کیفیت ‌هوای ‌زمین ‌بهبود ‌یافته ‌است‌

این مطالعه جدید که از سوی محققان انستیتو تحقیقات بیابانی در نوادای آمریکا انجام شده و به جهت اعتبار و اهمیتی که دارد، از سوی بنیاد ملی علوم این کشور مورد حمایت قرار گرفته است‌. اندازه‌گیری‌های دقیق صورت گرفته از وضعیت هسته یخ‌های گرینلند نشان می‌دهند آلودگی‌های ناشی از سوزاندن ذغال‌سنگ که شامل فلزات سنگین و سمی‌کادمیوم، تالیوم و سرب است، خیلی بیشتر از حدی است که تا پیش از این تصور می‌شد. با این حال نکته اساسی این است که این میزان آلودگی سمی‌ بیشتر از میزانی نیست که محققان برآورد می‌کنند در دورانی خاص در بالاترین حد خود بوده است‌.

دکتر جو مک کونل، محقق اصلی این پروژه و مدیر آزمایشگاه شیمی ‌انستیتو تحقیقات بیابانی در نوادا می‌گوید: تصور عقلانی گذشته این را می‌گوید که میزان فلزات سنگین سمی ‌موجود در محیط زیست در دهه‌های 1960 و 1970 میلادی یعنی زمانی که فعالیت‌های صنعتی در اروپا و آمریکای شمالی در اوج خود بوده و هنوز هم قانون مربوط به کنترل هوای پاک وضع نشده بود، بیشتر بوده است‌.

با این حال تحقیقات اخیر نشان می‌دهد سطح آلودگی‌ها در منطقه‌ای همچون گرینلند جنوبی در حدود 100 سال پیش بیشتر بوده است و آن زمانی بود که اقتصاد آمریکای شمالی و اروپا بر پایه استفاده از سوزاندن ذغال‌سنگ اداره می‌شد‌؛ البته پس از آن بود که فناوری‌های مؤثرتر و کمآ‌لاینده‌تر سوزاندن ذغال‌سنگ ارائه شد و در ادامه گرایش بشر به اقتصادهای مبتنی بر نفت و گاز تغییر مسیر داد‌.

در حقیقت و به بیانی روشن‌تر، بررسی‌های اخیر محققان این انستیتو نشان می‌دهد حجم ذرات آلاینده در هوای قرن گذشته بین 2 تا 5 برابر بیشتر از حال حاضر بود‌. از آن گذشته سطوح آلودگی‌ها در اوایل سال‌های 1900 میلادی در مقایسه با دورانی‌ که هنوز اقتصاد مبتنی بر ذغال‌سنگ پا به عرصه حیات نگذاشته بود تا 10 برابر بیشتر بود‌.

نمودارهای رایانه‌ای که این محققان در این پروژه موفق به ترسیم آنها شده‌اند، گویای آن هستند که حجم این فلزات سنگین و سمی ‌در محیط زیست در حد فاصل سال‌های 1850 تا 1900 میلادی یعنی زمانی که عصر فعالیت‌های صنعتی، خیز تاریخی خود را برداشت و به میزان خیره‌کننده‌ای رشد داشت‌. این نتایج گرچه در نگاه نخست حیرت‌آور به نظر می‌آید، با این حال نتیجه بررسی‌های مداوم طی 300 سال اخیر است‌. موارد به ثبت رسیده درباره وضعیت هسته یخی گرینلند از سال 1772 تا 2003 میلادی که به طور میانگین ماهانه یا سالانه جمع‌آوری شده، این یافته جالب توجه را ارائه کرده‌اند‌. مک کونل می‌گوید: پس از به اوج رسیدن استفاده از ذغال‌سنگ در اقتصادهای مبتنی بر این ماده، ساکنان آمریکای شمالی و اروپای غربی تلاش‌های جدی را برای کنترل کیفیت هوا آغاز کردند که نتیجه آن بهبود نسبی وضعیت زیست‌محیطی مناطق یخی زمین در مقایسه با 50 سال گذشته است‌.

گرچه این داده‌های اطلاعاتی نشان از وجود آلودگی کمتر مربوط به فلزات سنگین و سمی ‌در بخش آتلانتیک شمالی قطب شمال در مقایسه با ده‌ها سال پیش دارد، با این حال و به عقیده دانشمندانی نظیر کونل و راس ادواردز از محققان فعال انستیتو تحقیقات بیابان نوادا، هنوز هم جای نگرانی وجود دارد‌.

این عقیده وجود دارد که گرچه توسعه اقتصادهای مبتنی بر ذغال‌سنگ در مناطقی نظیر آمریکای شمالی و اروپا به میزان قابل توجهی کاهش یافته یا در توسعه آن اصلاحات جدی صورت گرفته است اما در نواحی دیگری از جهان هنوز این نگرش سنتی و مخرب بر قوت خود باقی است‌.

بر اساس مطالعاتی که در سال‌های اخیر صورت گرفته است، در مناطقی‌ نظیر آسیا و با توجه به توسعه کند اقتصادی و تکنولوژیکی، بسیاری از اقتصادها و فعالیت‌های تجاری، بازرگانی و تولیدی مبتنی بر استفاده از ذغال‌سنگ هستند‌. نتیجه چنین فرآیندی تداوم نگرانی‌های زیست‌محیطی درخصوص وجود ذرات فلزی سمی‌ و سنگین سرب، کادمیوم و نظایر آنها در محیط زیست است‌.

همزمان با افزایش جمعیت زمین، اقتصاد کشورهای جهان نیز توسعه پیدا می‌کند. با این حال و بر اساس پیش‌بینی آژانس بین‌المللی انرژی، استفاده از ذغال‌سنگ نیز به عنوان تابعی از افزایش جمعیت (بخصوص در مناطق آسیایی از جمله هند و چین) قابل پیش‌بینی خواهد بود‌. دکتر کونل اعتقاد دارد تصاویر و داده‌هایی که طی 5 سال گذشته از هسته یخی منطقه گرینلند به دست آورده، گویای آن است که بازگشت مجدد به استفاده از سوزاندن ذغال‌سنگ می‌تواند عاملی در گسترش مناطق آلوده به فلزات سنگین و سمی‌ در قطب شمال باشد‌. اما این تمام نگرانی دانشمندان و فعالان زیست‌محیطی نیست‌. آنها بر این باور هستند که پیامدهای وخیم تداوم استفاده از فعالیت‌های مبتنی بر بهره‌گیری از ذغال‌سنگ در بسیاری از کشورهای آسیایی ممکن است خطرات جدی برای زنجیره غذایی این کشورها داشته باشد، اما این نگرانی همچنان ادامه دارد، آنجا که دانشمندان می‌گویند با ادامه این نگرش می‌توان متصور شد که حجم قابل توجهی از فلزات سنگین و سمی‌ ناشی از سوزاندن ذغال‌سنگ راهی اتمسفر زمین شده و در مناطق یخ زده و قطبی زمین ته‌نشین شوند‌. همواره این نگرانی جدی وجود دارد که آلودگی‌های زنجیره غذایی از طریق جذب فلزات سمی‌ از محیط زیست  یا مصرف منابع غذایی آلوده راه خود را به سوی جوامع انسانی پیدا کنند و آن زمانی است که گروه‌های بزرگ جانوری نظیر ماهی‌ها با استفاده از این منابع آلوده، حیات مصرف‌کنندگان انسانی را به خطر بیندازند‌.

چرا فلزات سنگین برای سلامت بشرمضرهستند؟

فلزات سنگین نظیر سرب و کادمیوم از آن دسته موادی محسوب می‌شوند که پس از ورود به چرخه غذایی حیوانات در بدن آنها باقی می‌مانند‌. این مواد نسبت به هضم شدن و خروج از بدن حیوانات خود را مصون نگاه می‌دارند و از این رو زمانی که گوشت حیوانات از سوی انسان یا هر گونه شکارچی زیست‌محیطی مصرف می‌شود، در حقیقت این مواد سمی‌ به نقطه جدیدی منتقل می‌شوند‌. یکی از این فلزات سنگین جیوه است که بر اساس تازه‌ترین تحقیقات صورت گرفته، ارتباط قابل توجهی با توسعه اختلالات عصبی در برخی از جوامع دارد‌.

تاکنون این امکان وجود نداشته است تا تأثیرات مربوط به فرآیند گسترش استفاده از ذغال‌سنگ و در نتیجه فلزات سنگین و سمی ‌ناشی از سوزاندن آن بر سلامت انسان در منطقه قطب شمال دقیقا تشخیص داده شود؛ با این حال محققان پیشنهاد می‌کنند با استفاده از فناوری‌های پاک‌تر و مؤثرتر از  ذغال‌سنگ و در نهایت کاهش استفاده از آن، می‌توان این خطرات بالقوه را نیز به حداقل رساند‌.

سعید حسینی‌