آب شرب 17 میلیون ایرانی در سال هدر می‌رود

 در کنار این دو رقم درشت، ارقام 7 و 3 درصدی مصرف آب در بخش‌های شرب و صنعت می‌نشیند که ارقام چندان بزرگی به‌نظر نمی‌رسد.

حالا اگر از 7 درصد آب مصرفی در بخش شرب، 15 درصد آن‌هم طبق آمار منتشره، هدر برود، به‌نظر دیگر اصلا نباید رقم قابل‌ملاحظه و اتفاق نگران‌کننده‌ای باشد.

این درحالی است که واقعیت خلاف تصور ماست و همین چند درصد ناقابل شاید با آن رقم بزرگ هدررفت در بخش کشاورزی برابری کند یا افزون از آن باشد، زیرا که مراحل و هزینه‌هایی که برای تصفیه آب صرف می‌شود تا آن را پاک و زلال و قابل نوشیدن کند، مراحل سخت و هزینه‌های سنگینی است که آن را دارای ارزش افزوده کرده و قابل چشم‌پوشی نیست.

برای شروع شاید بد نباشد نگاهی به این آمار و اعداد و ارقامی که شرکت آب و فاضلاب کشور در سال گذشته منتشر کرده، بیندازیم: در سال 99 حدود 4.8 میلیارد مترمکعب آب شرب تصفیه‌شده در کشور تامین و وارد شبکه‌های توزیع شهری و روستایی شده که 3.2 میلیارد مترمکعب آن معادل 30 درصد هدر رفته است. البته 1.1 میلیارد مترمکعب آن، هدررفت ظاهری است، یعنی توسط مشترکان مصرف شده اما شرکت آب و فاضلاب امکان دریافت بهای آن را نداشته است، زیرا شیوه مصرف آن غیرقانونی بوده، مثل آب‌دزدی‌ها اما آنچه از آن به‌عنوان هدررفت واقعی نام برده می‌شود، مربوط به نشت آب در شبکه است که نه توسط مشترک مصرف می‌شود و نه شرکت آب و فاضلاب درآمدی از آن کسب می‌کند. میزان این هدررفت در سال 99 حدود 2.1 میلیارد مترمکعب معادل حدود 15درصد برآورد شده است. از سویی سرانه مصرف آب در کشور برای هر نفر روزانه 200 لیتر اعلام شده که با این حساب، 2.1 میلیارد مترمکعب هدررفت واقعی آب در سال گذشته، معادل آب مصرفی یک‌سال 17میلیون نفر است.

علی سیدزاده، کارشناس ارشد حوزه بهره‌برداری شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور درخصوص دلایل هدررفت این میزان آب شرب به ما می‌گوید: شبکه آب مصرفی کشور در پنج نقطه از مخازن آب گرفته تا خطوط شبکه توزیع و انشعابات مشترکان، نشتی و هدررفت دارد که دلیل این نشتی‌ها، فرسودگی لوله‌ها، مشکلات فشار در شبکه‌های توزیع، فرونشست زمین در مسیر خطوط توزیع و عوامل شیمیایی مثل خوردگی لوله‌هاست که البته فرسودگی لوله‌ها از میان این چند عامل، سهم بیشتری را به خود اختصاص داده است.

سیدزاده البته می‌گوید که میزان هدررفت واقعی آب در یکی دو دهه گذشته بیش از 15 درصد و حدود 25 تا 30 درصد بوده و تلاش و هزینه زیادی صرف شده تا به میزان 15 درصد فعلی برسد که اگر چنین نمی‌شد، اکنون شاهد هدررفت بالای 30 درصدی بودیم. اکنون هم اگر بخواهیم نتیجه بهتری بگیریم باید هزینه و اقدام بیشتری انجام دهیم چرا که این امر بسیار هزینه‌بر است.

2 برابر توسعه‌یافته‌ها، آب هدر می‌دهیم

حالا اگر بخواهیم میزان هدررفت آب شرب در کشور خودمان را با سایر نقاط دنیا مقایسه کنیم، دقیقا کجا ایستاده‌ایم؟ کارشناس ارشد حوزه بهره‌برداری شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور معتقد است که ما در مقایسه با سایر کشورهای جهان در شرایط بدی قرار نگرفته‌ایم. دلیل سیدزاده برای این ادعا، آمار منتشر شده بانک جهانی است که طبق آن، میزان هدررفت مجموع آب ظاهری و واقعی در کشورهای درحال توسعه 35 درصد و در کشورهای توسعه‌یافته 15 درصد است. باتوجه به این‌که این رقم برای ما 30 درصد است، می‌شود نتیجه گرفت که شرایط ما از کشورهای درحال توسعه بهتر است، هرچند تا رسیدن به کشورهای توسعه‌یافته همچنان راهی در پیش داریم.

آمار دیگری هم از میزان هدررفت آب در کشورهای آسیایی وجود دارد که چیزی معادل 40 تا 50 درصد است و به گفته سیدزاده در مقایسه با این کشورها، می‌توان گفت شرایط بسیار بهتر و قابل قبول‌تری داریم.

نکته اینجاست که با وجود همه این مقایسه‌های امیدبخش و دلگرم‌کننده، همچنان جای نگرانی برای ما وجود دارد، زیرا آب شربی که در شبکه‌های توزیع ما هدر می‌رود، آب تصفیه‌شده گرانی است که ارزش‌افزوده بسیار بالایی دارد و به گفته کارشناس آب شرکت آبفا، ارزش آن به لحاظ کیفی و ارزش‌افزوده از میزان هدررفت آب در بخش کشاورزی بیشتر است؛ برای همین باید هر‌طور شده آن را کاهش داد و به سطح هدررفت کشورهای توسعه‌یافته رساند. یا اگر نمی‌توان تا سطح استاندارد جهانی و کشورهای توسعه‌یافته آن را کاهش داد، دست‌کم در همین سطح فعلی نگه داشت، زیرا اگر این امر صورت نگیرد، علاوه بر زیان هنگفت مالی، تا یک‌دهه دیگر میزان این هدررفت چندین برابر می‌شود.

بالا و پایین جدولی‌ها

در میزان هدررفت آب لوله‌کشی هم مثل هر خدمات دیگری، مناطق و استان‌های مختلف در ردیف یکسانی قرار ندارند، به‌طور مثال و طبق گفته کارشناس ارشد حوزه بهره‌برداری شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور در بحث هدررفت واقعی خراسان‌جنوبی و کهگیلویه‌و‌بویراحمد بیشترین مقدار هدررفت آب (‌هرکدام بیش از 30 درصد) را دارند. کمترین میزان هدررفت آب هم به ترتیب به شهرهای مشهد با 8 درصد و قم با10 درصد می‌رسد.

بیشترین هدررفت در تشنه‌ترین استان

در بحث استان‌هایی که بالاترین سطح هدررفت آب را دارند مثل خراسان‌جنوبی یک نکته قابل‌تامل وجود دارد و آن این‌که، خراسان‌جنوبی در ردیف تشنه‌ترین استان‌های کشور است و میزان بالای هدررفت آب در آن زخمی است بر درد تشنگی آن. حسین امامی، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسان‌جنوبی سال گذشته در گفت‌وگو با روزنامه ایران گفته بود بخشی از هدررفت در این استان که بالاتر از میانگین کشوری است، مربوط به معیوب بودن کنتورها و بخش دیگر مربوط به فرسودگی خطوط انتقال شبکه آب است. میزان هدررفت آب در شهرهای استان 31.8 درصد و در روستاها حدود ۴۲ درصد است و برای اصلاح شبکه‌های آبرسانی، ۵۰۰ میلیارد تومان اعتبار نیاز داریم که این رقم با توجه به بالا رفتن قیمت تجهیزات در ماه‌های آینده باز هم بالاتر خواهد رفت.

در هر روی با گشت‌و‌گذاری در میان آمار و اخبار منتشره از سوی آبفای استان‌های کشور، به‌راحتی می‌توان دریافت که نه‌تنها در خراسان‌جنوبی و کهگیلویه‌و‌بویراحمد که در بیشتر استان‌های کشور از‌جمله خوزستان، فرسودگی لوله‌ها مهم‌ترین عامل هدررفت آبی به‌شمار می‌رود که به پای تامین آن، پول‌های هنگفتی ریخته شده است.

مسعود تابش، رئیس انجمن آب و فاضلاب کشور، آبان سال گذشته در گفت‌و‌گو با روزنامه خراسان به گزارش شرکت آب و فاضلاب مبنی بر این‌که برای کاهش هر یک درصد هدررفت آب، 500 تا 1000 میلیارد تومان اعتبار نیاز است، اشاره کرده و گفته بود: نه دولت توان پرداخت چنین هزینه‌ای را دارد و نه بهای آب برای انجام این کار توسط شرکت آب و فاضلاب به‌صرفه است، به همین دلیل ماجرای هدررفت آب یک کلاف سردرگم است. هرچند به‌گفته او این کلاف سردرگم قابلیت باز شدن دارد، البته به شرطی که از دانش متخصصان این حوزه استفاده شود: بسیاری از همکاران من در انجمن آب و فاضلاب که زیرنظر وزارت علوم فعالیت می‌کنند، حاضرند بدون چشمداشت مالی، مشورت‌ها و آموزش‌های لازم را برای مدیریت این وضعیت ارائه کنند اما این کار به همراهی و همکاری دولت بستگی دارد.