تاثیر تغییرات جوی در وقوع زلزله‌های بزرگ

در نتیجه این حوادث طبیعی، خسارات غیرقابل تصوری برجای مانده است و بیش از 750 هزار نفر نیز جان خود را از دست داده‌اند. در همین مدت و البته در مقیاسی کوچک‌تر، زمین‌لرزه‌هایی (که آنها نیز مرگبار بوده‌اند) مناطق دیگری از جهان را به لرزه درآورده است. کریس چارچ در نیوزیلند، آبروزو در ایتالیا و کنگو در آفریقا از جمله این مناطق لرزه‌خیز بوده‌اند، اما نکته نگران‌کننده دیگری وجود دارد که باید به آن توجه جدی داشته باشیم. 3 زمین‌لرزه که 8/8 ریشتر و فراتر از آن شدت داشته‌اند، بخش‌هایی از زمین را به شدت به لرزه درآورده‌اند که با خسارات زیادی نیز همراه بوده است، اما مهم‌تر این است که این 3 زمین‌لرزه تنها در 7 سال گذشته روی داده‌اند. زمانی که این آمار را با 4 زمین‌لرزه مشابهی که طی یک قرن گذشته روی داده‌اند مقایسه می‌کنیم باید بپذیریم که امروزه زمین در قلب یک توفان زمین‌لرزه‌ای قرار دارد. اکنون این نگرانی مطرح می‌شود که در آینده چه اتفاقاتی خواهد افتاد؟

در مقایسه با گذشته دانش ما درباره زمین‌لرزه‌ها و چگونگی روی دادن آنها پیشرفت قابل توجهی داشته است. البته دانش ما درباره این رویداد مخرب طبیعی به محلی که روی می‌دهد بستگی دارد. هر سال حداقل 150 زمین‌لرزه شدید روی می‌دهد که در نتیجه آنها شمار قابل توجهی از ساکنان زمین کشته می‌شوند و خسارات مالی غیرقابل تصوری نیز برجای می‌ماند، اما باید به این نکته توجه داشت که تلفات انسانی زمین‌لرزه‌های شدید به طور معمول به علت لرزش مناطق پرجمعیت و مملو از بناهای ضعیف از حیث ساختاری است.

اگر نگاهی به آمار زمین‌لرزه‌های فراتر از 5 ریشتری که در سال‌های اخیر روی داده است بیندازیم شاهد یک نمودار آماری رو به بالا خواهیم بود، اما خبرهای خوشحال کننده‌ای نیز وجود دارد و آن این‌که همزمان با پیشرفت فناوری‌های تشخیصی مربوط به زمین‌لرزه‌ها، توانایی بشر برای ثبت زمین‌لرزه‌های خفیف نیز به طرز قابل توجهی بهبود یافته و این در حالی است که در گذشته بسیاری از این زمین‌لرزه‌های کوچک حتی احساس نمی‌شدند و به همین دلیل کسی تصور نمی‌کرد زمین در حال لرزش جزئی است.

جدای از تمامی نکاتی که درخصوص زمین‌لرزه‌ها و شمار آنها مطرح می‌شود، یک نکته اساسی مدت طولانی است که ذهن دانشمندان زمین‌شناس را به خود جلب کرده است: چگونه می‌توان برای انبوه ابر زمین‌لرزه‌هایی که تنها در هفت سال اخیر روی داده است توجیه منطقی ارائه کرد؟ حقیقتا می‌توان نقش متغیرهای طبیعی در این فرآیند را نادیده گرفت، اما درباره علل دیگر چه می‌توان گفت؟

امروزه بخوبی مشخص شده است که وقوع یک زمین‌لرزه می‌تواند به شکل‌گیری زمین‌لرزه دیگری منجر شود. این فرآیند به واسطه وضعیتی موسوم به «انتقال فشار» روی می‌دهد. نمود بارز این وضعیت را به خوبی می‌توان در گسل آناتولی شمالی ترکیه به طول 1100 کیلومتر مشاهده کرد. زمانی که در بخشی از این منطقه زمین‌لرزه‌ای روی می‌دهد، مقدمات زمین‌لرزه بعدی مهیا می‌شود؛ در نتیجه همه چیز برای روی دادن زمین‌لرزه بعدی آماده می‌شود. به دهه 30 میلادی باز می‌گردیم. در آن دوران رشته زمین‌لرزه‌هایی در گسل آناتولی شمالی روی داد، آن هم دقیقا به همین ترتیب. با توجه به چنین مثال‌های روشنی است که بسیاری از زمین‌شناسان نظریه جالب توجهی را مطرح می‌کنند: می‌توان به مکانیسمی فکر کرد که بر اساس آن ابرزمین‌لرزه‌ای در گوشه‌ای از زمین روی می‌دهد و سال‌ها بعد و در هزاران کیلومتر آن طرف‌تر زمین‌لرزه بزرگ دیگری روی می‌دهد که علت اصلی وقوع آن ابرزمین‌لرزه چند سال پیش است. اگر از تمامی زمین‌لرزه‌شناسان سراسر جهان درباره ارتباط زمین‌لرزه‌های بزرگی که در سال‌های اخیر روی داده سوال کنیم حداقل یک نفر از آنها به شما خواهد گفت زمین‌لرزه‌های مخربی که در سال 2010 شیلی و ژاپن را به لرزه درآوردند به نوعی پس‌لرزه‌های زمین‌لرزه شدید سوماترای اندونزی در سال 2004 بوده‌اند. این نظریه آنقدر هیجان‌انگیز است که محققان زیادی را به انجام مطالعات گسترده در خصوص آن ترغیب نموده است.

به نظر می‌رسد در هر فرآیندی که روی می‌دهد باید به ردپای تغییرات جوی نیز توجه کرد. پروفسور جان مک کلوسکلی از دانشگاه اولسر می‌گوید: یک زمین‌لرزه می‌تواند با تحریک ساده‌ای همچون فشار ناشی از لرزش دست روی دهد. پس حالا می‌توان این پرسش را مطرح کرد که آیا امکان ندارد که تغییرات سریع در اوضاع جوی زمین، واکنش درون زمینی را به همراه داشته باشد؟ آیا نمی‌توان گفت شمار قابل توجهی از زمین‌لرزه‌هایی که در سال‌های اخیر در گوشه و کنار زمین رخ داده‌‌‌اند نشانه روشنی از تغییرات جوی عصر هستند؟ تغییراتی که با تابستان‌های بسیار گرم و بالا رفتن سطح آب اقیانوس‌ها همراه شده‌اند! مطالعات زمین‌شناسان در منطقه آلاسکا پرده از حقیقت دردناک‌تری برداشته است. آنها به این نتیجه رسیده‌اند که میان ذوب شدن یخچال‌های عظیم این منطقه و روی دادن زمین‌لرزه در آنجا ارتباط مستقیمی وجود دارد. به عقیده این زمین‌شناسان همزمان با ذوب شدن این یخچال‌ها، فشار طبیعی که بر پوسته زمین وارد می‌شود کمتر شده که این خود می‌تواند مقدمه‌ای بر تشدید تنش‌های درون زمینی باشد. به همین دلیل است که می‌توان از تغییرات جوی که بشر در به وجود آمدن آنها نقش مهمی داشته است در افزایش شمار زمین‌لرزه‌ها در سراسر زمین یاد کرد.