اشتغال زنان سازمان مدیریت خانواده را متحول می کند

همچنان که ابعاد پدیده اشتغال زن و عوامل موثر بر آن ، تعدد و گوناگونی بسیار دارد و پیش از این به کلیاتی از آنها اشاره شد ، مبحث آثار اشتغال زنان نیز گستردگی بسیار دارد که شرح و تحلیل همه ابعاد آن مستلزم مطالعات وسیع و پردامنه است . قدرمسلم این که اشتغال زنان به واسطه افزایش درآمد خانواده از یک سو و کاهش ساعات حضور فعال زنان در خانواده از سوی دیگر ، موجب تحولاتی در سازمان مدیریت خانواده و تغییر نقشها و وظایف هر یک از اعضا خواهد شد. در عین حال ، به واسطه افزایش حضور زن در جامعه و تحقق زمینه های مشارکت اجتماعی ، پیامدهای قابل توجهی بر اشتغال زنان مترتب و مشاهده خواهد شد.
1- آثار فردی
اشتغال زنان علاوه بر درآمدی که عاید او می کند و جایگاه مشخصی که در چرخه اقتصادی خانواده برایش به ارمغان می آورد ، تاثیرات دیگری نیز در پی خواهد داشت . زن شاغل ، دوگانگی وظایف خود را بیشتر حس می کند. حس استقلال ، تصمیم گیری ، آگاهی بیشتر نسبت به نیازمندی ها و دشواریها، رشد توانایی ها و خلاقیت ها در زمینه های مختلف فرهنگی ، اجتماعی و اقتصادی و... به واسطه اشتغال و حضور جامعه برای بروز و ظهور محمل بهتری می یابند. زنان شاغل به دلیل فعالیت های علمی ، اجتماعی و فرهنگی بیرون خانه ، نسبت به زمان دیگر ، از پختگی و تجربه بیشتری برخوردارند و از سوی دیگر ، ورود به اجتماع سبب افزایش تخصصها و مهارت های آنان می شود و نقشهای اجتماعی و حرفه ای آنان را بیشتر آشکار می کند.
2- آثار خانوادگی
با توجه به نقش کلیدی و تعیین کننده ای که زن در خانواده دارد، شاید بتوان گفت اشتغال زنان بیش از همه ، بر خانواده اثر می گذارد و روابط زن و شوهر و فرزندان را دگرگون می کند. به منظور بررسی آثار خانوادگی اشتغال زنان ، 3ساخت را مورد توجه قرار می دهیم : آثار اشتغال زنان بر فضای فرهنگی خانواده : منظور از فضای فرهنگی خانواده ، جنبه های کیفی این واحد اجتماعی مانند تحصیلات زوجین و فرزندان و آرمان های غیرمادی است . برای سنجش تفاوت های فرهنگی 2نوع خانواده یعنی خانواده دارای زن شاغل و خانواده دارای زن غیرشاغل می توان از شاخصهای متعددی استفاده کرد. یکی از شاخص ها این است که به نظر می رسد اشتغال مادر ، همچنان که در صحنه های اجتماعی به اختلاط نقشها می انجامد ، در درون خانواده نیز به دعوت پدر به منظور مشارکت در سیستم وظایف براساس جنس می انجامد و در این زمینه خاص با توفیق مادران قرین بوده است ؛ یعنی از توزیع سخت وظایف براساس جنس می کاهد و همزیستی و مشارکت به وجود می آورد. شاخص دیگر در تمیز 2نوع خانواده ، مشارکت والدین در پیشرفت دروس با کمک به فرزندان در خانه است . به طور کلی ، نسبت خانواده هایی که در آن ، مشارکت فرهنگی از این دیدگاه صورت می گیرد، به خانواده های غیر مشترک هفت دوم است ، اما توزیع داده های عینی نشان می دهد در این ارتباط سهم پدر چندان قابل توجه نیست و این مشارکت ، بیشتر مادران و بعضا خواهران و برادران بزرگتر را بسیج کرده است . در خانواده هایی که زن در آن به کار خارج از خانه می پردازد ، مسوولیت کمک به درس فرزندان با ضریب دو به همکاری پدر و مادر نهاده می شود.
آثار اشتغال بر پیوند خانوادگی

برخی عقیده دارند در شرایط کنونی ، نه با خانواده دایم ، بلکه با تجمعی موقت مواجه هستیم و در این طریق فونکسیونالیست ها (کارکرد گرایان) معتقدند اشتغال زن از 2دیدگاه بر قوام خانواده موثر افتاده است ؛ هم اعتبار شوهر ، پدر و دارنده انحصار قدرت اقتصادی را ناپدید می کند و هم آن که با سیستم کلی جامعه مبتنی بر پدرسری و یا پدرمداری تباین می یابد. به زعم آنان ، صعود زن ، تنازع خانوادگی را موجب شود که نتیجه طبیعی آن ، بی سازمانی خانواده است . به نظر می رسد، اشتغال زن از این دیدگاه ، پدیدآورنده 2نوع اختلاف تازه در خانواده است ؛ اول تلقی خود زنان از کار، عاملی در بروز کشمکش های سخت خانوادگی است . دوم زمینه ساز فضای نامطلوب عاطفی خانواده است و بعد از آن ، بزرگترین وجه افتراق بین 2نوع خانواده ، پیدایی مسائل میان زن و شوهر بر سر فرزندان است.
آثار اشتغال زنان بر روابط با فرزندان

غیبت از منزل و خستگی ناشی از اشتغال مادر ، قطعا بر تربیت فرزندان تاثیر می گذارد. اگر مادر در خانه نباشد ، با توجه به خستگی ناشی از کار نمی تواند در ساعات باقیمانده برای تحصیل و فراگیری دروس به فرزندان خود وقت زیادی بگذارد و شاید براثر کوچکترین خطایی از سوی فرزندان ، آنها را برنجاند. این مساله مخصوصا درباره مشاغل سخت ، دایم و طولانی بیشتر دیده می شود. همچنین مادر نمی تواند به طور کامل به امور نظافت فرزندان بپردازد. آثار اجتناب ناپذیر کار زنان بر روابط او با فرزندان ، با آثاری که اشتغال زن بر سرنوشت خود بر جای می گذارد، پیچیدگی بیشتری می یابد. زنان شاغل ، در عین حال ناچارند کار 2نفر را انجام دهند. زنی که در خانواده است و شغلی ندارد، می تواند برای فرزندان غذای گرم تهیه کند و با خوشرویی از آنان استقبال کند، یا حتی گاهی آنها را تا مدرسه برساند و با آنها به گردش برود و همیشه همدم خوبی برای اطفال خود باشد. این در حالی است که خانواده جدید به دلایل مختلف و از جمله موانع اقتصادی از تولید مثل فراوان خودداری می کند و درنتیجه ، کودک در محیط خانه همبازی کافی نمی یابد و ناگزیر، بیش از کودکان دوره های پیشین به پدر و مادر توجه دارد. بنابراین ، به دلیل کوچک بودن خانواده و نبود زن بالغ دیگری در خانواده ، به طور معمول بدیهی است پیدا کردن کسی به عنوان قائم مقام پدر و مخصوصا مادر برای والدین مهم است .اینجاست که پیدایی سازمان های مکمل اشتغال زن ، مانند مهدکودک و شیرخوارگاه ، به عنوان عاملی برای ایجاد تعادل در زندگی مادران شاغل معمول و متداول شده است . تاسیس این سازمان ها در محل کار مادر، موجب می شود او بتواند به توالی با فرزند خود دیدار کند و مخصوصا از فشار روانی بر خود بکاهد.

اداره کل پژوهش های سیمای جمهوری اسلامی ایران