قانون مربوط به شناسایی زبان‌های کلاسیک که در سال ۲۰۲۰ از سوی دولت هند تصویب و ابلاغ شد بر پایه معیارهایی همچون قدمت تاریخی، میراث ادبی، تأثیرگذاری بر فرهنگ و وجود منابع گسترده مکتوب تنظیم شده و براساس آن، ۱۰ زبان به‌عنوان زبان کلاسیک هند معرفی شدند. زبان فارسی نیز در میان این فهرست قرار گرفته است؛ تصمیمی که برای بسیاری از پژوهشگران و علاقه‌مندان زبان فارسی، از جنبه‌های گوناگون فرهنگی، آموزشی و تمدنی واجد اهمیت است.
میراث ماندگار زبان فارسی
قهرمان سلیمانی، رئیس مرکز تحقیقات زبان فارسی و نماینده بنیاد سعدی در دهلی‌نو در گفت‌وگو با خبرگزاری صداوسیما، با اشاره به تصویب این قانون گفت: «انتخاب زبان فارسی در میان زبان‌های کلاسیک هند، تصمیمی هوشمندانه، دقیق و آینده‌نگرانه بود؛ چرا که زبان فارسی در مدت بیش از ۸۰۰ سال، زبان ادب، فرهنگ، دیوان و ارتباطات میان اقوام گوناگون در سراسر شبه‌قاره هند به‌شمار می‌رفت.»
سلیمانی با تأکید بر عمق نفوذ زبان فارسی در تاریخ فرهنگی و سیاسی شبه‌قاره خاطرنشان کرد: «از جنوب تا شمال هند، زبان مکاتبات رسمی و اداری فارسی بود و حتی در مکاتبات درباری پادشاهان نپال و چین نیز کاربرد داشت. در این میان، زبان فارسی نقش واسطه‌ای میان اقوام و فرهنگ‌های مختلف ایفا می‌کرد.»
گنجینه‌ای که هنوز ناشناخته مانده
بخش مهمی از اهمیت زبان فارسی در هند به حجم گسترده منابع و آثار مکتوب به این زبان بازمی‌گردد.سلیمانی با اشاره به این مسأله تأکید کرد: «در کتابخانه‌ها، مراکز مطالعاتی و آرشیوهای تاریخی هند، حجم بزرگی از نسخه‌های خطی، کتیبه‌ها، اسناد رسمی و آثار علمی و ادبی فارسی وجود دارد که بسیاری از آنها هنوز فهرست‌نویسی هم نشده‌اند.»
به گفته او، هند یکی از سه حوزه مهم سبک‌شناسی شعر فارسی در جهان محسوب می‌شود و سبک هندی که در قرون اخیر در دربار ومحافل ادبی هند شکل گرفت،نقشی تعیین‌کننده درجریان تطور شعر فارسی داشته است. سبک هندی با ویژگی‌هایی همچون خیال‌پردازی‌های جسورانه، تصویرسازی‌های بدیع و توجه به مفاهیم عرفانی، یکی از شاخص‌ترین نمودهای خلاقیت شعری در دوره‌های میانی و متأخر تاریخ زبان فارسی به‌شمار می‌رود.
زبان فارسی در دانشگاه‌های هند
فارسی تنها در بایگانی‌ها و نسخه‌های خطی نمانده، بلکه در دانشگاه‌ها و مراکز علمی هند نیز حضور فعالی دارد. براساس آمار ارائه‌شده از سوی بنیاد سعدی، زبان فارسی هم‌اکنون در بیش از ۱۴۰ دانشگاه دولتی هند تدریس می‌شود؛ دامنه‌ای که از دوره دیپلم آغاز شده و تا سطح دکتری امتداد می‌یابد. قهرمان سلیمانی در این زمینه گفت: «تعداد کرسی‌های زبان فارسی در دانشگاه‌های هند با آمار مشابه در دانشگاه‌های ایران برابری می‌کند. این امر نشان‌دهنده جایگاه مهم زبان فارسی در آموزش عالی هند و علاقه جدی جامعه دانشگاهی این کشور به شناخت و پژوهش درباره این زبان کهن است.» او افزود: «دولت هند نیز برای حفظ و تداوم این میراث فرهنگی ارزشمند سرمایه‌گذاری کرده و در چارچوب قانون زبان‌های کلاسیک، حمایت‌هایی در زمینه آموزش، پژوهش و انتشار آثار فارسی در‌نظر گرفته است.»
زبان فارسی، بخشی از پروژه فرهنگی هند
به گفته سلیمانی، زبان فارسی در ساختار فرهنگی هند نه فقط یک زبان خارجی محسوب نمی‌شود، بلکه بخشی از پروژه فرهنگی و ملی این کشور است. وی تصریح کرد: «فارسی در هند امروز جایگاهی تعریف‌شده دارد و به‌عنوان یک میراث زنده و پویا، در حیات فرهنگی این کشور ایفای نقش می‌کند. این زبان در طول قرون متمادی، ابزار ارتباط، تولید دانش، خلق آثار هنری و انتقال مفاهیم عرفانی بوده است و امروزه نیز همین نقش را با رویکردهای نوین ادامه می‌دهد.»
سلیمانی همچنین یادآور شد: «گسترش زبان فارسی در هند مرهون حضور علما، شاعران، صوفیان، اندیشمندان و دانشمندان ایرانی در این سرزمین است. این چهره‌ها نه فقط زبان فارسی را آموزش دادند بلکه آن را با روح و فرهنگ هندی آمیختند و زمینه خلق آثار بزرگ ادبی، دینی و فلسفی را فراهم کردند.»
همکاری‌های فرهنگی ایران و هند
تصویب قانون زبان‌های کلاسیک و گنجاندن فارسی در این فهرست، بستر مناسبی برای توسعه همکاری‌های فرهنگی و علمی میان ایران و هند فراهم کرده است. نماینده بنیاد سعدی در دهلی‌نو دراین زمینه گفت:«بنیاد سعدی مسئول همکاری‌های علمی، فرهنگی و دانشگاهی ایران در حوزه زبان فارسی در هند است. در همین راستا، دوره‌های دانش‌افزایی برای استادان و دانشجویان، اعطای بورس تحصیلی، آموزش مدرسان زبان فارسی، تجهیز کرسی‌های زبان فارسی در دانشگاه‌ها و برگزاری همایش‌های علمی مشترک از‌جمله برنامه‌هایی است که با حمایت دولت هند و مشارکت نهادهای فرهنگی ایران در حال اجراست.» سلیمانی افزود: «برخی از مهم‌ترین اقدامات اجرایی اخیر، شامل ارسال منابع آموزشی، کمک به دیجیتال‌سازی آثار خطی فارسی، همکاری در تدوین کتاب‌های درسی و برگزاری نشست‌های ادبی و دانشگاهی است.»
راه آینده، نیازمند حمایت بیشتر
هرچند مسیر همکاری‌های علمی و فرهنگی میان ایران و هند در حوزه زبان فارسی روشن‌تر از گذشته شده اما چالش‌هایی نیز در این مسیر وجود دارد. فهرست‌نویسی کامل منابع فارسی در هند، دیجیتال‌سازی اسناد و نسخ خطی، تربیت استادان متخصص بومی و تدوین منابع نوین آموزشی، از‌جمله نیازهایی است که باید در برنامه‌ریزی‌های آتی مورد توجه قرار گیرند. همچنین ایجاد انجمن‌های ادبی، توسعه جشنواره‌های فرهنگی مشترک، تولید محتوای رسانه‌ای با محوریت میراث مشترک ایران و هند و تسهیل رفت‌وآمد استادان و پژوهشگران می‌تواند نقش بسزایی در احیای جایگاه تاریخی زبان فارسی در شبه‌قاره ایفا کند. در مجموع، زبان فارسی امروز در هند نه فقط یادگاری از گذشته، بلکه سرمایه‌ای برای آینده روابط فرهنگی و تمدنی دو کشور است؛ سرمایه‌ای که با تصمیم هوشمندانه دولت هند وارد مرحله‌ای تازه شده و نیازمند توجه، برنامه‌ریزی و همکاری‌های چندجانبه برای شکوفایی دوباره است.
