می‌شد، از سرود ملی حذف شد. هم‌اکنون سرود ملی اسپانیا فاقد شعر است.

کمیل انتظاری / گروه فرهنگ و هنر