دوره‌های دکتری درانتظار ساماندهی

پذیرش دانشجوی دکتری با معیارهای سلیقه‌ای

«وقتی مقابل 4 استاد نشستم، حس کردم دست‌هایم یخ کرده، به لکنت افتاده بودم، آنها طوری وراندازم می‌کردند که نمی‌توانستم آب دهانم را قورت بدهم، پشت سر هم سوال می‌پرسیدند سوالاتی که تا به حال به گوشم نشنیده بودم و در هیچ کتابی نخوانده بودم. در آخر باور نکردند که رتبه سوم آزمون دکتری را به دست آورده‌ام و دانشجوی ممتاز دوره ارشد بوده‌ام. یکی از استادها وقتی پرسید معدلتان چند است و من سریع گفتم: 17‌/‌18، پوزخندی زد و به استادهای دیگر نگاه کرد و... بالاخره به خاطر نداشتن بیان فصیح و مقاله علمی به اندازه کافی رد شدم.» این، بخشی از صحبت‌های یک داوطلب تحصیل در دوره دکتری در دانشگاه داخل است.

«وقتی صدایم زدند، وارد اتاق مصاحبه شدم، با ورودم دکتر... که به سفارش او در آزمون آن دانشگاه شرکت کردم، لبخندی زد و با این لبخند اعتماد به نفس گرفتم. استادهای دیگر که متوجه رابطه صمیمی من و دکتر... شدند، خوش و بشی کردند و فضا دوستانه شد، دو سوال پرسیدند که من نتوانستم جواب دهم، به جز مقاله پایان‌نامه‌ام، مقاله علمی دیگری نداشتم اما در چند پروژه پژوهشی فعال بودم، وقتی با آب و تاب برایشان توضیح دادم که باعث افتخارم است دانشجوی این دانشگاه باشم و... طوری نگاهم کردند که گویا خوششان آمده، چون من قبول شدم و یکی از دوستانم که از من به لحاظ علمی برتر بود، پذیرفته نشد.»

این هم بخشی دیگر از خاطره موفقیت‌آمیز یک داوطلب دکتری است دیدن معیارهای سلیقه‌ای و نه چندان علمی در پذیرش دانشجو از جمله نگرانی‌های داوطلبان ورود به این دوره تقریبا در تمام رشته‌هاست.

کسری محبی، دانشجوی کارشناسی ارشد علوم‌سیاسی می‌گوید: «چندی پیش برای ورود به دوره دکتری جامعه‌شناسی سیاسی از مدیر گروه این رشته کمک خواستم، ایشان در پاسخ به سوال منابع امتحانی گفت هرچه کتاب در مورد جامعه‌شناسی سیاسی هست باید بخوانید! به نظرم از الان تکلیف من روشن است، چون حتی خود استاد هم نمی‌تواند هرچه کتاب در جامعه‌شناسی سیاسی هست، خوانده باشد!»

وجود چنین مشکلاتی در کنار ناهمگونی در دانشگاه‌ها در مقطع دکتری از حیث برنامه‌های زمانبندی شده و هماهنگ و نبود منابع مشخص برای استفاده از استعدادهای بیرون از یک دانشگاه در دوره دکتری و... از جمله عواملی است که محمدحسین سرورالدین، رئیس سازمان سنجش به آن اشاره می کند و در پی آن از تغییر نحوه پذیرش دانشجوی این دوره خبر می‌دهد و می‌گوید: تغییر در نحوه پذیرش دکتری در صورت تصویب به صورت دو مرحله‌ای می‌شود آزمون عمومی به صورت سراسری برگزار می‌شود. پس از آن داوطلبان چند برابر ظرفیت به دانشگاه‌ها معرفی و از سوی آنان انتخاب می‌شوند. این آزمون اولیه عمومی، امتحان زبان تافل نیست اما زبان می‌تواند جزئی از آن باشد.

پیش‌بینی می‌شود که با اجرای این شیوه پذیرش دانشجو، نقش استادان در گزینش دانشجو کم شود، کاهش تبعیض و برقراری عدالت، امیدواری جوانان و دانشجویانی که با استادان کمتر ارتباط دارند، ساماندهی سوالات آزمون و معرفی منابع منسجمی برای مطالعه در دوره دکتری و... بخشی از پیامدهای این شیوه خواهد بود. این پیامدها اگرچه با واکنش منفی بسیاری از روسای دانشگاه‌ها در کاهش استقلال مراکز آموزش عالی روبه‌رو شده، اما به هر حال راهی است که وزارت علوم می‌کوشد تا با آن از سلیقه محوری دانشگاه‌ها در جذب دانشجوی دکتری جلوگیری کند.

اما همه دغدغه‌ها به مرحله ورود به دکتری مربوط نیست، صحبت با دانشجویان دکتری نشان می‌دهد که این دوره با چالش‌های جدی روبه‌روست که بنا بر دانشگاه و رشته تحصیلی از شدت و ضعف برخوردار است.

مریم ـ م، دانشجوی دکترای بیوتکنولوژی است که حضورش را در این دوره تاسف‌بار می‌خواند و می‌گوید: «وقتی قرار است سرفصل دروس را تغییر دهند با ما مثل دانش‌آموزان دبستانی رفتار می‌کنند، ما امکانات آزمایشگاهی ناچیزی داریم در حالی که اساس رشته بیوتکنولوژی بر آزمایشگاه و واحدهای عملی است.»

این دانشجوی دوره دکتری با انتقاد از نبود ارتباط بین دانشگاه با مراکز مطالعاتی و پژوهشی سایر کشورها می‌گوید: متاسفانه در دوره دکتری به جز خط اینترنت ما از دسترسی به آموزش‌های سایر کشورها محرومیم، در بسیاری از نقاط دنیا دوره‌های مشترک بین دانشگاه‌ها از جمله راه‌های تعامل علمی به صورت کم‌هزینه است ما حتی کارگاه‌های آموزشی مشترک با کشورهای پیشرفته دنیا نداریم، آن‌وقت چطور می‌توانیم ادعا کنیم، آنها از پیشرفت‌های علمی ما استفاده کنند، در حالی که دانشگاه‌های ایران با دنیا قهر است.

کیومرث. ن هم از دانشجویان دوره دکتری ادبیات فارسی است و به روز نبودن منابع درسی، فقر شدید کتابخانه‌ها در دسترسی به کتاب‌ها و مقالات روز دنیا، تکرار بسیاری از محتوای واحدهای درسی از کارشناسی ارشد به دکتری و کسالت‌بار بودن کلاس‌ها، نبود پویایی علمی در دوره‌های دکترای علوم انسانی را از مهم‌ترین ضعف‌ها می‌داند و می‌گوید: «ما حتی اختیار نداریم موضوع طرح پژوهشی‌مان را آن طور که فکر می‌کنیم، اجرا کنیم. استادان عضو شورای گروه دخالت می‌کنند و دیدگاه‌هایشان به ما تحمیل می‌شود، از طرفی برخی استادان و مدیران گروه هر وقت می‌خواهند در دفاترشان حاضر می‌شوند و عدم دسترسی به استاد، ما را با مشکل روبه‌رو کرده است.»

دانشجویان دکتری در هر کشور، نخبگان آن جامعه‌اند، در کشور ما کمتر دانشجوی دکترایی را می‌یابیم که دغدغه نان و نگرانی آینده را برای کار مناسب نداشته باشد، کیا، م، دانشجوی دکترای روابط بین‌الملل است که به قول خودش کاش دنبال رشته نان و آب‌دارتری می‌رفت، می‌گوید: «افزایش فله‌ای دانشجوی دکتری بدون نگاهی به ظرفیت و امکانات و توانایی استادان و وضعیت مالی و آینده کاری آنها، آسیب جدی سیاست‌های آموزش عالی است.»

وی در پاسخ به این که پرداخت پژوهانه می‌تواند مشکلات آنان را کم کند، می‌گوید: «این پژوهانه هم قرار است به دانشجویانی برسد که امتحان داده و از پروپوزال دفاع کرده باشند، پس همه بچه‌ها را شامل نمی‌شود. باید منتظر ماند و دید اگر سالی 6 هزار نفر در دوره دکتری جذب شوند، وزارت علوم و بنیاد نخبگان تا کجا می‌توانند بار مالی این طرح را تحمل کنند؟!» به هر حال، دوره دکتری هنوز برای خیلی‌ها یک رویاست، هرچند که قرار نیست گرهی باز کند، نان و آبی بیاورد یا از بار دغدغه‌ها کم کند، اما این دوره می‌تواند به شرط ساماندهی و اعمال سیاست‌های درست، به نقطه اوج خود بازگردد، این را ما نمی‌گوییم، نخبگان دوره دکتری می‌گویند.