نکاتی درباره فرهنگ دوبله‌

 از سوی دیگر با مرگ بسیاری از پیشکسوتان این عرصه، این اطلاعات نیز همراه آنها خاک می‌شوند و کسی تاکنون در پی جمع‌آوری آنها برنیامده است. چند سال قبل یکی از نشریات سینمایی کتاب نسبتا جامعی درباره دوبله منتشر کرد که شامل اطلاعات کلی بود اما علاوه بر این تلاش نیاز به کتابی تاریخ‌نگارانه درباره صنعت دوبلاژ به شدت احساس می‌شود. چند سال قبل شنیده شد که فریدون جیرانی کارگردان سرشناس کشورمان که جزو علاقه‌مندان به دوبله است، درصدد جمع‌آوری اطلاعات جامعی از دوبله است تا آنها را در قالب فرهنگی جامع منتشر کند و حتی شنیده شد در این راه با تعدادی از دوبلورهای قدیمی نیز گفت‌وگو کرد که امیدواریم تلاش او ادامه داشته باشد و بزودی نتیجه کار او را ببینیم.

برنامه دوبله‌

پیش از انتشار چنین فرهنگ عظیمی، به نظر می‌رسد که راه‌حل ساده‌تر ساختن یک برنامه تلویزیونی باشد با محوریت دوبله. تاکنون شاهد برنامه‌های زیادی درباره دوبله بوده‌ایم، مثل برنامه خوب «صداهای ماندگار» ساخته شهرام جعفری‌نژاد و همین برنامه‌ای که با مجری‌گری ناصر ممدوح در ایام نوروز از تلویزیون پخش شد. اما هنوز به‌رغم این دو برنامه می‌توان گفت که کار جدی‌ای در این زمینه انجام نگرفته است. در زمان ساخته شدن برنامه «صداهای ماندگار» بسیاری از گویندگان سرشناس کشورمان حاضر به صحبت کردن نشدند.

دلیل این موضوع این بود که در آن زمان سوءتفاهم‌های بسیاری درباره این حرفه وجود داشت و بسیاری از دوبلورها اعتماد نمی‌کردند که جلوی دوربین حاضر شده و درباره حرفه‌شان گفت‌وگو کنند. پس از پخش دوباره «صداهای ماندگار» مشخص شد که نقطه‌ضعف اصلی این برنامه، فقدان بسیاری از سرشناس‌ترین دوبلورها در آن بود. الان اما اوضاع کمی تغییر کرده و شاهد گفت‌وگوهای متعدد دوبلورها در رسانه‌ها هستیم. در این فضای آرام می‌توان با برنامه‌ریزی درست و اصول تعیین شده، از دوبلورهای گوناگون دعوت کرد و در برنامه‌ای تلویزیونی ضمن معرفی آنان به مردم، از آنها درباره تاریخچه دوبله و نحوه ورودشان به این عرصه پرسید. به هر حال دوبله یکی از محبوب‌ترین رشته‌های جنبی سینما و تلویزیون است و بسیاری از مردم بی‌آن‌که چهره دوبلورها را دیده باشند از آنها و فعالیت‌شان شناخت دقیقی دارند. حتما با آدم‌هایی برخورد کرده‌اید که حین دیدن فیلم‌های خارجی قدیمی و جدید، نام گوینده‌های نقش‌های مختلف را می‌گویند و با عشق خاطره‌شان را از دیدن نقش‌های دیگر این گویندگان می‌گویند که در گذشته جای کدام بازیگران صحبت کرده‌اند. برای این خیل هوادار دوبله باید فکری کرد و از سوی دیگر باید برای پاسداشت هنر بزرگان این عرصه، توجه ویژه‌ای به آنان مبذول داشت. در صورتی که چنین برنامه‌هایی ساخته شوند، آن‌گاه مجالی برای نقد عملکرد دوبلورها نیز فراهم می‌شود و به این ترتیب فضای خوبی ایجاد خواهد شد زیرا تا زمانی که این جریان زیر ذره‌بین نقد قرار نگیرد، ممکن است سطح کیفی کار دوبله تنزل کند.

آسیب‌شناسی ترجمه‌

بخش تعیین‌کننده و مهمی از کار دوبله، بدون شک ترجمه متون است. فرق متن ترجمه در دوبله با فیلمنامه در این است که در دوبله فقط دیالوگ‌ها نقش دارند و باید آنها را برای کار گویندگان به بهترین شکل به فارسی درآورد اما در فیلمنامه، شرح صحنه و دکوپاژ نیز وجود دارد. با این حال اگرچه به ظاهر ترجمه متن دیالوگ‌ها به نسبت فیلمنامه کار ساده‌تری است اما در واقع این طور نیست. زیرا در ترجمه دیالوگ‌ها باید مرحله بسیار مهمی را لحاظ کرد که به آن سینک زدن می‌گویند. متن ترجمه‌ای که در اختیار مدیر دوبلاژ قرار دارد باید توسط او جوری زمان‌بندی شود که دوبلورها بدون اتلاف وقت بتوانند دیالوگ‌های فارسی را در همان زمان مشخص در فیلم بگویند. گاهی برخی اصطلاحات خارجی را نمی‌توان معادل‌سازی کرد و باید آنها را تفسیر کرد. زمانی که این تفسیر کردن می‌برد ممکن است بیش از زمان مقرر فیلم باشد و دوبلور تا بیاید آن تفسیر را بخواند، صحنه عوض شده و بازیگر دیگری دیالوگ‌هایش را شروع کند. این اتفاق در ترجمه متن فیلمنامه و حتی رمان نقصان به حساب نمی‌آید اما در دوبله بسیار اهمیت دارد. از این رو مدیران دوبلاژ دیالوگ‌های ترجمه شده را برای دوبله از نظر زمان‌بندی آماده‌سازی می‌کنند. تصور کنید که تاکنون هیچ وقت به این مرحله مهم در کار دوبله توجه نشده و از آن غافل مانده‌ایم. در برنامه‌ای که به دوبله می‌پردازد می‌توان مترجمان پیشکسوت و قدیمی این کار را دعوت کرد و از آنها درباره جزییات کارشان پرسید و همچنین با دعوت از مدیران دوبلاژ به کار آنها در سینک کردن دیالوگ‌ها برای دوبله پرداخت. این‌ها همه بخشی از موارد مغفول مانده در رویکردهای مکتوب و تصویری به دوبله است.

امیرمحمد صادقی‌