غارت بزرگ کتاب

این جملات دردمندانه از خلیل سکاکینی، مبدع آموزش نوین فلسطین، ساکن یکی از محلات بیت‌المقدس است که پس از اشغال این شهر توسط صهیونیست‌ها و بیرون راندن فلسطینی‌ها از خانه‌های‌شان، کتابخانه ارزشمندش نیز به غارت رفت. خانه او اینک به مرکز فرقه صهیونیستی حدسه کانادایی تبدیل شده است. یکی از نقاط مغفول اشغال فلسطین، غارت فرهنگی این ملت است که در طول سال‌های اشغال و غارت سرزمین و خانه‌ها و شهرها و... پنهان ماند یا کمتر به آن پرداخته شد. براساس اسناد و شواهد معتبر موجود، صهیونیست‌ها پس از اشغال سرزمین فلسطین، به غارت کتابخانه‌ها و کتاب‌های مردم آن پرداختند و تا آنجا که در اسناد اسرائیلی هم ثبت شده، ۷۷هزار جلد کتاب به شکل سیستماتیک از خانه‌ها و کتابخانه‌های مناطق اشغالی به غارت رفت و به کتابخانه‌های اسرائیلی منتقل شد.

بزرگ‌ترین سرقت فرهنگی
این سرقت فرهنگی که طی طرح عظیمی به‌نام طرح جمع‌آوری کتاب صورت گرفت از ژوئن ۱۹۴۸ یعنی یک‌ماه پس از اعلام موجودیت جعلی اسرائیل در تمامی شهرها و روستاهای مناطق اشغالی به مرحله اجرا درآمد. برای نخستین‌بار این غارت فرهنگی در فیلمی مستند به نام سرقت بزرگ کتاب (The Great Book Robbery) توسط بنی برونر سال ۲۰۱۲ در بنیاد ۲۹۱۱ و شبکه الجزیره ساخته شد. تحقیقات فیلم توسط یک دانشجوی یهودی دوره دکتری به نام گیش امیت در سطحی وسیع انجام و درواقع به‌عنوان رساله دکتری وی مطرح شد. براساس تحقیقات وی، عملیات غارت کتاب توسط گروهی از عناصر موسسه کتابخانه ملی اسرائیل به همراه نظامیان انجام شد که برای جمع‌آوری کتاب به تک‌تک خانه‌های فلسطینیان رفته و به‌خصوص خانه‌هایی را که به‌دلیل رانده‌شدن یا دستگیری و کشته‌شدن صاحبانش خالی شده بود را به سهولت غارت کردند. علا هلاهل، نویسنده و از فلسطینیان غارت‌شده در همین فیلم می‌گوید: ما رمان‌های بسیاری داشتیم از کنفانی و حبیبی، ادبیات دهه ۲۰ و ۳۰. همه آنها را غارت کردند. ما امروز عمق تاریخ و فرهنگ‌مان را به فراموشی سپرده‌ایم. تاریخ فرهنگ ما را از ۱۹۶۰ نوشته‌اند! درحالی‌که در ۱۹۲۰ ما تئاتر و ادبیات و سینما داشتیم، حتی کتابی درباره عکاسی در فلسطین اما امروز هیچ نداریم. ایلان پاپی، مورخ یهودی در این فیلم می‌گوید: «... دو نوع غارت وجود داشت؛ ۱. کتاب و ۲. عکس و تصویر و فیلم. خانه‌های ۷۰ تا ۷۵ هزار فلسطینی که پر از کتاب بود، به سرقت رفت. اسناد اسرائیل در می‌۱۹۴۸ و مارس ۱۹۴۹ حکایت از آن دارد که محله طلبیه پر از کتاب بود.»پاپی ادامه می‌دهد: «... تصرف میراث فرهنگی فلسطینی‌ها با تصرف زمین آنها هیچ تفاوتی نداشت. صهیونیست‌ها با حذف فرهنگ و سابقه تاریخی فلسطینی‌ها قصد داشتند تا هویت و تاریخ فلسطینی‌ها را محو کنند. بنابراین حتی اگر از این کتاب‌ها مراقبتی صورت گرفته باشد از نظر من ارزشی ندارد ... ».

دزدی کتاب‌ها توسط اساتید دانشگاه‌های اسرائیل
شــلومو شلامی یکی از فرماندهان هاگانا که برای جمع‌آوری کتاب در آن سال‌ها ماموریت داشته هم به گزارشگر فیلم می‌گوید:‌ «یک شبکه اطلاعاتی برای جمع‌آوری کتاب توسط نظامیان به‌وجود آمده بود و خانه‌هایی را که در آنها کتاب وجود داشت، شناسایی می‌کرد تا برای سرقت برنامه‌ریزی شود. در سال ۱۹۴۸ همزمان با به اسارت گرفتن فلسطینیان، روستای اشدود، یک تیم ۳۶ نفره هم برای جمع‌آوری کتاب‌های آنها تشکیل شد.» غارت کتاب‌ها به دو طریق شخصی و سازمان‌یافته انجام می‌شد؛ مثلا در شیوه شخصی، اساتید دانشگاه‌های عبرانی، خود به خانه‌های فلسطینی‌ها رفته و آنجا را برای یافتن کتاب زیر‌ و ‌رو می‌کردند! برای عملیات فوق، دانشگاه عبری و ارتش، یک‌سری عملیات مشترک انجام دادند. کتاب‌های غارت شده را ابتدا در انبارها و سپس طی سال‌های بعد در کتابخانه‌های مختلف اسرائیل جای دادند. برخی از این کتاب‌ها با علامت AP نشانه‌گذاری شدند یعنی کتاب‌هایی که امانت بوده و باید برگردانده شود! ناصر نشاشیبی (برادر‌زاده اسعاف نشیباشی، ادیب معروف عرب) روزنامه‌نگار و نویسنده و از فلسطینیان غارت شــده، می‌گوید: «کتاب‌های خطی باارزشی به سرقت رفت که بعد از ۶۰ سال هنوز برنگشته است. مهم این است که کتاب‌ها را بردند تا هویت فلسطین را نابود کنند...‌» یکی از اعضای دانشگاه عبری به ناصر نشاشیبی گفته بود کتاب‌ها را به کتابخانه خود آوردیم تا ظرفیت تحقیقاتی‌مان را افزایش دهیم. نشیباشی می‌گوید: «وقتی به دانشگاه عبری اورشلیم رفته بودم، یک استاد دانشگاه به من درباره غارت کتابخانه‌مان گفت و خبر داد که صدها جلد از کتاب‌هایم در این کتابخانه نگهداری می‌شود...» کتابخانه رژیم صهیونیستی در ماه می‌سال ۲۰۲۰ مجموعه نفیسی از ۲۵۰۰ دست‌‌نوشته و کتاب کم‌نظیر از همان کتاب‌های غارت شده فلسطینیان را که بعضا از نسخه‌های خطی و دارای ارزش تاریخی دوران تمدن اسلامی بودند به نمایش گذارد. به گزارش نشریه گاردین، این مجموعه دست‌نوشته‌ها و کتاب از قرن ۹ تا ۲۰ میلادی به زبان‌های عربی، فارسی و ترکی را دربرمی‌گرفت.

گذشته و تاریخ و هویت فلسطین را به یغما بردند
قادا کریمی تا هشت سالگی در خانه پدری‌اش بوده و در آن زمان مجبورشان کردند که خانه را ترک کنند. خودش می‌گوید: «‌اینک یک اسرائیلی مالک خانه‌مان است اما فقط این نیست. پدرم یک کتابخانه اختصاصی داشت و علاقه‌مند به زبان‌شناسی بود. او در حال تدوین یک فرهنگ انگلیسی ــ عربی بود، مردی بود با یک کتابخانه در پشت سر و سال‌ها برایش زحمت کشید. انواع و اقسام فرهنگنامه‌ها و دایره‌المعارف‌های کم‌نظیر را در این کتابخانه داشت که همه را به یغما بردند...» محمود یازیک، یک مورخ اجتماعی به‌وجود تئاتر در یافا، بیت‌المقدس و حیفا اشاره می‌کند که پیش از اشغال توسط صهیونیست‌ها در فلسطین رواج داشت. او می‌گوید: «‌شهر حیفا کتابفروشی‌ها و باشگاه‌های فرهنگ، ادبیات و تئاتر داشت. شخصیت‌های فرهنگی، دانشمندان و هنرمندان همه در ۱۹۴۸ فلسطین را ترک کردند و ما یتیم شدیم... آنهایی که ماندند هرگز به رسمیت شناحته نشدند...» رونا سلا (موزه‌دار یهودی) نیز با چشمانی اشکبار بر این باور است که دزدیدن حتی آلبوم‌های خانوادگی‌شان که حاوی عکس‌های دوران آشنایی پدر و مادرشان بوده، باعث شده که هیچ گذشته و تاریخی برای‌شان باقی گذارده نشود و به نوعی این تهی شدن در سطح ملی اشاعه یابد. او می‌گوید: «در جنگ سال ۱۹۴۸، بسیاری از گنجینه‌های فلسطینی‌ها را غارت کردند. هم اکنون آرشیوهای اسرائیلی پر از گنجینه‌های فلسطینی‌هاست...» عکس‌های ماندگار و از تاریخ فلسطین هم به غارت رفت. رونا سلا از مجموعه تصاویر و عکس‌های به غارت رفته، یک کتاب منتشر کرد. او عکس‌های خلیل رصاص که زندگی‌اش را وقف عکاسی از مقاومت فلسطین کرده بود در آرشیو هاگانا و ارتش اسرائیل پیدا کرد و در کتابش به چاپ رساند.

به سفال‌های روی دیوارهم رحم نکردند
محمد بطراوی، نویسنده و ویراستار کتاب که به‌عنوان زندانی مجبورش کردند برای اسرائیلی‌ها بیگاری و خانه‌ فلسطینی‌ها را تخلیه کند، می‌گوید حتی سفال‌های روی دیوار خانه‌را هم دزدیدند که درجه یک و مرغوب بود و به موزه‌های خود بردند! برای هرچه بیشتر مستند شدن فیلم «سرقت بزرگ کتاب»، با نامه‌نگاری‌ها و درخواست‌های متعدد از مدیران کتابخانه ملی اسرائیل، سعی شد از انبارهای متروکه آن فیلمبرداری شود اما «تالیا سولومون» که از طرف پروژه فیلم ســرقت بزرگ کتاب، مسئول ارتباط با مدیرکل کتابخانه مذکور شده بود، پس از کوشــش فراوان موفق به کسب مجوز فیلمبرداری نشد اما در مقابل، برخی فلسطینی‌های بازمانده سعی کردند به طریقی، آن گنجینه‌های فرهنگی را به ملت فلسطین برگردانند. از سال۱۹۵۰ به رئیس اداره اموال بدون صاحب، نامه زدند و مکالمه داشتند. برخی فلسطینیان مانند هانا ابوهانا، تعدادی از کتاب‌هایی را که به کتابخانه‌ها منتقل نکرده بودند با همان نشان‌هایAP (اموال متروکه) خریدند و به کتابخانه‌های خود انتقال دادند اما موفقیتی دیگر برای برگرداندن آن گنجینه عظیم به صاحبان اصلی‌اش یعنی ملت فلسطین به دست نیامد و کتاب‌های غارت شده فلسطینیان همچنان مانند سرزمین‌شان در اشغال صهیونیست‌ها باقی ماند.