شب‌نشینی پشت «پنجره‌های رو به مهتاب»

وقتی این برنامه شبانه طراحی شد کسی فکر نمی‌کرد مورد استقبال مخاطبان رادیو فرهنگ قرار گیرد، به‌طوری که پس از گذشت چند سال از پخش آن،‌ همچنان از برنامه‌های پر مخاطب شبکه رادیویی است؛ برنامه‌ای که توانسته در ساعات اولیه شب، آرامش را به شنوندگان خود هدیه دهد.

امشب برای تهیه گزارش از یکی از قسمت‌هایش به استودیو پخش رادیو فرهنگ آمده‌ام. موضوع برنامه دوشنبه‌شب‌ها، ادبیات از نگاه دینی و عرفانی است.

با وارد شدن مهمان برنامه دکتر سیدحسن شهرستانی به استودیوی پخش رادیو فرهنگ، سردبیر به ساعت خود نگاهی می‌کند و می‌گوید: حدود 10 دقیقه تا شروع برنامه فرصت داریم. او در این فاصله با دکتر شهرستانی صحبت می‌کند.

با اعلام ساعت 21 برنامه شروع می‌شود.

حمیدرضا هدایتی‌راد، سردبیر و مجری‌ ـ کارشناس برنامه به این نکته اشاره می‌کند که به‌دلیل حلول ماه مبارک رمضان و نشستن بر سفره الهی در این ایام پرفیض و برکت، در این ماه به نقش و تاثیر دعا در روح و جان انسان با توجه با اشعار فارسی پرداخته می‌شود.

رویکرد معنوی

یکی از خصوصیات پنجره‌های رو به مهتاب این است که بخش‌های مختلف ندارد و با کلام ساده، مخاطب را جذب می‌کند. به گفته هدایتی‌راد این برنامه مخاطبانی دارد که مدت‌هاست با برنامه دوشنبه‌شب‌ها همنشین هستند و به گفته خودشان، از وقتی شنونده برنامه شده‌اند، به ادبیات فارسی، از زاویه دیگری نگاه می‌کنند؛ زاویه‌ای که در گذشته به آن فکر نکرده بودند.

مهم‌ترین اصل یک برنامه رویکرد آن است و برنامه پنجره‌های رو به مهتاب، با درنظر گرفتن یک رویکرد معنوی سعی می‌کند در هر برنامه، با ارائه نکته‌ای اخلاقی به تبیین اخلاق فردی و اجتماعی و راه‌های گسترش آن در جامعه ـ البته به گونه غیرمستقیم ـ بپردازد.

ادبیات اخلاق‌مدارانه

هدایتی‌راد که حدود 30 سال است در رادیو فعالیت می‌کند، می‌گوید: در برنامه پنجره‌های رو به مهتاب به‌دور از هیاهوی زندگی ماشینی، یک شب‌نشینی ساده و گپ و گفتی خودمانی داریم.

او با اشاره به این که در برنامه دوشنبه شب‌ها، به اشعار شاعران شناخته‌شده و نیز آن دسته از شاعران که کمتر شناخته شده‌اند، پرداخته می‌شود، می‌گوید: این برنامه از میان همه اقشار جامعه و از سراسر کشور شنونده دارد و این را به استناد پیامک‌ها و تماس‌های تلفنی می‌گویم. به همین منظور همواره با کمک عوامل برنامه تلاش می‌کنیم از لحاظ محتوایی مطالب برنامه در شکل و قالبی قابل فهم ارائه شود و برنامه حرفی برای گفتن داشته باشد.

وی ادامه می‌دهد: ما همه مخاطبان رادیو فرهنگ را در نظر می‌گیریم، چون ویژگی رادیو این است که رسانه‌ای فراگیر است و به همه تعلق دارد. به همین دلیل، ما به دور از الفاظ پیچیده با مخاطبان برنامه همکلام می‌شویم.

هدایتی‌راد معتقد است: در رادیو هر ساعت از شبانه‌روز، هر برنامه‌ای و هر فصلی، اجرای خاص خودش را می‌طلبد و همه عوامل برنامه در همین خصوص گام برمی‌دارند.

سردبیر و مجری‌ ـ کارشناس برنامه می‌گوید: هیچ‌کس ویترین کار نبوده و لازم نیست کسی دیده شود. چیزی که اهمیت دارد این‌که برنامه مورد استقبال مخاطبان قرار گیرد، زیرا وقتی برنامه‌ای شناخته و به تعبیری شاخص شود، زحمت عوامل برنامه ـ چه آنها که صدایشان شنیده می‌شود و چه آنها که بی‌صدا کار می‌کنند‌ ـ به بار می‌نشیند. از این نظر باید گفت هدف همه عوامل سازنده ارائه یک کار فاخر و در شأن مخاطبان رادیو فرهنگ است و دوشنبه شب‌ها، یک نگاه نو و اخلاق‌مدار به ادبیات فارسی داریم.

تنظیم گفتار براساس زمان

گفتار برنامه پنجره‌های رو به مهتاب، بر اساس ماه‌های سال و روزهای تقویم مشخص و تنظیم می‌شود. برای نمونه در ایام نوروز، اعیاد شعبانیه، ماه مبارک رمضان، موسم حج تمتع و ایام ماه محرم، نوع مناجات و اشعاری که در برنامه خوانده می‌شود، متناسب با زمان خاص خود است. این تنوع در بقیه اجزای برنامه هم وجود دارد و به همین دلیل، مخاطب برنامه همیشه حرفی تازه برای شنیدن دارد، زیرا ادبیات کهن فارسی سرشار از ناگفته‌هاست.

نگاهی تربیتی به ادبیات

دکتر شهرستانی، مهمان برنامه درباره حضورش در پنجره‌های رو به مهتاب و ارزیابی‌اش از این برنامه رادیویی می‌گوید: محور گفت‌وگو در برنامه‌های رادیو فرهنگ، گسترش فرهنگ اصیل ایرانی ـ اسلامی برای طبقات و لایه‌های مختلف جامعه است. از آنجا که رادیو صرفا یک کلاس درس دانشگاهی نیست، سعی من براین است با کمک دوستان ادبیات فارسی (که علوم پیام‌های اخلاقی مختلفی را با خود دارد) با شیوه‌های روزآمد و متنوع با مخاطب همراه شویم.

وی ادامه می‌دهد: البته هدف ما، خواندن شعر نیست بلکه یک نگاه اجتماعی، تربیتی و اخلاقی به ادبیات فارسی داریم و معتقدیم ادبیات فارسی همراه با فرم و محتوای زیبایی که دارد، نشاط و پند به شکل توام در آن نهفته است.

در ادامه برنامه با خواندن اشعاری از شاعران در مورد آیین مقدس اسلام، به نقش دعا و جایگاه آن در اشعار فارسی و مهمانی ماه خدا پرداخته می‌شود.

هر چند ساختار برنامه ساده و گفت‌وگو محور است اما این سادگی همراه با ساده انگاری نیست، بلکه نکاتی آموزنده را به دور از نصیحت و پند و اندرز به مخاطبان خود یادآوری می‌کند. نکاتی که بارها ساده از کنار آنها گذشته‌ایم. این نکات در ارتباط با مخاطب بیشتر خود را نشان می‌دهد.

در ادامه برنامه حمیدرضا هدایتی‌راد در پی طولانی شدن مباحث برنامه، این مساله را با صداقت با مخاطب در میان می‌گذارد و می‌گوید: صدای مخاطبان برنامه به ما انرژی می‌دهد. امیدوارم شنوندگان برنامه خلف‌وعده مرا ببخشند که گفتم تا 10 دقیقه دیگر شنونده صحبت‌های شما خواهیم بود.

شنونده‌ای شعری از ژولیده نیشابوری در زمینه طلب و استعانت از خداوند می‌خواند و چند پیامک در همین مورد توسط مجری برنامه خوانده می‌شود.

استفاده از الگوی تعاملی

پس از حدود 20 دقیقه که از زمان برنامه سپری می‌شود، قطعه‌ای موسیقی روی آنتن می‌رود.

امیررضا راز، تهیه‌کننده برنامه دوشنبه‌شب‌ها، دلیل این قضیه را برقراری ارتباط محکم مردم با برنامه می‌داند و با اشاره به جذابیت‌های آشکار مباحث مطرح‌شده می‌گوید: آنقدر بحث‌ها جذاب است که گاه نمی‌شود موسیقی پخش کرد و باید اجازه داد بحث به پایان برسد.

او می‌گوید: ضرباهنگ برنامه آرام است و همین سبب می‌شود آرامشی خاص به شنونده (آن هم در این ساعت از شب) منتقل شود.

تهیه‌کننده برنامه می‌گوید: ما در این برنامه تلاش می‌کنیم از الگوی تعامل مخاطب و رسانه حداکثر استفاده را بکنیم. در ضمن برنامه‌سازی زنده و روتین، کار آسانی نیست؛ اما انرژی‌ای که از مخاطبان برنامه دریافت می‌کنیم ما را در ادامه مسیر، ثابت قدم نگه‌می‌دارد.

او معتقد است احترام به مخاطب یک اصل در رسانه است، به همین دلیل زمان پخش صدای مخاطبان برنامه و خواندن پیامک را به مجری ـ کارشناس برنامه یادآوری می‌کند.

در بازگشت مجدد، هدایتی‌راد شماره تماس‌های برنامه و شماره پیامک را می‌خواند. او در بخش دیگر برنامه، پیامک‌های مردم را می‌خواند و صدای برخی مخاطبان را که پیام صوتی گذاشته‌اند، مرور می‌کند.

رادیو؛ رسانه‌ای همراه

یک سال پیش از حمله متفقین به ایران یعنی در سال 1319، رادیو ایران تاسیس و اداره آن به سازمانی که اداره کل انتشارات و تبلیغات نامیده شد، واگذار گردید. آن گاه در اراضی اطراف «میدان مشق» خانه نوسازی ساختند و به این ترتیب برای نخستین‌بار در ایران چنین تشکیلاتی به منظور اداره کردن فرستنده رادیویی دولتی تاسیس شد.

اهمیت کارکرد رسانه رادیو در سطوح بین‌المللی و بویژه طی جنگ‌های جهانی اول و دوم غیرقابل انکار است. این رسانه که بسیاری از کارشناسان آن را رسانه همراه دانسته‌اند، توانست در طول دوران هر دو جنگ، پیام‌های تبلیغاتی و ضدتبلیغاتی را به سراسر کشورهای درگیر مخابره کند. بعدها با ظهور تلویزیون در دهه‌های میانی قرن بیستم، بسیاری از کارشناسان عمر رادیو را پایان یافته پنداشتند و چشم امیدی برای ادامه حیات آن وجود نداشت، اما تکاپوها برای تغییر کارکرد رادیو، محدودکردن آن به حوزه‌های بومی و در پیش گرفتن رویه‌های تخصصی سبب شد این رسانه همچنان به فعالیت خود ادامه دهد و چه بسا پویاتر از گذشته بتواند در اطلاع‌رسانی و آگاهی بخشی به شنوندگان و مخاطبان وفادار خود موثر عمل کند.

این ویژگی در کنار مشخصه‌های ذاتی رادیو همچون سهولت دسترسی به این رسانه، امکان انجام همزمان کارهای دیگر در کنار گوش سپاری به آن و ویژگی‌هایی از این دست همگی سبب شد عمر رادیو در جهان به بیش از یک قرن و در ایران به بیش از 70 سال برسد. همچنین نداشتن تصویر که البته به بعد خیالپردازی و تصویرسازی رسانه همراه هم کمک شایانی کرده است، نه‌تنها دیگر یک عیب به شمار نمی‌رود بلکه به عنوان برچسبی برای انحصارطلبی در عرصه رقابت رسانه‌ای مطرح است.

سیما پویا