نگاهی به نظرسنجی‌ها در مورد تاثیر كرونا بر مشاركت انتخاباتی و وضع دیگر کشورها

به گزارش جام جم آنلاین به نقل از روزنامه جام جم، برخی می‌گفتند ممکن است انتخابات به تعویق بیفتد و برخی دیگر هم به راه‌هایی مثل انتخابات پستی که در آمریکا امتحان شد، فکر کردند، اما چیزی که ذهن خیلی‌ها را به خود مشغول کرد، تاثیر کرونا به عنوان یک متغیر جدید در میزان مشارکت مردم بود.

 

موسسات افکارسنجی در فواصل مختلفی به تاثیر کرونا در میزان مشارکت مردم پرداختند و خیلی‌های‌شان از این گفتند که کرونا باعث می‌شود مشارکت کمتر از میزانی باشد که تصورش را می‌کنیم. کرونا در کشور‌های دیگر دنیا هم تاثیر خودش را گذاشت و پنجه در پنجه دموکراسی انداخت و گاهی زورش هم به انتخابات‌ها رسید. در این گزارش به برخی نظرسنجی‌ها در خصوص کرونا و انتخابات خودمان و آنچه در کشور‌های دیگر گذشته است، نگاهی انداخته‌ایم.

با توجه به تجربه دیگر کشور‌ها درباره تاثیر کرونا بر انتخابات‌هایشان، گمانه‌زنی‌ها درباره تاثیر کرونا بر مشارکت در انتخابات سیزدهمین دوره ریاست جمهوری ایران وجود داشت و نظرسنجی‌ها در این زمینه احتمال کاهش چند درصدی در این مورد را می‌داد. با این وجود انتخابات جمعه گذشته پرشور برگزار شد؛ البته نظر کارشناسان این است که در صورت نبود بیم از گسترش کرونا میان مردم، شاهد حضور بیشتر آنان در این گزینش سرنوشت‌ساز بودیم. علی طلوعی، رئیس مرکز تحقیقات صداوسیما بر این تاثیر نگاهی داشته است که در ادامه آورده‌ایم:

در نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران «انتخابات» از جهات گوناگون حائز اهمیت ویژه است. از یک سو مهم‌ترین نماد مردم‌سالاری دینی به عنوان بدیل دموکراسی غربی و زمینه‌ساز تبلور اراده ملی و گزینش اصلح است. کلام حکیمانه امام‌خمینی (ره) که «میزان رأی ملت است» ناظر به این اصل بوده و ساختار و فرآیند انتخابات را تعیین می‌کند. از سوی دیگر انتخابات زمینه حضور سلیقه‌های گوناگون و «دست به دست شدن» قدرت در چارچوب مردم‌سالاری دینی است.

 

در این فرایند رأی مردم به تعبیر رهبر معظم انقلاب (مدظله‌العالی) «حق‌الناس» تلقی شده و شاخص مهمی برای اعتماد به نظام و مقبولیت آن نزد افکار عمومی است. از این رو همواره مشارکت مردم، اهمیتی حیاتی داشته‌است که تلاش گسترده دشمنان نظام و هجمه سنگین رسانه‌ای آنان برای تأثیرگذاری بر افکار عمومی و منصرف کردن مردم از شرکت در انتخابات نشانه‌ای آشکار بر آن است.

۲۸ خرداد سیزدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری و ششمین دوره شورا‌های اسلامی شهر و روستا برگزار شد و بار دیگر مردم ایران جهانیان را غافلگیر کردند. در حالی که دشمنان با عملیات روانی-رسانه‌ای پرحجم طی ماه‌های متمادی به دنبال القای یاس و ناامیدی و رویگردان کردن مردم از الگوی حکمرانی مبتنی بر مردم‌سالاری دینی بودند، مردم غیور ایران با حضور حماسی و پرشور خود حماسه‌ای دیگر خلق کردند.

 

در این آوردگاه همان‌طور که رهبر معظم انقلاب نیز تاکید فرمودند پیروز این میدان مردم بودند که در وضعیت ویژه سیاسی اجتماعی و اقتصادی با درک شرایط حساس به صحنه آمدند و با وجود گلایه‌های فراوان و نگرانی از سلامت و بهداشت خود قله‌های افتخار و عزت‌مندی را فتح کردند و سرود سربلندی، آزادیخواهی و استقلال‌طلبی سر دادند.

این پیروزی در شرایطی حاصل شد که دو عامل مهم و بنیادی مشارکت مردم در انتخابات ۱۴۰۰ را با چالش مواجه کرده‌بودند؛ اول نارضایتی از شرایط اقتصادی و معیشتی و دوم شیوع بیماری کرونا، در این دوره از انتخابات، در کنار شرایط اقتصادی و سیاسی حاکم بر کشور و تلاش بی‌سابقه رسانه‌های معاند و شبکه‌های داخلی آن‌ها در فضای مجازی دعوت از مردم به مشارکت نکردن در انتخابات، «ابر متغیر کرونا» به عنوان عامل کاهنده مشارکت در انتخابات، تاثیرگذار بود.

 

همزمانی شروع رسمی مراحل انتخابات با موج چهارم کرونا و نگرانی گسترده مردم از ابتلای خود و اعضای خانواده بر برآورد میزان مشارکت مردم در انتخابات سایه افکنده‌بود و تجربه انتخابات مجلس شورای اسلامی در اسفند ۱۳۹۸ نیز، فضای مبهمی را فراروی مسؤولان و کارشناسان قرار می‌داد. بررسی تجربیات جهانی نیز نشان می‌داد ابرمتغیر کرونا می‌تواند تمایل به مشارکت مردم در انتخابات را به شدت تحت تأثیر قرار دهد:
بر اساس آمار‌های ارائه شده توسط مؤسسات معتبر بین‌المللی، دوسوم کشور‌هایی که قرار بوده در سال ۲۰۲۰ انتخابات برگزار کنند، به دلیل ترس از همه‌گیری کرونا و افزایش میزان ابتلا در صورت برگزاری انتخابات، تصمیم به تعویق انتخابات گرفته‌اند.

در حدود ۶۰ درصد انتخابات‌های ملی برگزار شده در دوران کرونا، مشارکت در انتخابات در مقایسه با میانگین مشارکت در همان انتخابات در ۱۰ سال گذشته، تا ۴۰ درصد کاهش داشته‌است.

میزان کاهش مشارکت در انتخابات، در دو دسته از کشور‌ها بیشتر بوده است؛ یکی کشور‌هایی که زیرساخت یا برنامه و روند‌های اجرایی برای برگزاری انتخابات با تجمع فیزیکی کمتر نداشته‌اند و دیگری کشور‌هایی که از زیرساخت‌های بهداشتی قوی برای مقابله با ویروس کرونا برخوردار نبوده و نتوانسته‌اند تمهیدات بهداشتی کافی برای اقناع مردم در جهت ایمن بودن شعب اخذ رأی اتخاذ کنند. کشور‌هایی که فاقد هر دو جنبه بوده‌اند، بیشترین میزان کاهش مشارکت در انتخابات را در دوران کرونا تجربه کرده‌اند.

 

نتایج انتخابات ۲۸ خرداد ۱۴۰۰ هماهنگ با یافته‌های جهانی نشان داد در کشور ما نیز، با وجود تمهیدات بهداشتی قابل قبول برای برگزاری انتخابات ایمن و اطلاع‌رسانی مؤثر رسانه ملی، ابر متغیر کرونا به‌عنوان یک عامل کاهنده مشارکت در انتخابات عمل کرده است و نگرانی مردم برای سلامتی خود و خانواده، بر تصمیم آنان برای شرکت در انتخابات تأثیر گذاشته و از میزان تمایل مردم به مشارکت کاسته است. بر اساس نتایج نظرسنجی‌های مرکز تحقیقات رسانه ملی این میزان می‌تواند حدود ۱۰ درصد در نظر گرفته شود.

 

به عبارت دیگر اگر شرایط ویژه کرونا بر جامعه حاکم نبود میزان مشارکت می‌توانست به ۶۰ درصد افزایش یابد.
عزم و تلاش جهادی مسؤولان برای برگزاری سالم و ایمن انتخابات در این شرایط احترام به اصول مردم‌سالاری دینی و پاسداشت اراده ملت در انتخاب دولتمردان و کارگزاران اجرایی کشور بود که در نوع خود در منطقه و جهان کم‌نظیر است.

احترامی که از سوی مردم پاسخ داده‌شد و حضور شکوهمند آنان پیروزی اراده ملی بر مشکلات داخلی و شیطنت‌های خارجی را تحقق بخشید تا اعتلای گفتمان پیشرفت و عدالت در جامعه جامه عمل بپوشد و اقتدار جمهوری اسلامی در جهان تداوم و تعالی یابد.

 

ویروس کرونا بیش از یک سال است بسیاری از فعالیت‌های اساسی نظیر انتخابات، آزمون‌های سراسری و... را در کشور‌های مختلف تحت تاثیر خود قرار داده است. طبق نظرسنجی دانشگاه تهران که پیش از مناظره دوم و سوم میان نامزد‌های سیزدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری انجام شد، کرونا یکی از متغیر‌هایی بود که می‌توانست روی مشارکت در این انتخابات هم تاثیرگذار باشد. قبل از مناظره سوم گفته شده بود مشارکت در صورت تشدید شرایط کرونا تا ۹درصد واحد نسبت به میزان پیش‌بینی شده کاهش پیدا می‌کند. قبل از مناظره سوم نیز میزان کاهش مشارکت در صورت تشدید شرایط کرونا تا ۱۰واحد درصد در نظر گرفته شده بود.

 

در نظرسنجی مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴۰۰ کرونا به عنوان یکی از فاکتور‌های مؤثر بر درصد مشارکت واجدان شرایط رای‌دهی معرفی شد. در این نظرسنجی از افرادی که تصمیم قطعی برای شرکت در انتخابات نگرفته‌اند (افراد مردد) پرسیده شد «هر یک از موارد تا چه اندازه شما را برای شرکت در انتخابات ترغیب خواهد کرد؟» ۲۷ درصد بر این باور بودند اگر شیوع کرونا کمتر شود تاثیر زیادی بر شرکت کردنشان دارد. ایسپا موج پنجم نظرسنجی انتخابات۱۴۰۰ را با جامعه آماری افراد بالای ۱۸سال کل کشور و اندازه نمونه ۱۵۵۳ از طریق مصاحبه تلفنی در تاریخ ۱۸ تا ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۰ اجرا کرد.

 

همان‌گونه که اشاره شد، تاثیر کرونا بر انتخابات به عنوان یکی از مهم‌ترین تجمعات در کشور‌های مختلف، غیرقابل انکار است. بر این اساس هرکشور سیاست خاصی را در پیش گرفت و مردم هر کشور هم واکنش‌های متفاوتی به آن داشتند که در اغلب آن‌ها دست کم کاهش چند درصدی را به دلیل کرونا شاهد بودیم. سیاست‌ها به گونه‌ای بود که بعضی دولت‌ها انتخابات را به تاخیر انداختند، اما با ادامه کرونا این کار چندان منطقی به نظر نمی‌رسید.

 

دیگران بخشی از آن را آنلاین یا پستی برگزار کردند تا مشارکت را در حد قابل قبولی حفظ کنند. کشور‌هایی هم تلاش کردند با رعایت پروتکل‌های بهداشتی و تعدد حوزه‌های رای‌گیری یا کاهش تجمعات حضوری انتخاباتی پیش از روز رای‌گیری، ضمن برگزاری آن به سلامت از این اتفاق عبور کنند.

کاهش مشارکت به دلیل ترس برخی رای‌دهندگان از حضور در شلوغی یا در بستر بیماری بودن آن‌ها از یک سو و خیز بیماری از مواردی بود که باعث شد این تدابیر در کشور‌ها برای انتخابات‌های پارلمانی، ریاست‌جمهوری و... اندیشیده شود.

 

در اینجا نگاهی به وضعیت برخی دیگر از کشور‌های آسیایی در زمان تلاقی انتخابات و کرونا و سیاست‌های آن‌ها برای حفظ مشارکت حداکثری، ضمن دوری از ابتلای بیشتر شهروندا‌شان داشتیم:
ژاپن: یکی از کشور‌هایی که انتخاباتش همزمان با شیوع کرونا شد، ژاپن است. در این بحبوحه رسانه‌های این کشور بیان کردند نخست‌وزیر کشور برای برپایی این رخداد و جلوگیری از کاهش میزان مشارکت احتمالا گزینه برگزاری انتخابات در زمان دیگری را مطرح خواهدکرد. این رسانه‌ها جبران خسارات اقتصادی ناشی از کرونا را یکی از دلایل نخست‌وزیر برای لغو انتخابات زودهنگام عنوان کردند.

سنگاپور: این کشور تدابیری را برای شرکت کردن افراد مسن که درخطر بیشتری در ابتلای به ویروس کرونا قرار دارند، اندیشید تا تاثیری بر نرخ مشارکت ایجاد نشود. در سنگاپور برای مشارکت کهنسالان جامعه، چهار ساعت اولیه زمان رای‌گیری اختصاص داده‌شد. همچنین در این کشور و مالزی حوزه‌های رای‌گیری بیشتری با هدف ترغیب مردم برای شرکت و همچنین جلوگیری از خطر ابتلا ایجاد کردند.

مغولستان: انتخابات مغولستان زمانی بود که تعداد مبتلایان به کووید-۱۹ در این کشور خیلی بالا نبود و به همین خاطر فقط سیاست‌های بهداشتی برای مواجهه با افراد دارای علائم که در حوزه‌های رای‌گیری حضور داشتند وضع شد. البته پیشنهاد رئیس‌جمهور مغولستان تاخیر در برگزاری انتخابات تا احتمالا افراد بیشتری بتوانند شرکت کنند.

مالزی: با برگزاری انجمن‌های ایالتی در کشور مالزی که تیر ۹۹ همزمان با شیوع کرونا انجام شد، مقامات این کشور در ادامه خواهان به تعویق انداختن انتخابات محلی در دو منطقه باقی مانده در کشورشان با حفظ فاصله زمانی از یکدیگر شدند.

میانمار: در میانمار با یکه‌تازی کووید-۱۹ انتخابات پارلمانی و فعالیت‌های حاشیه‌ای آن زیرسایه قرار گرفت و آن را با دشواری روبه‌رو کرد. بر این اساس برخی خواهان به تاخیر انداختن برگزاری این رویداد شدند. در مقابلشان، دولت ساز مخالف زد و همچنان طرفدار برگزاری در زمان مشخص شده بود. البته کار‌هایی نظیر افزایش تعداد مراکز رای‌گیری و... انجام داد تا با وجود کرونا و تاثیرات مخرب آن بر رغبت رای‌دهندگان در این شرایط و همچنین تعطیل شدن برخی فعالیت‌های تبلیغاتی نامزد‌ها که مستقیما روی میزان مشارکت اثرگذار است، انتخابات پارلمانی را برگزار کند. این برگزاری ۱۸ آبان سال گذشته انجام شد.

اندونزی: کرونا با افزایش قربانیان در زمانی که اندونزی به انتخابات نزدیک می‌شد، دولتمردان این کشور را مجاب کرد تا برگزاری آن را به زمان دیگری موکول کنند. انتخابات قرار بود شهریور ۹۹ برگزار شود که از بیم مشارکت کمتر و زیاد شدن تلفات، تاریخش به آذر همان سال منتقل شد. این جابه‌جایی زمانی باز هم صورت گرفت. البته همان‌طور که قابل پیش‌بینی است در این شرایط کرونا برای نامزد‌ها پیش از انتخابات ایجاد چالش کرد و مانع ارتباط موثر و بیشتر آنان با رای‌دهندگان شد. همین موضوع بیم کاهش مشارکت را به دنبال داشت. ضمن این‌که گفته می‌شد مقامات از نارضایتی مردم نسبت به نحوه اداره کشور و مقابله با کرونا اطلاع داشتند و همین موضوع آن‌ها را با تردید بیشتری برای برگزاری انتخابات در یک شرایط دشوار مواجه می‌کرد.

کره جنوبی: به خاطر نگرانی‌هایی که در مورد شرکت نکردن مردم در انتخابات کره جنوبی با توجه به شیوع کرونا وجود داشت و همچنین ممکن بود مبتلایان به این ویروس از دایره رأی‌دهندگان بیرون بمانند، این کشور حوزه‌های رای‌گیری خاصی برای بیماران کرونایی دست‌وپا کرد که تدابیر بهداشتی بیشتری در آن اجرا شده بود. البته اوضاع برای کره‌ای‌های خارج از مرز‌های کشورشان چندان مساعد نبود.

 

گفته می‌شود حدود نیمی از اتباع کره جنوبی در بیرون کشورشان به دلیل محدودیت‌های کرونایی نتوانستند در انتخابات شرکت کنند. طبق آمار ارائه شده انتخابات قرار بود در ۱۶۶ نمایندگی دیپلماتیک کره جنوبی در بیرون از مرز‌های این کشور برگزار شود، ولی انتخابات فقط در ۹۱ نمایندگی انجام نشد که همین موضوع سبب کاهش مشارکت می‌شود. رای گیری پستی و رای‌گیری زودهنگام هم از دیگر تدابیری بود که برخی کشور‌ها از جمله همین کره جنوبی و استرالیا برای دوری از تبعات کرونا بر درصد میزان مشارکت حضوری اندیشیدند.