هشیاری دیجیتال؛ ضرورتی برای زیست‌ در جهان الگوریتمی

به گزارش جام جم آنلاین، در چنین زیست‌جهان پیچیده‌ای، «هشیاری دیجیتال» (Digital Awareness) مفهومی بنیادین و حیاتی است که به  توانایی افراد در درک، تحلیل و مدیریت کنش‌های خود در فضای مجازی اشاره دارد.

هشیاری دیجیتال تنها به مهارت‌های فنی مانند استفاده از ابزارها یا محافظت از رمز عبور محدود نمی‌شود؛ بلکه ابعاد عمیق‌تری نظیر فهم سازوکار الگوریتم‌ها، شناسایی سوگیری‌های اطلاعاتی، تشخیص اخبار جعلی، و آگاهی از آثار روان‌شناختی مصرف محتوا  را نیز در بر می‌گیرد. به تعبیر پژوهشگران این حوزه، در دنیای «مدرن سیال»، فرد بدون آگاهی دیجیتال به‌راحتی در امواج رسانه‌ای غرق می‌شود و استقلال فکری و انتخاب آزاد را از دست می‌دهد.

مطالعات اخیر در حوزه سواد رسانه‌ای نشان می‌دهند که بخش زیادی از کاربران در مواجهه با محتواهای سفارشی‌شده (Personalized Content) یا دستکاری‌شده (Manipulated Content)  فاقد مهارت تحلیل انتقادی‌اند. پژوهش های جدید در دانشگاه های جهانی نشان داده که افراد با سطح هشیاری دیجیتال بالاتر، کمتر در دام اخبار جعلی یا تئوری‌های توطئه می‌افتند و نسبت به تغییرات الگوریتمی، آگاهانه‌تر واکنش نشان می‌دهند.

افزایش هشیاری دیجیتال، به معنای بازپس‌گیری قدرت تصمیم‌گیری آگاهانه در فضای رسانه‌ای است؛ جایی که کاربران نه تنها مصرف‌کننده محتوا، بلکه هدف پردازش‌های کلان داده‌ای هستند. در چنین فضایی، بی‌توجهی به هشیاری دیجیتال، زمینه‌ساز وابستگی اطلاعاتی، شکل‌گیری حباب‌های شناختی (Cognitive Bubbles)  و حتی کنترل رفتاری از طریق داده‌کاوی می‌شود.

نقش نهادهای آموزشی، رسانه‌ها و سیاست‌گذاران در ارتقای این آگاهی بسیار کلیدی است. آموزش مفاهیمی چون ردپای دیجیتال، سازوکار فیلتر حباب‌ها، منطق هوش مصنوعی و اصول اخلاقی مصرف داده، باید به‌عنوان بخش جدایی‌ناپذیر از سواد عمومی در جوامع امروز تلقی شود.

در نهایت، هشیاری دیجیتال، نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت در جهان اطلاعاتی است؛ ضرورتی برای زیست آزاد، آگاه، مسئولانه و مقاوم در برابر سازوکارهای پنهان در فضای مجازی است.