هواشناسی پیش‌بینی است نه پیشگویی

بلکه انتظار آنها این است که این سازمان بتواند پدیده‌های خاص هواشناسی مانند توفان تهران یا برف سنگین شهر رشت را که با پیامدهایی همراه بود، پیش‌بینی کند.

توفان تهران بهانه‌ای شد گروه دانش روزنامه پرونده‌ای درباره پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی تهیه کند که به چاپ رسید. با توجه به اهمیت این موضوع تصمیم گرفتیم با رئیس سازمان هواشناسی که می‌توانست بهتر از هر فرد دیگری پاسخگوی انتقادهای مطرح‌شده درباره عملکرد سازمان باشد، گفت‌وگویی داشته باشیم که متاسفانه دکتر پرهیزکار فرصتی برای انجام این گفت‌وگو نداشت، اما به سراغ ابراهیم میرزایی، معاون توسعه و پیش‌بینی سازمان رفتیم که ایشان با اشتیاق دعوت ما را پذیرفت و در اولین فرصت زمانی را به این گفت‌وگو اختصاص داد.

مهندس میرزایی به پرسش‌ ما درباره توفان اخیر و کاستی‌ها و کمبودهای سازمان هواشناسی پاسخ داده است.

انتظار همه این بود که با تجهیز هواشناسی به رادارها و ماهواره‌ها باید دقت این سازمان در پیش‌بینی‌ها افزایش پیدا کرده باشد. عده‌ای می‌گویند توفان تهران در رادارها دیده شده بود. اگر چنین توفانی را دیدید یا حدس زدید چرا اطلاع‌رسانی به موقع انجام نشد؟

این که این باد ناگهان از 25 متر به 33 متر در ثانیه برسد با استفاده از امکاناتی مانند رادار قابل پیش‌بینی نیست و در نقشه‌های بزرگ مقیاس نیز چنین تغییراتی اصلا دیده نمی‌شود. این توفان از پدیده‌های خردمقیاس بوده است. ما هم حدس زده بودیم باد شدیدی می‌وزد، اما نمی‌توانستیم حدس بزنیم سرعت این توفان به 33 متر در ثانیه می‌رسد. برای این پیش‌بینی هیچ ابزاری نداریم و نمی‌توان براساس اظهار نظر شخصی پیش‌بینی کرد. پیش‌بین بر مبنای اصول، دانش، قوانین و تجربه‌ای که دارد یک بحث کارشناسی می‌کند و بر مبنای آن پیش‌بینی ارائه می‌کند. پیش‌بینی این که برای یک توده هوا در 15 تا 60 دقیقه آینده چه تغییراتی ایجاد می‌شود امکان‌پذیر نیست. در نهایت می‌توان حدس زد براساس تجربه‌هایی که داریم ممکن است سرعت وزش باد ناشی از جابه‌جایی این توده در فصل بهار که فصل گذر است به 22 تا 25 متر بر ثانیه برسد و پیش‌بین می‌تواند براساس تجربه این سرعت حداقلی را پیش‌بینی کند، اما در توفان تهران وقتی در اطراف تهران این توده در حال حرکت بود ما از طریق رادار‌ها دیدیم سرعت وزش باد در اثر جابه‌جایی این توده 20 متر بر ثانیه است و بر این اساس سازمان هواشناسی وزش باد شدید را از طریق اطلاعیه‌ای اعلام کرده بود. بنابراین بر این اساس پیش‌بینی کرده بودیم باد شدیدی در تهران می‌وزد. بادی که سرعت آن کمتر از 90 کیلومتر در ساعت یا 20 متر در ثانیه باشد باد شدید است و به اخطاریه خاصی نیاز ندارد، چون مخرب نخواهد بود. با افزایش سرعت توان تخریب بادها تصاعدی افزایش پیدا می‌کند.

توفان تهران از سمت جنوب غربی وارد شهر شده بود. آیا این توفان در ایستگاه هواشناسی مستقر در فرودگاه بین‌المللی امام خمینی گزارش نشده بود؟

دیده‌بان در ایستگاه قبلی سرعت باد را 20 متر بر ثانیه ثبت کرده بود و این باد تا زمانی که به ایستگاه مهرآباد نرسیده بود، این سرعت را نداشت. در فاصله بین ایستگاه فرودگاه امام خمینی تا فرودگاه مهرآباد سرعت باد از 20 به 33 متر در ثانیه رسید.

علت افزایش سرعت باد در این فاصله زمانی و مکانی کوتاه چه بوده است؟

افزایش سرعت باد می‌تواند علل مختلفی داشته باشد. علت اصلی این پدیده که در این فصل زیاد رخ می‌دهد، این است که در حال عبور از سرمای فصل زمستان هستیم و هنوز هوای بالای سطح زمین یا سطوح فوقانی سرد است و دیرتر گرم می‌شود. یعنی موج‌های سرد یا ریزش هوای سرد عرض‌های شمالی هنوز انجام می‌شود. هرگاه موجی وجود داشته باشد مواجه شدن با چنین پدیده‌های ناگهانی دور از انتظار نیست. موج‌ها حرکت ساده ندارد، بلکه مسیر حرکتشان شبیه به شکل یک زین است. در این شرایط به اصطلاح ناوه ایجاد می‌شود و هرچه شیب این ناوه بیشتر باشد تاوایی این موج بیشتر است؛ یعنی پیچشی که این موج دارد بیشتر خواهد بود. درست مانند موجی که در اثر همزدن آب درون یک لیوان شکل می‌گیرد. نیروی این پیچش به قسمت پایین موج منتقل می‌شود. وقتی هوا در سطح زمین گرم است و رطوبت در سیستم وجود دارد، همگرایی ایجاد می‌شود و هوایی که به طرف بالا حرکت می‌کند تحت تاثیر هوای سرد بالا بیشتر به سمت بالا حرکت می‌کند و این در حالی است که رطوبت محلی نیز وجود دارد. این رطوبت هر روز با حرکت هوای گرم بالا رفته و در نتیجه بارش محلی رخ می‌دهد و با آزاد شدن انرژی ابرها باد و توفان راه می‌افتد. به همین دلیل پیش از وقوع این توفان تقریبا هر روز شاهد وزش باد بودیم.

شما در صحبت‌هایتان به شرایط مشابه در روزهای قبل اشاره کردید. چرا آن روز شدت باد تا این اندازه افزایش یافته بود؟

آن روز در قسمت بالای زمین یک موج نسبتا خوبی رد می‌شد و یک ناوه خوبی در این موج وجود داشت، اما پیچش ایجاد شده در قسمت پایین این موج مقارن با زمانی شد که زمین بیشترین دما را داشت؛ یعنی ساعت 4 تا 5 بعدازظهر. اگر صبح یا ظهر این موج ایجاد شده بود شدت باد تا این اندازه افزایش پیدا نمی‌کرد و پمپی که از پایین هوا را به سمت بالا می‌فرستاد ضعیف‌تر بود، اما بعدازظهر بیشترین مقدار گرما وجود داشت که با پیچش بالا جفت و این نیرو بیشتر شد. در نتیجه حالت خاصی ایجاد شد و به همین علت شاهد وقوع توفانی خارج از آستانه‌های منطقه‌ای بودیم.

اساسا برای پیش‌بینی پدیده‌هایی که در مقیاس زمانی و مکانی کوچک‌تر اتفاق می‌افتد به چه ابزارهایی نیاز داریم؟

در پیش‌بینی‌های کوتاه‌مدت یا حال‌بینی مقیاس زمانی و مکانی کوچک‌تر است و در اینجا کشورهای دیگر ذی‌نفع نیستند و چنین پدیده‌هایی ممکن است فقط در شهر تهران اتفاق بیفتد. بنابراین در حال‌بینی کشورها باید خودشان سرمایه‌گذاری کنند. برای مثال در توفانی که در شهر تهران اتفاق افتاد هیچ کشوری دو تا سه ساعت قبل از توفان این پدیده را اطلاع‌رسانی نکرده بود، چون هیچ کشوری در زمینه پیش‌بینی پدیده‌های خردمقیاس یا ریزمقیاس یا حال‌بینی سرمایه‌گذاری نمی‌کند و گذشته از این فرصت لازم برای مدیریت و پیش‌بینی چنین پدیده‌هایی را ندارد. در این زمینه باید خود کشورها سرمایه‌گذاری کنند. حال بینی در مقایسه با پیش‌بینی علم جدیدتری است و به صرف هزینه بیشتری نیاز دارد. برای پردازش حجم انبوهی از اطلاعات به وسیله ابررایانه‌ها شما محدودیت زمانی ندارید، اما در پدیده‌هایی مانند توفان که شاید فقط شش ساعت طول بکشد اگر مدلسازی شش ساعت به طول انجامد، کاربردی نخواهد بود. در اینجا زمان بسیار محدود است و به همین دلیل سیستم‌هایی که برای پردازش و مدلسازی این داده‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد، پیچیده‌تر بوده و هزینه بالاتری دارد. فناوری‌هایی که در حال‌بینی از آن استفاده می‌شود، بسیار جدید است و در سطح دنیا در ده سال اخیر استفاده از این فناوری‌ها مورد توجه قرار گرفته است. با توجه به این که این روش پیچیدگی‌های زیادی دارد ما در حال برنامه‌ریزی هستیم تا بتوانیم در این زمینه کارهایی انجام دهیم، اما واقعیت این است که تاکنون این کار در سازمان هواشناسی انجام نشده است. در دنیا نیز کمتر کشوری است که این کار را انجام داده و این توانایی را داشته باشد. چراکه در حال‌بینی به زیرساخت‌ها و ابررایانه‌هایی نیاز داریم که باید در اختیار داشته باشیم تا بتوانیم به فناوری‌های پیشرفته‌تری که همان مدلسازی است دسترسی داشته باشیم، اما علاوه بر مدلسازی به ابزارهای دیگری نیاز داریم؛ مانند رادار که در مقایسه کم‌هزینه‌تر است. رادار می‌تواند براساس مدل و نوعی که دارد از یک نقطه تا شعاع 200 تا 250 کیلومتری را اسکن کند. مزیت رادار در مقایسه با ماهواره این است که می‌تواند داده‌ها را حجمی اسکن کند؛ یعنی ماهواره‌ها فقط سطح روی ابر را می‌بینند و بر این اساس می‌توان دمای روی ابر را تشخیص داد، اما رادار‌ها می‌توانند با ارسال امواج الکترومغناطیس داخل توده ابر را اسکن کرده و اطلاعاتی استخراج کنند. رادارها از ابزار‌های خوبی برخوردارند، اما این فقط داده است و با استفاده از آن می‌توان حرکت یک توده هوا را بررسی کرد. توده هوا وقتی جابه‌جا می‌شود دچار تغییر می‌شود، مانند آنچه در توفان اخیر تهران اتفاق افتاد. این طور نیست که یک توده پس از صد کیلومتر جابه‌جایی همان مشخصات قبلی را داشته باشد. رادار نمی‌تواند این تغییرات را نشان دهد، اما می‌تواند بگوید این توده هوا موجب وزش بادی با سرعت 20 متر بر ثانیه می‌شود. شما می‌توانید این را هر 15 دقیقه یکبار پایش کنید. رادارهای ما هر 15 دقیقه اطرافش را اسکن کرده و این اطلاعات را جمع‌آوری می‌کند. ما هشت رادار داریم . یکی از ابزارهای اولیه برای حال‌بینی رادار است و این فقط مقدمات اولیه برای توسعه حال‌بینی در کشور است، اما قدم نهایی نبوده و فقط مشاهده را امکان‌پذیر می‌کند.

اگرچه تجربه‌های محلی در هواشناسی کاربرد بیشتری دارد، اما به نظر می‌رسد باید در این زمینه با کشورهایی که در هواشناسی تجربه خوبی داشته‌اند تعامل بیشتری داشته باشیم.

این کاملا درست است و این موضوع از خواسته‌ها و ایده‌آل‌های سازمان است. لازمه دانش هواشناسی ارتباطات بین‌المللی است. ما دوره‌های مختلف بین‌المللی داریم که هر ماه یا هر سال زیر نظر سازمان جهانی هواشناسی تکرار می‌شود و مراکز آموزش منطقه‌ای داریم. کشورهای مختلف در یک منطقه متمرکز شده و برای کشورهای اطراف دوره آموزشی برگزار می‌کنند. در این زمینه تا جایی که امکان داشته باشد و امکانات مالی سازمان اجازه بدهد در دوره‌های کوتاه‌مدت شرکت می‌کنیم. چون سازمان ما زیر پوشش سازمان هواشناسی جهانی است.

آشنایی با بسیاری از پدیده‌ها در حوزه هواشناسی شاید در کوتاه‌مدت امکان‌پذیر نباشد. بنابراین به نظر می‌رسد دوره‌های کوتاه‌مدت نمی‌تواند کارایی لازم را داشته باشد.

اگرچه این برای هواشناسی خیلی ایده‌آل است که تعدادی از کارشناسان بتوانند در دوره‌های بین‌المللی میان‌مدت یا بلندمدت شرکت کنند، اما متاسفانه ابزار قانونی برای این کار را نداریم. دستگاه‌های اجرایی از اعطای بورسی که به مدرک تحصیلی و دوره‌های آکادمیک منجر شود، منع شده‌اند و برای شرکت در دوره‌های میان‌مدت و چند ماهه هم از نظر منابع مالی محدودیت‌هایی داریم. علاوه بر این اکثر این دوره‌ها در کشورهای اروپایی و آمریکایی برگزار می‌شود که خیلی ما را مشارکت نمی‌دهند و از این نظر هم محدودیت‌هایی داریم. مشکل دیگری که با آن مواجه هستیم مشکل تامین نیروی انسانی باکیفیت است. وقتی نیروها را جذب کردیم و نیروها تجربه لازم را کسب کردند با مشکل حفظ این نیروها برای دستگاه اجرایی باید دست و پنجه نرم کنیم. وقتی نیروها ادامه تحصیل می‌دهند و به مقاطع بالاتر علمی می‌رسند، چون ما ساز و کار هیات علمی را نداریم خود به خود از سازمان جدا شده و به دستگاه‌های زیرمجموعه آموزش عالی و پژوهشکده‌ها و دانشگاه‌ها منتقل می‌شوند. با وجود این که سازمان روی این افراد سرمایه‌گذاری کرده است.

این روزها همه کاستی‌ها و محدودیت‌ها به تحریم‌ها نسبت داده می‌شود. آیا هواشناسی با همین ابزارهایی که اکنون در اختیار دارد نمی‌تواند وظایفش را به خوبی انجام دهد؟

اگر بخواهیم از همین ابزارهایی که داریم استفاده کنیم تحت فشار خواهیم بود. ما هم مانند دیگر نهادها و سازمان‌ها و شاید بیشتر از آنها در اثر این تحریم‌ها با مشکل مواجه می‌شویم. در حوزه هواشناسی بیش از 90 درصد دستگاه‌ها و تجهیزاتی که استفاده می‌شود خارجی است که برای تامین آنها مشکل داریم که این مشکلات بیشتر جنبه کمی دارد. تعداد بعضی از سنجنده‌ها بسیار کم است که نگذاشته‌ایم تا حد امکان از این نظر به شبکه سنجش کشور آسیبی برسد و اکنون این خدمات در سازمان ارائه می‌شود. یعنی در این شرایط خدمات معمول سازمان قابل قبول است، اما از آنجا که یکی از برنامه‌های ما توسعه حال‌بینی است باید اقدامات بیشتری در این زمینه انجام شود. ابزارهای پیشرفته همان سامانه پیش‌بینی کوتاه‌مدت یا حال بینی است که این کار مستلزم استفاده از مدلسازی خاص است و ما فقط ابزار سنجش یا مشاهده را که همان رادار است، داریم و امکانات و ابزار لازم برای مدلسازی را نداریم، برای این کار باید از حداکثر توان داخلی استفاده کنیم. رسیدن به این هدف نیازمند همکاری‌های بین‌المللی است. رادار و ماهواره فقط ابزار مشاهده لحظه‌ای است، اما پردازش اطلاعات و پیش‌بینی این که تا یک ساعت آینده چه اتفاقی می‌افتد امکان‌پذیر نیست. انتظار جامعه این است که ما بتوانیم با رادار یا ماهواره یک ساعت آینده را به طور دقیق پیش‌بینی کنیم که این کار به محاسبات پیچیده‌ای نیاز دارد که فقط با استفاده از مدلسازی امکان‌پذیر است. برای مدلسازی و اجرای آن به ابررایانه‌ها و پردازش سنگین و دانش فنی لازم برای این کار نیاز داریم. محدودیت دیگر دراختیار داشتن نرم‌افزار‌ها و برنامک‌های اختصاصی برای این کار است و این کاری نیست که بتوانیم در یک یا دو سال خودمان به تنهایی انجام دهیم. باید سامانه نرم افزاری لازم برای این کار را تهیه کنیم و از تجربه دیگر کشورها در این زمینه بهره‌مند شویم. تجهیزات سنجش باید به روزرسانی شود. گذشته از اینها ما به یک شبکه پایش فشرده نیاز داریم. از فرودگاه امام خمینی(ره) تا ایستگاه مهرآباد 40 کیلومتر فاصله است و باید این ایستگاه‌ها افزایش پیدا کند.

کشورهای دیگر مانند آمریکا و کشورهای اسکاندیناوی در پیش‌بینی‌های هواشناسی موفق عمل کرده‌اند. به نظر شما رمز موفقیت آنها فقط در اختیار داشتن این ابزارها بوده است؟

این کشورها به واسطه داشتن چنین امکاناتی موفق‌تر بوده‌اند. برای مثال آمریکا کشوری است که پوشش راداری کامل دارد، ما فقط هشت رادار داریم و نیمه شرقی کشور تحت پوشش راداری قرار نمی‌گیرد. آمریکا 180 رادار دارد. کشور آلمان که مساحت آن حدود یک‌چهارم کشور ماست 17 رادار دارد. با این حال در این کشور حدود دو هفته پیش توفانی اتفاق افتاد که بر اثر این توفان شش نفر کشته و 15 نفر زخمی شدند. یعنی آنها هم با این توفان غافلگیر شدند. با توجه به تغییرات اقلیم مواجه شدن با رفتارهای حدی و عبور از آستانه‌ها، دور از انتظار نخواهد بود. البته باید از دیگر کشورها درس بگیریم و سیستم‌ها را تا حد امکان به روزرسانی کنیم تا این خطاها به حداقل برسد و با چنین غافلگیری‌هایی مواجه نشویم.

یکی از انتقادات مطرح شده درباره عملکرد سازمان هواشناسی این است که پیش‌بینی‌های شما همیشه کلی بوده است و در پیش‌بینی حوادثی مانند توفان اخیر که انتظار می‌رفت هواشناسی بتواند بخوبی از عهده این کار برآید عملکرد خوبی نداشته‌اید.

این درست است که پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی کلی‌گویی است و مردم حق دارند از ما توقع پیش‌بینی‌های دقیق داشته باشند، اما مشکل ما این است که باید در گستره وسیعی به اندازه یک کشور اطلاع‌رسانی کنیم. بارها در شهر تهران شاهد بوده‌ایم که در توچال باران داشتیم، در شمیران شاهد بارش پراکنده بودیم، در مرکز شهر هوا ابری و در جنوب شهر هوا آفتابی بوده است. ما در شهر تهران چند ایستگاه داریم، اما این ایستگاه‌ها ابزار اطلاع‌رسانی نیست. ما برای اطلاع‌رسانی از رسانه استفاده می‌کنیم. می‌توانیم ایستگاه‌ها را افزایش دهیم، اما این مشکل اطلاع‌رسانی را حل نمی‌کند. از یکسو با کمبود امکانات مواجه هستیم و از طرفی با حجم بالایی از اطلاعات سر و کار داریم. پیش‌بینی‌های ساعت به ساعت و نقطه‌ای خیلی در امور زندگی روزمره ما نقشی ندارد. اگر بخواهیم برای همه مناطق شهر تهران پیش‌بینی‌های جداگانه‌ای داشته باشیم باید دو صفحه اطلاعات را در اختیار رسانه‌ها قرار دهیم. قرار نیست ما برای پیش‌بینی کل کشور یک کتابچه تهیه کنیم. ارائه همه این اطلاعات در قالب اخبار هواشناسی از حوصله افراد خارج است. در هیچ کشور دیگری نیز این طور نیست.

معمولا هواشناسی در پیش‌بینی پدیده‌های خاص مانند برف سنگینی که شهر رشت تجربه کرد حرفی برای گفتن ندارد. چرا این طور بوده است؟

واقعیت این است که برف رشت پیش‌بینی شده بود، اما تصور نمی‌شد میزان بارندگی در این شهر به این اندازه باشد. در پدیده‌های بزرگ مقیاس هم پیش‌بینی‌ها صددرصد درست از آب درنمی‌آید و همیشه با مقداری خطا همراه است. وقتی میزان بارش از 80 میلی‌متر به 120 میلی‌متر می‌رسد شدت تخریبی آن متفاوت است. کار هواشناسی پیشگویی نیست، پیش‌بینی است که این کار صددرصد بر مبنای علم هواشناسی یا ابزارهای موجود انجام می‌شود. در علم فیزیک بحث عدم قطعیت را داریم و محاسبه با عدم قطعیت همراه است. وقتی نمی‌توان برف یک متری را پیش‌بینی کرد نمی‌توان از آثار تخریبی آن در امان بود. پس پیش‌بینی دقیق با محدودیت همراه است.

هواشناسی با هواپیمایی ارتباط تنگاتنگی دارد در حالی که این ارتباط درحوزه‌های دیگر مانند دریایی و ریلی کمتر مورد توجه است و خیلی وقت‌ها برای پیش‌بینی‌های دریایی به اخبار هواشناسی رادیوهای بحرین و امارات استناد می‌شود. آیا نباید برای حل این مشکل چاره‌ای اندیشید؟

در این زمینه ضعف‌هایی وجود دارد و این یک واقعیت است. سیستم‌های هواشناسی بین‌المللی و حتی هواشناسی در ایران ابتدا با کاربری نیروی هوایی و هواپیمایی ایجاد شد. حمل و نقل هوایی نسبت به حمل و نقل ریلی و جاده‌ای از حساسیت بیشتری برخوردار است و مخاطرات آن عظیم‌تر است. به همین دلیل سازمان هواپیمایی بیشتر به هواشناسی اهمیت داده است. توسعه هواشناسی هوانوردی در همه جای دنیا جایگاه برجسته‌ای دارد. در کشورهایی مانند امارات، بحرین و انگلیس با توجه به شرایط جغرافیایی، هواشناسی دریایی بیشتر مورد توجه است. ما ایستگاه هواشناسی دریایی هم داریم، اما این ایستگاه‌ها هزینه‌های زیادی دارد و فناوری ایستگاه‌های دریایی خاص‌تر است. نگهداری از این تجهیزات نیز بسیار سخت است. ما 500 ایستگاه زمینی داریم، اما فقط پنج ایستگاه دریایی داریم. در زمینه پیش‌بینی ارتفاع موج و سمت و سرعت باد خدماتی را ارائه می‌کنیم. کشورهای حاشیه خلیج فارس هم که این خدمات را ارائه می‌کنند اطلاعات مورد نیازشان را از دیگر کشورها تهیه می‌کنند. در زمینه هواشناسی ریلی خیلی حساسیت وجود ندارد و این حساسیت در حوزه جاده‌ای بیشتر است. با سازمان راهداری پروژه مشترکی داریم. 57 ایستگاه جاده‌ای نصب و راه‌اندازی شده که در حال توسعه است. ما در سازمان هواشناسی به دنبال روش‌هایی هستیم تا این خدمات و محصولات را توسعه دهیم و خطای احتمالی در پیش‌بینی‌ها را تا حد امکان به حداقل برسانیم.

پدیده‌ها از منظر هواشناسی

پدیده‌ها در هواشناسی از نظر زمانی و مکانی مقیاس‌های مختلفی دارند. اگر بخواهیم از نظر مکانی آنها را دسته‌بندی کنیم این مقیاس‌ها از مقیاس‌های کوچک چند صدمتری تا چند ده متری شروع می‌شود که گردبادهای کوچک در این گروه قرار می‌گیرند. بعضی از پدیده‌ها خردمقیاس هستند و گروه دیگر میان مقیاس که همه این پدیده‌ها در علم هواشناسی بر هم اثرگذار است. یعنی این‌طور نیست که پدیده‌های بزرگ‌مقیاس با پدیده‌هایی که در مقیاس کوچک‌تر اتفاقی می‌افتد هیچ برهم‌کنشی نداشته باشد. گاهی این پدیده‌ها با هم جفت شده و بر هم اثر می‌گذارد و به این ترتیب پدیده‌هایی که در سطح زمین ایجاد می‌شود می‌تواند تحت تاثیر بادی قرار گیرد که در تراز فوقانی می‌وزد، اما روش شناخت و تحلیل رفتار این مقیاس‌ها با هم متفاوت است. از نظر زمانی نیز می‌توان پدیده‌های هواشناسی را به گروه‌های مختلفی تقسیم‌بندی کرد؛ بعضی از پدیده‌ها کوتاه‌مدت و بعضی دیگر بلندمدت هستند. بر این اساس برای پدیده‌هایی که در زمانی کمتر از شش ساعت اتفاق می‌افتد از حال‌بینی استفاده می‌شود. بعضی پدیده‌ها در فاصله زمانی شش ساعت تا چند روزه پیش‌بینی می‌شود که در این زمینه از پیش‌بینی یا Forecasting استفاده می‌شود که از جمله پیش‌بینی‌های رایج در حوزه هواشناسی است. بعد از این مرحله با پدیده‌هایی مواجه می‌شویم که قرار است در یک، دو یا سه ماه و حتی یک یا دو فصل آینده به وقوع بپیوندد.

پیش‌بینی پدیده‌ها

در نقشه‌های هواشناسی همه کشورها همزمان با هم داده‌ها را ارسال می‌کنند و با رسم خطوط هم‌فشار و هم دمای این نقاط به هم وصل می‌شود و یکسری موج‌های بزرگ‌مقیاس به طول چند هزار کیلومتر در این نقشه‌ها دیده می‌شود. به همین دلیل این داده‌ها باید همدید باشند تا بتوان آنها را در زمان مشخصی مورد تجزیه و تحلیل قرار داد. این پدیده‌ها بزرگ مقیاس هستند و به اصطلاح هواشناسی مرزی نمی‌شناسند. بنابراین در این پدیده‌ها چند کشور به طور همزمان درگیر می‌شوند. این داده‌ها ارزش جهانی دارد و برای همه قابل استفاده است. به همین دلیل در وبسا‌یت‌های معتبر در زمینه هواشناسی این پیش‌بینی‌ها برای کل دنیا ارائه شده و به کشور خاصی محدود نمی‌شود. این داده‌ها در مراکزی در دنیا که انگشت‌شمار هستند پردازش شده و براساس نتایج آن پیش‌بینی‌ها برای چند روز آینده اعلام می‌شود. در سازمان هواشناسی مانند دیگر کشورها از داده‌های ارائه شده از سوی این مراکز استفاده می‌کنیم.

در سطح دنیا پردازش داده‌های حجیم اندازه‌گیری شده در کشورهای مختلف فقط در تعداد محدودی از کشور‌ها در حدود پنج تا شش کشور امکان‌پذیر است. انجام این کار یعنی پردازش داده به ابررایانه‌های بسیار قوی نیاز دارد که چند ترابایت داده در مدت زمان شش ساعت پردازش و شبیه‌سازی می‌کند. سازمان هواشناسی چنین ابررایانه‌هایی ندارد و از داده‌های خروجی این مراکز استفاده می‌کند. شیوه مدلسازی در این مراکز متفاوت است، اما ماهیت داده‌های خروجی یکسان است. به کمک این داده‌ها پیش‌بینی‌های رایج امکان‌پذیر است. کار کارشناسی هم روی داده‌ها انجام می‌شود چراکه مدل‌های استخراج شده نمی‌تواند بدون خطا باشد.

در مقیاس‌های بزرگ‌تر یعنی در پیش‌بینی‌های فصلی چون مشترک‌المنافع بوده است همه کشورها سرمایه‌گذاری کرده‌اند. سازمان هواشناسی جهانی همه کشور‌ها را گرد هم آورده است و همه می‌توانند از امکانات این سازمان در پیش‌بینی‌ها استفاده کنند. پیش‌بینی‌های فصلی نسبت به پیش‌بینی‌های میان‌مدت رشته جدیدتری است و با توجه به این که بازه زمانی در نظر گرفته شده طولانی‌تر است، بنابراین تردیدی نیست که در این پیش‌بینی‌ها خطای احتمالی نسبت به پیش‌بینی‌های میان مدت بیشتر باشد.

فرانک فراهانی‌جم / گروه دانش