دیپلماسی و میراث تمدنی

«امروز یک جبهه عظیم فرهنگی در برابر جمهوری اسلامی به وجود آمده که البته خود این ناشی از عظمت جمهوری اسلامی است؛ خود این ناشی از اقتدار شماست. اگر جمهوری اسلامی یک موجود ضعیف و غلبه‌پذیر بود و می‌توانستند راحت از میدان بیرونش کنند، این جبهه عظیم را در مقابلش به وجود نمی‌آوردند. حال که به وجود آمده، باید در مقابلش ایستاد.»

فرهنگ زبان مشترک ملت‌هاست. برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری در دولت‌ها و جوامع بشری، بدون توجه به فرهنگ ممکن نیست. احیای ظرفیت‌های فرهنگی مهم‌ترین کارکرد پیوستاری در جامعه و تسهیلگر روابط دولت‌هاست. اگر دیپلماسی فرهنگی را استفاده از توانمندی‌ها و داشته‌های فرهنگی و میراثی یک ملت برای تاثیرگذاری مستقیم بر افکار و عقاید ملت‌های دیگر بدانیم، ایران سرزمینی است که سرشار از چنین توانمندی‌هایی در سطوح مختلف تاریخی، سیاسی، فرهنگی و دینی است. شاید بتوان گفت استفاده از چنین ظرفیت‌هایی در دیپلماسی فرهنگی ایران، می‌تواند راهگشای مناسبی برای حفاظت و تاییدی برای منافع ملی باشد.

بررسی رابطه قدرت و فرهنگ از موضوعات و درون‌مایه‌های جامعه‌شناسی فرهنگ است. فرهنگ یک ارتباط اندام‌واره و انگیزشی با سایر عرصه‌های قدرت سیاسی و اقتصادی دارد. فرهنگ به صورت ذاتی بر اقتصاد، سیاست و تمامی عرصه‌های اجتماع تاثیر می‌گذارد، چراکه فرهنگ محصول تعامل اجتماعی است، بخشی از جهان اجتماعی ملت‌ها به شمار می‌آید و تسهیل‌کننده روابط سیاستمداران، تاجران اقتصادی و تولیدکنندگان است.

دسترسی به قدرت فرهنگی، از جمله اهداف مهم دیپلماسی کشور‌ها در حوزه سیاست بین‌الملل است که به تناسب موقعیت، جایگاه، امکانات، فرصت‌ها و ظرفیت‌های فرهنگی هر کشور به شیوه‌های مختلف دنبال می‌شود.

جمهوری اسلامی ایران براساس رسالت فرهنگی خود در راستای تقویت و تعامل بیشتر دولت‌ها و ملت‌ها باتوجه به بررسی ظرفیت‌های مشترک فرهنگی، اجتماعی، معرفی مفاخر فرهنگی و ادبی، میراث تمدنی و تاریخی، ادبیات، کتاب و ترجمه، مطالعات ایران‌شناسی، رونق محصولات فرهنگی و تولیدات هنری، گسترش زبان و ادبیات فارسی درصدد رونق فرهنگی و شناخت ظرفیت‌های نهفته ملت بزرگ ایران و کشور‌های دیگر نسبت به یکدیگر است.

دیپلماسی فرهنگی فرآیند موثری است که در آن فرهنگ یک ملت به ملت‌ها و کشور‌های دیگر ارائه می‌شود و خصوصیات منحصر به‌فرد فرهنگی ملت‌ها در سطوح دوجانبه و چندجانبه ترویج می‌یابند. تاثیرگذاری فرهنگ در حوزه سیاست خارجی به اندازه‌ای است که از آن به‌عنوان قدرت نرم در سیاست خارجی دولت‌ها بحث می‌شود و عنوان دیپلماسی فرهنگی به آن می‌دهند.

طرح چند مساله و پرسش، در آغاز به کار دولت سیزدهم باهدف واکاوی و بازنگری در عرصه دیپلماسی فرهنگی قابل تأمل است:

۱- ضرورت اعمال دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی در خاورمیانه و منطقه خلیج‌فارس در این دوره دارای اولویت مضاعف است. تحولات سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی در کشور‌های حوزه خلیج‌فارس و خاورمیانه چه بازتابی بر دیپلماسی فرهنگی ایران در این منطقه دارد؟
۲- دیپلماسی عمومی جمهوری اسلامی ایران با همسایگان راهبردی، متناظر با حفظ حاکمیت و محیطی فرصت‌آفرین است. بهبود روابط فرهنگی با مردم کشور‌های همسایه در چه شرایطی باعث تنظیم و تقویت روابط در سایر امور با دولت‌ها و افزایش منافع ملی کشور ما خواهد شد؟
۳- اشتراکات تاریخی و فرهنگی باکشور‌های حوزه تمدنی نوروز و ایران فرهنگی می‌تواند منجر به تقویت روابط سیاسی و اقتصادی شود. حال جمهوری اسلامی ایران به عنوان کشوری که ظرفیت‌های عظیم تمدنی و فرهنگی زیادی دارد و همچنین با اتکا به مؤلفه‌های دیپلماسی فرهنگی خود، چگونه می‌تواند در این زمینه عمل کند؟
۴- نقش‌آفرینی تشکل‌های غیردولتی، انجمن‌های دوستی، صاحبان اندیشه، گفتگو، قلم و نویسندگان، توانمندی‌های هنرمندان و مفاخر کشورمان در تعاملات منطقه‌ای و جهانی، درک متقابل و ارتباطات انسانی موثر است. چگونه می‌توان بازار فرهنگی جدید و منظومه گفتمانی تازه‌ای را برای نیل به مقاصد مورد نیاز در این حوزه تعریف کرد؟
۵- نظر به اهمیت نقش قدرت دولت‌ها در تنظیم روابط خارجی و چرخش قدرت از نوع سخت به نرم، فرهنگ و مؤلفه‌های فرهنگی چگونه می‌توانند همسو با سیاست خارجه، در افزایش قدرت در تعاملات میان دولت‌ها و نهاد‌های بین‌المللی موثر واقع شوند؟
۶- برانگیختن حس مسوولیت، مشارکت، همیاری و همدلی در بین نیرو‌های ایرانی خارج از کشور امری مرسوم در دولت‌هاست. با توجه به فضای خاص و موقعیت ایرانیان در خارج از کشور، چگونه می‌توان برای دستیابی به اهداف بلند دیپلماسی فرهنگی خلاقانه‌تر و عالمانه‌تر اقدام کرد؟
۷- ظرفیت‌های تمدن‌سازی و هم‌افزایی فرهنگی، تولید و انتشار کتاب و ترجمه آثار مشترک علمی و دانشگاهی و رونق نهضت نظریه‌پردازی در جهان اسلام چندی است از درجه اهمیت دورافتاده است. راهکار این مهم و احیای این بنیان فرهنگی چیست؟
۸- فرآیند جهانی شدن، یکی از چالش‌های امروز کشورهاست و در شرایط جدید، مرز‌ها و اقوام اهمیت بیشتری پیدا کرده و هویت ملی را به مخاطره انداخته است. سهم دیپلماسی و گفتمان‌سازی فرهنگی برای مقابله با این چالش دولت - ملت چگونه ارزیابی می‌شود؟
۹- یکی از مؤلفه‌های مشترک و ظرفیت‌های هویت‌ساز، زبان و ادب فارسی است. تعامل و بهبود همکاری‌ها با کشور‌های فارسی‌زبان و دوستدار زبان و ادبیات فارسی مستلزم توجه ویژه و فرانهادی است. چه برنامه‌هایی می‌تواند این سرمایه بزرگ را تقویت و هم‌افزا کند؟
۱۰- در جمهوری اسلامی ایران با توجه به ماهیت انقلاب اسلامی که عمده آن فرهنگی است، اجرا و نظارت بر قوانین و مصوبات برنامه‌های توسعه فرهنگی کشور و پیوست‌های فرهنگی چگونه تحلیل، رصد، اجرا و ارزیابی می‌شوند؟