بازار اوراق قرضه

بازار بدهی یا بازار اوراق قرضه یکی از زیرمجموعه‌های بازارهای مالی است که در آن دولت‌ها و شرکت‌ها با انتشار اوراقی به نام اوراق قرضه، سرمایه موردنیاز برای تامین مالی و توسعه کسب و کار خود از مردم قرض می‌گیرند. این اوراق نرخ بهره مشخصی دارند و سرمایه‌گذاران با خرید آن‌ها، از مزایای دریافت نرخ بهره برخوردار می‌شوند و در پایان مدت سررسید نیز مبلغ اصلی خود را دریافت می‌کنند. بازار اوراق قرضه اغلب بانام‌هایی مثل بازار بدهی، بازار با درآمد ثابت و بازار اعتباری نیز شناخته می‌شود.

دولت‌ها معمولاً برای تأمین سرمایه لازم برای پرداخت بدهی‌های خود یا بهبود زیرساخت‌ها به انتشار اوراق قرضه روی می‌آورند.شرکت‌های سهامی عام هم‌زمانی که به سرمایه بیشتری برای راه‌اندازی پروژه‌های جدید یا ادامه‌ی توسعه پروژه‌های در حال ساخت، نیاز داشته باشند، دست به انتشار اوراق قرضه می‌زنند.

برای مثال کمپانی را درنظر بگیرید که برای راه اندازه‌ای پروژه جدیدشان به سرمایه‌ای بیش از آنچه در اختیار دارند، نیاز دارند این کمپانی می‌تواند به جای گرفتن وام از بانک دست به انتشار اوراق قرضه بزند که این اوراق قرضه تاریخ سررسید مشخصی دارند و نرخ بهره مشخصی به آن‌ها تعلق می‌گیرد؛ با خرید این اوراق توسط مردم، سرمایه‌ی موردنیاز این کمپانی فراهم می‌شود و سرمایه‌گذاران هم از نرخ بهره موردنظر در طول تاریخ سررسید برخوردار می‌شوند و در پایان مدت سررسید، مبلغ اصلی خود را دریافت می‌کنند.

ارزش اسمی اوراق قرضه

ارزش اسمی اوراق قرضه (Face Value)، قیمت خرید اولیه این اوراق است. درنهایت در تاریخ سررسید، این اوراق با همین قیمت بازخرید می‌شوند

نرخ کوپن و مقدار کوپن اوراق قرضه
کوپن (Coupon) به معنای سود یا بهره حاصل از اوراق قرضه است. زمانی که این میزان سود با درصد نشان داده شود به آن نرخ کوپن گفته می‌شود و زمانی که با مقدار عددی نشان داده شود، به آن مقدار کوپن گفته می‌شود. نرخ کوپن سالیانه است و مقدار کوپن پس از انتشار اوراق قرضه ثابت باقی می‌ماند.

بازده اوراق قرضه

بازده (Yield) اوراق قرضه، میزان بازدهی اوراق قرضه را در طول زمان نشان می‌دهد. ازآنجایی‌که نرخ بهره و عوامل دیگر ممکن است بر قیمت اوراق قرضه تأثیر بگذارند، درصد بازده اوراق قرضه نیز متغیراست.
 
رابطه اوراق قرضه و نرخ بهره

اوراق قرضه رابطه معکوسی با نرخ بهره دارند. به این صورت که هر چه میزان نرخ بهره بیشتر شود، قیمت اوراق قرضه کاهش پیدا می‌کند.( نرخ بهره همان نرخ قرض گرفتن پول است) برای تفهیم بهتر این موضوع مثلا  اوراق قرضه‌ای باارزش اسمی ۱۰۰۰ دلار و تاریخ سررسید دوساله رادرنظربگیرد که نرخ کوپن آن 5% است.

در این صورت مقدار کوپن دریافتی سالیانه ۵۰ دلار خواهد بود.

اگرچند ماه بعد از خرید این اوراق قرضه، نرخ بهره افزایش پیدا کند و به 10% برسد، این اوراق قرضه‌ دیگر جذابیتی برای سرمایه‌گذاران دیگر نخواهد داشت چراکه آن‌ها می‌توانند اوراق قرضه جدید با نرخ بهره ۱۰ درصد بخرند. ازآنجایی‌که مقدار کوپن ثابت و همان ۵۰ دلار است، قیمت اوراق قرضه به ۵۰۰ دلار کاهش پیدا می‌کند تا جذابیت خرید آن همچنان برقرار باشد. درواقع این کاهش قیمت تا جایی صورت می‌گیرد که بازده اوراق قرضه به ۱۰ درصد برسد (10%، ۵۰۰ دلار برابر با همان ۵۰ دلار است).

حالا اگر نرخ بهره کاهش پیدا می‌کند و به ۲.۵ درصد می‌رسد، در این صورت ارزش اوراق قرضه آن‌قدر افزایش قیمت پیدا می‌کند تا بازده آن به ۳ درصد برسد. در این نمونه قیمت از ۱۰۰۰ دلار به ۲۰۰۰ دلار می‌رسد.

البته باید توجه کنیم که  این اوراق قرضه برای کسانی است که آن‌ها را تا تاریخ سررسید نگه می‌دارند، با همان قیمت ۱۰۰۰ دلار بازخرید می‌شوند. قبل از آن افراد می‌توانند اوراق قرضه خود را در بازار ثانویه یا همان بورس نیز خریدوفروش کنند.

خرید و فروش اوراق قرضه

بازار اوراق قرضه به دو بخش بازار اولیه و بازار ثانویه تقسیم می‌شود.

در بازار اولیه، عرضه اوراق بدهی جدید برای اولین بار صورت می‌گیرد و معاملات به‌صورت مستقیم میان صادرکنندگان اوراق قرضه و خریدان اوراق قرضه به عنوان توزیع اولیه شناخته می‌شود.

در بازار ثانویه یا همان بازار بورس، اوراق قرضه‌ای که در بازار اولیه فروخته‌شده‌اند، دوباره توسط مردم خریدوفروش می‌شوند. در این بازار، سرمایه‌گذاران می‌توانند اوراق قرضه را از طریق یک کارگزاری که به عنوان واسطه میان خریداران و فروشندگان است، خریداری کنند.

ازآنجایی‌که قیمت اوراق قرضه فروخته‌شده در بازار ثانویه با توجه به میزان عرضه و تقاضا دچارتغییر می‌شود، سرمایه‌گذاران می‌توانند با افزایش ارزش این اوراق، سود کنند و در صورت کاهش ارزش آن‌ها، اوراق قرضه را بفروشند تا کمتر ضرر کنند وباید توجه داشت که اوراق قرضه، از نوع ابزارهای بدهی هستند،که قیمت آن‌ها به‌شدت به نرخ بهره وابسته است.

 اوراق قرضه‌ای که در بازار بورس مورد خریدوفروش قرار می‌گیرند، شامل معاملات یک‌طرفه می‌شوند یعنی فقط در صورت افزایش قیمت یک دارایی، سرمایه‌گذاران می‌توانند سود کنند.

شاخص های اوراق قرضه

همانطور که شاخص های S&P 500،Dow Jones Industrial، NASDAQ Composite و راسل سهام های ایالات متحده را دنبال میکنند اوراق قرضه نیز شاخص هایی مثل شاخص کل اوراق قرضه بلومبرگ(Bloomberg Aggregate Bond Index) ،Merrill Lynch Domestic Master، و Citigroup U.S را دارد.
شاخص کل اوراق قرضه بلومبرگ ایالات متحده،(Agg) یک شاخص معیار وزنی بازار است.

استانداردی که این شاخص در اختیار سرمایه گذاران قرار می دهد براساس آن می توان یک صندوق یا اوراق قرضه را ارزیابی کرد. این شاخص شامل اوراق قرضه دولتی و شرکتی با انتشار بیش از 300 میلیون دلار و سررسید یک ساله یا بیشتر است.

مشخصات اوراق قرضه

برای تسلط به بازار بدهی یا بازار اوراق قرضه، باید با ویژگی‌ها و مشخصات اوراق قرضه به‌طور کامل آشنا بود.

موعد سررسید

موعد سررسید، تاریخی است که در آن، خریداران مبلغ اولیه‌ای که برای خرید اوراق قرضه داده‌اند را پس می‌گیرند و تعهد ناشرِ اوراق قرضه نسبت به این اوراق تمام می‌شود. درواقع طول عمر اوراق قرضه با تاریخ سررسیدشان مشخص می‌شود و هرشخص سرمایه‌گذاری پیش از خرید این اوراق باید به آن توجه کند. موعد سررسید عمدتاً به سه دسته تقسیم می‌شود

·        اوراق قرضه کوتاه مدت که تاریخ سررسید این اوراق معمولا از 1 تا3 سال است.

·        اوراق قرضه‌ میان مدت تاریخ این اوراق از10سال معمولا بیشتراست.

·        اوراق قرضه بلند مدت که مدت طولانی،30 سال را شامل می‌شود.
 
ضمانت اوراق قرضه

اوراق قرضه می‌توانند با ضمانت یا بدون ضمانت باشند. ناشر اوراق بدهی تضمین‌شده، متعهد می‌شود درصورتی‌که نتواند تعهدات مربوط به اوراق قرضه (پرداخت سود و بازخرید اوراق در موعد سررسید) را انجام دهد، دارایی‌های خاصی را به دارندگان اوراق قرضه بدهد. به این دارایی‌ها وثیقه می‌گویند. درنتیجه اگر صادرکننده اوراق قرضه نتواند تعهد خود را انجام دهد، این دارایی‌ها به صاحبان اوراق قرضه داده می‌شوند.

در اوراق قرضه تضمین نشده که ریسک بیشتری به‌همراه دارند، وثیقه‌ای وجود ندارد و اگر شرکت ورشکست شود،اوراق قرضه آن ارزش قابل توجهی را ازدست می‌دهد طبیعی است که شرکت دیگرقادر به سرمایه اولیه و سودبدهی نخواهد بود یا در نهایت مقدار اندکی از سرمایه به خریداربازگرداننده شود.

بادرنظر گرفتن ریسک پیش‌فرض یا اعتباری در خرید اوراق قرضه ،احتمال عدم پرداخت سود و مبلغ اولیه خریدِ اوراق قرضه وجود دارد. اوراق قرضه دولتی به‌واسطه پشتوانه‌ی دولتی خود و دریافت مالیات می‌توانند بازخرید اوراق را تضمین کنند. برخی دیگر از اوراق بدهی از وثیقه استفاده می‌کنند، بااین‌حال برخی ناشران اوراق قرضه سعی می‌کنند تا با بیمه کردن اوراق قرضه خود، میزان ریسک اعتباری را برای خریداران کاهش دهند تا بدین‌وسیله افراد بیشتری را برای خرید اوراق قرضه خود جذب کنند. ناشران اوراق قرضه شهرداری بیشتر از این روش استفاده می‌کنند.

بیمه اوراق قرضه با تضمین بازپرداخت اصل پول و بهره آن، خریداران را در برابر این ریسک اعتباریِ ناشران محافظت می‌کنند.

 
اولویت بازپرداخت

زمانی که  صادرکننده اوراق قرضه ورشکسته شود، تمام دارایی‌های آن فروخته می‌شوند و اول‌ازهمه بدهی‌های اصلی که اولویت هستند، بازپرداخت می‌شوند. بعدازآن بدهی‌های فرعی که اوراق قرضه هم جزئی از آن‌ها هستند، پرداخت می‌شوند. در مرحله آخر سهامداران یک شرکت قرار دارند که باقی‌مانده دارایی شرکت نصیب آن‌ها می‌شود.

کوپن

 نرخ کوپن یا بازده اسمی نشان‌دهنده سودی است که به دارندگان اوراق قرضه به‌صورت سالانه یا شش‌ماهه پرداخت می‌شود (دوره‌های پرداخت سود در اوراق قرضه مختلف، متفاوت است).

برای محاسبه بازده یا نرخ کوپن باید پرداخت‌های سالیانه را بر ارزش اسمی اوراق تقسیم کنید

مالیات

اکثر اوراق قرضه شرکتی مشمول مالیات می‌شوند، حال‌آنکه برخی از اوراق قرضه دولتی و شهرداری، معاف از مالیات هستند؛ بنابراین اوراق قرضه معاف از مالیات معمولاً سود کمتری نسبت به اوراق بدهی مشمول مالیات دارند.

درنتیجه خریداران باید بازده معادل مالیات را در اوراقی که مشمول مالیات می‌شوند، را درنظرداشته باشند.

(Callable) قابلیت فراخوانی

برخی اوراق قرضه امکان بازخرید شدن قبل از سررسید را دارند، در این حالت معمولاً شرکت صادرکننده اوراق، در تاریخ‌های مشخصی که اعلام می‌کند، قبل از سررسید، اوراق قرضه را با گرفتن مبلغ ناچیزی به‌عنوان حق بیمه بازخرید می‌کند.

زمانی که نرخ بهره تغییر می‌کند و شرکت‌ها می‌توانند با نرخ بهتری وام بگیرند، اوراق قرضه قبلی خود را پیش از موعد فراخوانی کرده و بازخرید می‌کنند. اوراق قرضه باقابلیت فراخوانی برای سرمایه‌گذاری هم جذاب است چون این اوراق نرخ کوپن یا بازدهی بهتری را به همراه دارند.

سخن پایانی

بازار بدهی یا اوراق قرضه، یکی از انواع بازارهای مالی است که سرمایه‌گذاری در آن ریسک کمی دارد. ریسک کم این نوع سرمایه‌گذاری میزان بازدهی آن را هم کاهش داده است اما به‌هرحال برای افرادی که به دنبال یک سرمایه‌گذاری مطمئن و بی‌دردسر هستند، گزینه مناسبی است وبا درنظرگرفتن نوع اوراق قرضه میتوان میزان ریسک و بازدهی متنوعی متصور بود .