پارکینسون یک عارضه پیشرونده عصب شناختی است که مشخصه آن بروز مشکلاتی در سیستم حرکتی و غیر حرکتی بدن است. تغییرات اصلی از بدکاری مغزی نشأت می‌گیرد. بدکاری مغزی به علت کاهش تولید پیام‌رسان‌های شیمیایی به خصوص ناقل عصبی دوپامین ایجاد می‌شود.
سه علامت حرکتی عمده این بیماری عبارتند از کندی غیر طبیعی حرکات، خشکی و رعشه. تشخیص بیماری معمولاً با معاینه بالینی انجام می‌شود. افراد مبتلا به پارکینسون دچار سقوط، از دست دادن اعتماد به نفس و استقلال و همچنین کاهش کیفیت زندگی می‌شوند.
دارو درمانی و تحریک عمقی مغز می‌تواند باعث تسکین نسبی علائم بالینی شود ولی بسیاری از بیماران پارکینسون به حمایت بیشتری از طریق مداخلات مناسب پزشکی از جمله فیزیوتراپی نیاز دارند.
فیزیوتراپی برای بیماری پارکینسون
هدف از فیزیوتراپی حفظ تحرک ایمن و مستقل بیمار و تا جای ممکن نگاه داشتن بدن در یک وضعیت فعال است. فیزیوتراپ اغلب اوقات یکی از اعضای تیم چند وجهی پزشکی است، این تیم تشکیل شده از گروهی از متخصصین پزشکی در حوزه‌های گوناگون است که با کمک یکدیگر سعی می‌کنند علائم بالینی بیمار را کنترل کرده و کیفیت زندگی بیمار را تا جای ممکن افزایش دهند.
فیزیوتراپ با استفاده از تمرینات ورزشی و سایر انواع تمرینات فیزیکی به بیمار کمک می‌کند تا استقلال عملکردی خود را حفظ کند. فیزیوتراپ در بیمارستان و محیط‌های اجتماعی و همچنین در منزل بیمار کار می‌کنند.
اهداف کلیدی فیزیوتراپی برای درمان پارکینسون عبارتند از:
- حفظ و بهبود توانایی و استقلال عملکردی بیمار
- تصحیح و بهبود طرز قرارگیری بدن و تعادل
- به حداقل رسیدن خطر سقوط
- حفظ استقامت و انعطاف پذیری بیمار
- تسهیل فعالیت‌های روزمره (رفتن به تختواب و بیرون آمدن از آن، بلند شدن از روی صندلی و غیره)
- حفظ یک الگوی پیاده روی ایمن (با یا بدون کمک‌های حرکتی)
- در صورت دچار شدن بیمار به خشکی بیش از حد، آموزش شیوه‌های مقابله مثل علائم صوتی و بصری
- بهبود فعالیت‌های دستی (رساندن دست به اجسام و گرفتن آنها)
- حفظ عملکرد تنفسی از طریق انجام تمرینات تنفسی
- آموزش تکنیک‌های ریلکسیشن
- آموزش به مراقب یا همسر بیمار
فیزیوتراپی چطور به بیماران مبتلا به پارکینسون کمک می‌کند؟
به نقل از دکتر سعادتی متخصص فیزیوتراپی در فیزیوتراپی بیماران مبتلا به پارکینسون، اهداف فیزیوتراپی متناسب با مرحله پارکینسون متفاوت خواهد بود.
مراحل اولیه بیماری
هدف اصلی فیزیوتراپی در مراحل اولیه بیماری، جلوگیری از عدم فعالیت و بهبود توانایی جسمانی فرد از لحاظ ظرفیت هوازی، قدرت عضلانی و تحرک مفاصل است. فیزیوتراپ یک برنامه تمرینی را برای بیمار تهیه خواهد کرد که بیمار می‌تواند از آن بصورت شخصی یا گروهی پیروی کند؛ در این برنامه توصیه‌ها و نکاتی برای حفظ تناسب اندام بیمار وجود خواهد داشت.
مراحل میانی بیماری
در این مرحله، هدف از فیزیوتراپی بهبود عمکلرد اعضای بالاتنه (مثل دست‌ها و بازوها)، بخصوص برای رساندن دست به اجسام و گرفتن آنها، همچنین بهبود طرز قرارگیری بدن، تعادل، راه رفتن و حرکت کردن است. در این مرحله فیزیوتراپی پا و دست جهت بهبود عملکرد بیماران نوسط فیزیوتراپ انجام می شود. فیزیوتراپ طیف متنوعی از تمرینات ورزشی را تجویز می‌کند تا به انجام این فعالیت‌ها کمک کند، تمریناتی مثل تمرینات دست برای کمک به مهارت‌های دستی تا برای مثال بیمار راحت‌تر بتواند دکمه‌های پیراهن خود را ببندد. شاید فیزیوتراپ با یک کار درمان همکاری کند تا از امن بودن منزل بیمار اطمینان حاصل کرده و به کاهش خطر سقوط کمک نماید.
همچنین به منظور بهبود توانایی راه رفتن و غلبه بر خشک شدن بیش از حد مفاصل راهکارهای مقابله‌ای به بیمار آموزش داده می‌شود. علاوه بر این، استراتژی‌های شناخت حرکتی نیز به بیمار آموزش داده می‌شود تا شخص بتواند حرکات پیچیده را به صورت زنجیره‌ای از حرکات مجزا ببیند و در نتیجه بتواند گام به گام بر روی هر حرکت تمرکز کند، برای مثال برای حرکت کردن از تختخواب یا صندلی، ابتدا باید شخص روی لبه صندلی بنشیند، زانوهای خود را خم کند، دست‌هایش را در کنار بدن روی دسته صندلی یا لبه تخت بگذارد تا بتواند با فشار دست از جای خود بلند شود، باسن خود را بلند کند و غیره.
مراحل انتهایی بیماری
در این مرحله، هدف از فیزیوتراپی جلوگیری از بروز عوارض جانبی است که می‌تواند در نتیجه استفاده از ویلچر یا زندگی در حالت بستری رخ دهد. این اقدامات عبارتند از حمایت از تنفس، پیشگیری از ابتلا به زخم بستر و همکاری با مراقب بیمار برای اطمینان حاصل کردن از قرار گرفتن بیمار در وضعیت مناسب و پیشگیری از آسیب دیدن بیمار در حین بلند شدن.
چه زمانی باید به فیزیوتراپ مراجعه کرد؟
فیزیوتراپ می‌تواند توصیه‌هایی را به بیمار ارائه دهد و استراتژی‌هایی را به وی توصیه کند که در هر مرحله‌ای از بیماری پارکینسون به وی کمک کند. در صورت امکان، فیزیوتراپ می‌تواند درمان‌هایی را برای پیشگیری، ثبات بخشیدن یا کاهش دادن هرگونه مشکل مرتبط با تحرک عمومی بیمار و نحوه عملکرد وی در فعالیت‌های روزمره ارائه دهد.
توصیه می‌شود که بیمار در اولین فرصت ممکن پس از تشخیص بیماری با فیزیوتراپ خود صحبت کند تا وی بتواند بیمار را برای خود کنترلی بیماری پارکینسون حمایت نماید.
به نقل از متخصصین کلینیک فیزیوتراپی پیشرفته دکتر سعادتی در صورت وجود هر یک از موارد زیر باید با فیزیوتراپ صحبت کنید:
- اگر انجام تمرینات معمولی برای بیمار دشوار است یا بیمار نمی‌داند باید چه نوعی از تمرینات ورزشی را انجام دهد
- بیمار سوالاتی درباره دفعات، شدت و ایمنی تمرینات دارد
- مشکلاتی در زمینه راه رفتن وجود دارد، از جمله کندی، بی‌قراری، دو دلی یا "خشکی" (وقتی بیمار حس می‌کند پاهایش کامل به زمین چسبیده‌اند)
- وجود هرگونه مشکل در تعادل که منجر به سقوط، نزدیک به سقوط یا ترس از سقوط شود
- وجود دشواری برای بلند شدن از صندلی، بیرون آمدن از تختخواب یا ماشین یا خوابیدن روی تختخواب
- وجود درد برای مثال در ناحیه گردن، پشت و شانه‌ها
انواع درمان‌های فیزیوتراپی برای پارکینسون
تمرینات دامنه حرکتی
نوع خاصی از فیزیوتراپی برای بیماری پارکینسون وجود دارد که با عنوان تمرینات LSVT BIG شناخته می‌شود. LSVT مخفف کلمه درمان صوتی لی سیلورمن است. صوت درمانی با صدای بلند نوعی درمان برای تقویت صداست. هدف از این درمان کمک به مبتلایان به پارکینسون است تا دامنه حرکتی این بیماران را افزایش دهد. در روش درمانی LSVT BIG، بیمار حرکات فیزیکی اغراق شده‌ای را همچون برداشتن قدم‌های بسیار بلند و چرخاندن بازوها انجام می‌دهد. این درمان روشی برای بازیابی عضلات و کند کردن پیشرفت "کاهش فعالیت حرکتی" است، یعنی حرکات کوچک شونده و بی‌قرار که در نتیجه پارکیسنون رخ می‌دهد.
الگوهای دو طرفه
حرکات دو طرفه به الگوهای چپ به راست و کنار به کنار گفته می‌شود از جمله تاب دادن بازوها در حین گام برداشتن. بیماری پارکیسنون بر این الگوها تأثیر می‌گذارد. درمان‌گر این الگوهای دو طرفه را با استفاده از دوچرخه ثابت یا دستگاه اسکی فضایی تقویت می‌نماید. این حرکات به صورت شخصی انجام می‌شود. بیمار باید قدم زدن را تمرین کند و در حین قدم زدن دست‌های خود را تاب بدهد. برای حفظ ریتم گام برداشتن می‌توان با بیمار آهنگی را خواند.
حرکات تعادلی
تعادل طبیعی یک فعل و انفعال میان آنچه ما می‌بینیم (فیدبک بصری)، گوش داخلی (که به ما کمک می‌کند موقعیت خود را تشخیص دهد) و نحوه احساس کردن زمین توسط کف پاهاست. بیماری پارکینسون بر این سیستم متعادل تأثیر می‌گذارد و باعث می‌شود که گام برداشتن بیمار نامتعادل شود و در نتیجه شخص از رفتن به میان اجتماع و فضاهای شلوغ واهمه پیدا کند. تمرینات گام برداشتن به بیمار کمک خواهد کرد. تمریناتی که هدف از آنها بهبود تعادل است را باید به کمک به فیزیوتراپ انجام داد، یعنی کسی که بتواند با همکاری با بیمار وجود هرگونه مشکل را در تعادل بیمار تشخیص داده و راه‌های اصلاح آن را به بیمار آموزش دهد.
حرکات کششی و تمرینات انعطاف
در بیماران مبتلا به پارکینسون بسیار دیده می‌شود که در ماهیچه‌های باز کننده ران، همسترینگ و عضلات پشت پا دچار خشکی شوند. برای برطرف کردن خشکی عضلات، باید بیمار سعی کند تا در طول روز در مقاطع متناوب عضلات خود را کش دهد. از یک مربی مجرب یا درمان‌گری که در زمینه کار با بیماران پارکینسون تخصص دارد نحوه انجام این حرکات را بپرسید.
تمرینات استقامتی
عضلات به طور طبیعی با بالا رفتن سن ضعیف می‌شوند، به همین خاطر انجام تمرینات تقویتی برای همه مهم است. ولی مطالعات نشان می‌دهد که ضعف عضلات برای مبتلایان به بیماری پارکینسون مشکل بزرگتری نسبت به سایرین است. بسته به مرحله بیماری، درمان‌گر شاید از بیمار بخواهد تا تمرینات مقاومتی را با دمبل‌ها سبک یا کش مقاومتی (نوعی از کش‌های لاستیکی ضخیم) انجام دهد. تمرینات آب درمانی، که از مقاومت آب برای تقویت عضلات استفاده می‌کند، نیز می‌تواند برای بیمار مناسب باشد.
سایز مزایای فیزیوتراپی
فیزیوتراپی و مراقب یا همسر
فیزیوتراپ به مراقب و خانواده بیمار نحوه مراقبت از بیمار و کمک به او برای حفظ استقلال را آموزش خواهد داد. بعلاوه به مراقب و خانواده بیمار راه‌های مراقبت از سلامتی خود آموزش داده می‌شود؛ برای مثال وقتی به بیمار برای بلند شدن از تختواب، صندلی یا پیاده شدن از ماشین کمک می‌کنند نحوه مراقبت از کمر آموزش داده می‌شود.
بطور منظم و ایمن ورزش کنید
تصور می‌شود که مبتلایان به پارکینسون سه برابر کمتر از هم‌سالان خود که به این بیماری مبتلا نیستند، فعال هستند. عدم فعالیت می‌تواند به سلامت بیمار لطمه زده و شخص را مستعد ابتلا به سایر بیماری‌ها از جمله بیماری قلبی، دیابت نوع دو و پوکی استخوان نماید. به همین خاطر بیماران باید سعی کنند تا ورزش را بخشی از برنامه روزمره خود بگنجانند و نوعی از ورزش را انتخاب کنند که با توانایی‌ها و احتیاجات فردی خود تناسب داشته باشد. ایده خوبی است که پیش از شروع هرگونه برنامه تمرینی نظر فیزیوتراپ یا پزشک خود را جویا شوید.
نکاتی که در ادامه می‌آید به شما کمک خواهد کرد تا به طور موثر و امن ورزش کنید:
- سعی کنید هر هفته حداقل 150 دقیقه ورزش کنید. در هر جلسه باید بدن را گرم کرد، به گونه‌ای بدن را گرم کنید که اندکی تعریق و تنگی نفس داشته باشید تا جایی که صحبت کردن با یک نفس برایتان دشوار باشد. این که چطور 150 دقیقه در هفته را در برنامه خود ایجاد کنید به خودتان بستگی دارد؛ می‌توانید 5 جلسه 30 دقیقه‌ای ورزش کنید ولی اگر این زمان خیلی برایتان زیاد است می‌توانید دو بار در روز و هر بار 15 دقیقه یا 3 بار در روز و هر بار 10 دقیقه ورزش کنید. بهتر است دو یا سه بار در هفته ورزش کنید تا اینکه تنها یک جلسه طولانی در آخر هفته به بدن خود فشار بیاورید.
- مدت زمان نشستن در هر روز را کاهش دهید، برای مثال سعی کنید برای فواصل کوتاه از قدم زدن به جای رانندگی کردن بهره ببرید، زودتر پیاده شدن از اتوبوس در ایستگاه قبلی یا گنجاندن مسافتی برای پیاده روی همگی به این مهم کمک خواهند کرد. در صورت امکان به جای استفاده از آسانسور از پله‌ه استفاده کنید.
- اطمینان حاصل کنید که انواع مختلف تمرینات ورزشی را انجام می‌دهید تا استقامت شما را بالا برده، قدرت عضلات را افزایش داده و انعطاف مفصل و توانایی شما برای کش آمدن را حفظ کند.
- تحرک کارکردی خود را بهبود دهید، برای مثال سعی کنید در هنگام نشستن، دراز کشیدن، ایستادن یا قدم زدن حرکات مختلفی را انجام دهید. این کار به شما در انجام امور روزمره همچون راه رفتن و تعادل کمک خواهد کرد.
- لذت ببرید. یک برنامه ورزشی برای خود تهیه کنید که از انجام تمرینات آن لذت می‌برید و متناسب با برنامه روزمره و توانایی‌های جسمانی شما باشد. اگر از انجام دادن تمرینات خود لذت ببرید و بتوانید آنها را براحتی انجام دهید بیشتر احتمال دارد به برنامه تمرینی خود پایبند بمانید.
- همراهی با پارتنر ورزشی. یک پارتنر ورزشی یا جلسه ورزش گروهی می‌تواند خالت اجتماعی خوشایندی را به تمرینات اضافه کرده و انگیزه شما را بالا ببرد. در نظر داشته باشید که به یک باشگاه ورزشی رفته و به یک کلاس منظم ورزشی ملحق شوید، مخصوصاً کلاس‌هایی که برای مبتلایان به پارکینسون برگزار می‌شود یا مزایایی را برای مبتلایان به پارکینسون دارد مثل کلاس رقص یا تای چی.
- انتخاب زمان ورزش.. زمانی ورزش کنید که درمان به خوبی روی شما جواب داده و احساس آسودگی خیال دارید که بعد از ورزش حرکت کردن برای شما آسان‌تر خواهد شد.
- چه زمانی باید ورزش را متوقف کرد. داشتن احساس خستگی و عرق کردن در زمان ورزش طبیعی است ولی اگر انجام حرکتی باعث احساس درد یا ناراحتی شد انجام آن حرکت را متوقف کنید. در صورت بروز هر یک از این موارد در زمان ورزش با پزشک خود صحبت کنید: درد، حالت تهوع، احساس سبکی سر، سرگیجه، سنگینی قفسه سینه برای بیش از چند دقیقه، احساس نامنظم شدن ضربان قلب. به بدن خود گوش دهید و یاد بگیرید که زمان متوقف کردن ورزش را متوجه شوید.
- مشورت با پزشک. اگر اخیراً دچار حمله قلبی شده‌اید یا مشکلات قلبی دیگری داشته‌اید یا پزشک به شما اخطار بیماری قلبی داده است باید پیش از انجام هرگونه برنامه تمرینی با پزشک خود مشورت کنید. همچنین در صورتی که برای مدتی طولانی فعالیتی انجام نداده‌اید باید پیش از انجام تمرینات ورزشی با پزشک خود صحبت نمایید.
